لوچی (انحراف چشم)

از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۷ در شهرستان محروم برازجان مشغول خدمت بود، در سال ۱۳۷۷ عضو هیئت علمی داشنگاه علوم پزشکی ایران شد و در همان سال به مدت یک‌سال زیر نظر دکتر پارسا استاد مهمان از دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا فلوشیپ پدیاتریک و واسترابیسم و نورو افتالمولوژی را گذراند و در سال ۸۰ تا ۸۱ در دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا دوباره دورهٔ تکمیلی این دوفلوشیپ را گذرانده و پس از بازگشت در بیمارستان حضرت رسول‌اکرم (ص) مشغول آموزش و پژوهش است.
استرابیسم یکی از شایع‌ترین مشکلات جسمی به‌خصوص در کودکان است و در دوران کودکی اگر درمان نشود باعث اختلال دید دائمی خواهد شد. معاینهٔ به موقع کودک شما و درمان صحیح آن می‌تواند سبب بهبود دید وی برای تمام عمر شود. با مطالعهٔ این مختصر در مورد این بیماری بیشتر خواهید آموخت.
دید خوب
دید خوب نتیجهٔ یک کار گروهی است که در آن کرهٔ چشم عضلات چشمی و مغز باید باهم همکاری کنند. عضلات چشمی کنترل حرکات چشمی را به‌عهده دارند، چشم مثل یک دوربین عکاسی تصاویر را با دقت دریافت کرده و آنها را به مغز می‌فرستد. مغز مسئول تفسیر این تصاویر و تبدیل آنها به یک تصویر واحد سه‌بعدی است که بدین‌وسیله دید عمق ایجاد می‌شود.
چشم‌ها چگونه کار می‌کنند؟
برای داشتن دید خوب، هر دو چشم باید توانائی حرکت داشته و بتوانند تصویری واضح روی شبکیه ایجاد کنند. عضلات چشمی با کشیدن چشم در جهات مختلف، کرهٔ چشم را در جهتی قرار می‌دهند که سعی در دیدن آن داریم. کار قسمت‌های دیگر چشم تنظیم تصویر روی شبکیه بوده و شبکیه این تصاویر را به مغز می‌فرستد.
چگونه هر دو چشم باهم کار می‌کنند؟
هر چشم با زاویه‌ای کمی متفاوت از چشم دیگر به اجسام نگاه می‌کند و این بدان معنی است که دو تصویر جداگانه به مغز ارسال شده و مغز این دو تصویر را تبدیل به یک تصویر سه‌بعدی می‌کند. وقتی مجموعهٔ عضلات چشم و مغز خوب کار کند شخص دارای دید دوچشمی (دید سه‌بعدی - دید عمق) خواهد بود.
پاسخ مغز چگونه است؟
اگر تصاویری که از دو چشم به‌طور جداگانه به مغز می‌رسد به‌علت انحراف چشم یا عیب انکساری وضوح مشابه نداشته باشد، مغز توانائی یکی کردن این دو تصویر را نخواهد داشت. در کودکان خردسال به‌علت انعطاف‌پذیری سیستم اعصاب مرکزی، مغز تصویری را که وضوح لازم ندارد نادیده گرفته و یک تصویر، بدون وجود احساس عمق (غیر سه‌بعدی) در تشکیل خواهد شد. وقتی نادیده گرفتن تصویر (Suppression) ادامه پیدا کرد سبب ایجاد آمبلیوپی یا تنبلی در چشم منحرف یا مبتلا به عیب انکساری خواهد شد. اگر این مسئله بعد از ۸ سالگی رخ دهد، سبب ایجاد دوبینی خواهد شد چون سیستم عصبی، انعطاف‌پذیری خود را از دست داده است.
بنابراین آمبلیوپی یا تنبلی چشم مسئله‌ای مربوط به مغز است و اگر در دوران کودکی درمان نشود باعث کاهش دید دائمی خواهد شد. قانون کلی در مورد تنبلی چشم آن است که هرچه زودتر تشخیص داده و درمان شود، نتیجهٔ نهائی بهتر خواهد بود.
چه زمانی کودکی باید معاینهٔ چشم شود؟
معاینات ضروری کودک شما در صورتی‌که هیچ مشکلی (نارس بودن، حرکات ناموزون چشم و ...) نداشته باشد یک‌بار در طول ماه اول زندگی، مرتبهٔ دیگر در ۴-۳ سالگی و سپس قبل از شروع مدرسه است. این حداقل معاینات چشمی برای کودکی است که کاملاً سالم به‌نظر می‌رسد. در صورتی‌که اختلالات دیگری مثل دید کم، قرمزی و یا انحراف چشم دیده شد نیاز به معاینهٔ هرچه‌ سریع‌تر دارد.
چه معایناتی بر روی چشم کودک من انجام خواهد شد؟
در کودکان زیر ۳ سال چشم پزشک دید کودک را توسط نور یا تصاویر مختلف بررسی کرده و در صورت لزوم با استفاده از قطره‌های گشادکننده مردمک عیوب انکساری و مسائل داخل چشمی وی را ارزیابی خواهد کرد. در کودکان بزرگ تار ۳ سال قبل از مراجعه به چشم‌پزشک بهتر است به کودک خود بیاموزید که چگونه جهت شاخه‌های E را با انگشتان خود نشان دهد زیرا در صورت همکاری او بررسی وضعیت دید و انحراف چشم‌ها با دقت بیشتری صورت خواهد گرفت. در ضمن دید سه‌بعدی کودک در این سن قابل ارزیابی خواهد بود.
استرابیسم
استرابیسم یا لوچی اختلال چشمی است که در آن محور چشم‌ها در یک راستا نبوده و هر کدام از چشم‌ها در جهات مختلف نگاه می‌کنند. معمولاً یکی از چشم‌ها مستقیم نگاه کرده و در همین زمان چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا، یا پائین منحرف شده است. این انحراف ممکن است همیشه وجود داشته باشد یا اینکه به‌صورت گاهگاهی ظاهر شود. گاهی اوقات ممکن است چشمی که قبلاً انحراف داشته، مستقیماً نگاه کند و در این زمان چشمی که قبلاً مستقیم نگاه می‌کرده، منحرف شود. انحرافات چشم یک اختلال شایع در بچه‌ها بوده و در تقریباً ۴% کودکان دیده می‌شود. البته ممکن است استرابیسم در بالغین نیز ایجاد شود که شاید ناشی از فلج اعصاب عضلات، دید کم بعد از دیگر جراحی‌های چشمی و مشخص‌تر شدن انحراف چشمی مخفی قبلی باشد. در بعضی از فامیل‌ها شیوع استرابیسم بیشتر است ولی در بیشتر موارد استرابیسم‌، این مسئله صدق نمی‌کند. فرم ارثی ثابت‌نشده‌ای در اکثر موارد موجود نیست.
علت ایجاد انحراف چشم
سه علت عمدهٔ انحراف چشم به‌خصوص در کودکان به‌شرح زیر است:
۱. اختلال در واضح دیده شدن تصویر مثل مواردی که دوبینی قابل توجه وجود داشته و سعی در ایجاد تصویر واضح باعث منحرف شدن چشم‌ها می‌شود.
۲. اختلالات عضلات خارج چشمی و یا اعصاب این عضلات که در نتیجهٔ آن توانائی مستقیم نگاه داشتن چشم‌ها وجود نداشته باشد.
۳. اختلالات مغزی مختلف.
از شایع‌ترین انواع استرابیسم یکی انحراف چشم‌ها به داخل (به سمت بینی) بوده که به آن ایزوتروپی می‌گویند. دیگری انحراف چشم‌ها به خارج (دور از بینی) بوده که به آن اگزوتروپی می‌گویند.
استرابیسم کاذب
در بچه‌های زیر یک‌سال قسمت بالای بینی معمولاً پهن بوده و چین پوستی در قسمت داخلی چشم به‌وجود می‌آید که باعث پوشاندن قسمت سفید چشم در داخل شده و بنابراین به‌نظر می‌رسد که چشم‌ها به سمت داخل منحرف شده‌اند، ولی رفلکس نوری وسط مردمک تشکیل می‌شود. این مسئله با رشد بچه برطرف خواهد شد ولی استرابیسم واقعی هیچ‌گاه خودبه‌خود برطرف نمی‌گردد.
چگونه و چرا استرابیسم درمان می‌شود؟
درمان استرابیسم به سه منظور انجام می‌شود: ۱. ایجاد دید خوب ۲. برطرف کردن انحراف چشم ۳. برقراری دید دوچشمی هم‌زمان برای پیدا کردن دید سه‌بعدی یا درک عمق
چشم پزشک بعد از معاینهٔ کامل چشم می‌تواند درمان لازم را به شما پیشنهاد کند. در بعضی موارد با تجویز عینک می‌توان دید کودک را بهبود بخشیده و انحراف چشم را نیز برطرف کرد. درمان‌های دیگر شامل بستن چشم سالم، جراحی آب مروارید برای بهبود دید چشم مبتلا یا جراحی عضلات خارج چشمی است.
آیا جراحی استرابیسم در بالغین فقط به‌منظور زیبائی انجام می‌شود؟
مهمتر از مسئله زیبائی این است که ارتباط هر شخص با افراد دیگر از طریق چشم می‌باشد و در صورت وجود انحراف چشم این ارتباط چشم با چشم مختل خواهد شد. مسئله دوم بهبود میدان دید فرد مبتلا است و مسئله سوم اینکه این جراحی در مواردی سبب ایجاد دید عمق در فرد مبتلا خواهد شد. بنابراین مسئله زیبائی کوچکترین سود ناشی از درمان استرابیسم در بالغین است.
جراحی استرابیسم
در هیچ‌کدام از جراحی‌های چشمی هیچ‌گاه کره چشم از حدقه جدا نخواهد شد. در جراحی استرابیسم، چشم‌پزشک با ایجاد برش کوچکی روی بافت پوشانندهٔ کرهٔ چشم می‌تواند به عضلات خارج چشمی دست یابد و بر مبنای نوع انحراف، هر یک از عضلات خارج چشمی را ممکن است در جای جدیدی قرار داده، تضعیف یا تقویت نماید. جراحی ممکن است روی یک یا هر دو چشم انجام شود. جراحی در کودکان حتماً با بیهوش کردن آنان صورت گرفته ولی در بالغین می‌توان جراحی را حتی با بی‌حسی موضعی انجام داد. می‌توان برای تنظیم دقیق‌تر محورهای چشم از بخیه‌های قابل تنظیم استفاده کرد که اگر بعد از جراحی مقداری از انحراف باقی مانده بود، این مقدار کم نیز بعد از جراحی برطرف شود. دورهٔ بهبودی سریع بوده و در عرض چند روز فرد می‌تواند فعالیت‌های عادی خود را شروع کند. بعد از جراحی ممکن است نیاز به استفاده از عینک و یا منشور باشد. همچنین در بعضی موارد ممکن است جراحی مجدد برای برطرف کردن کمی انحراف لازم باشد. مثل هر عمل جراحی دیگری جراجی استرابیسم نیز ممکن است در موارد کمی همراه با عوارضی مثل عفونت، خونریزی و عوارض دیگر باشد ولی عوارض جدی آن بسیار نادر است.
به‌طور کلی جراحی استرابیسم درمانی مؤثر برای برطرف کردن انحراف بوده ولی جانشینی برای عینک و درمان تنبلی چشم نیست.
نقش تزریق دارو در درمان استرابیسم چیست؟
داروئی به نام بوتولینوم وجود دارد که می‌توان از آن برای شل کردن موقتی عضلات چشمی استفاده کرد. با تزریق این دارو در عضله مورد‌نظر، این عضله به مدت ۳۶ ماه شل می‌شود. اگرچه این دارو موقتی است ولی در بعضی موارد سبب بهبود انحراف چشم می‌شود. ممکن است نیاز به تزریق‌های مکرر دارو باشد ولی در بسیاری از موارد، تأثیر آن به خوبی جراحی نیست. از سوی دیگر در بعضی از موارد نیز بهترین راه درمان است.