دانستنی‌های خشکی چشم، اشک طبیعی و اشک مصنوعی

● چشم‌ها را باید شست با اشک
اشک مایعی است که با فرآیند ایجاد اشک در چشم‌ها تولید می‌شود. وظایف اشک، تمیز کردن و شستشوی سطح چشم، ضدعفونی کردن و لغزنده کردن چشم‌ها برای حرکت آسان کره‌چشم و پلک‌ها، جلوگیری از خشک شدن چشم‌ها و پلک‌ها و دفع مواد تجمع یافته حاصل از فرآیند پاسخ به استرس است. اما گاهی اشک در چشم‌ها خشک شده و مشکلاتی در چشم ایجاد می‌کند. در این مقاله کوشیده‌ایم با کمک متخصصان چشم به سوالات رایج در این زمینه پاسخ بگوییم.
● مواد تشکیل‌دهنده اشک
اشک چیزی فراتر از آب ساده است. اشک، مخلوط پیچیده‌ای‌ از آب، چربی‌ها، پروتئین، مواد معدنی، مواد ضد باکتری و عوامل رشد است. این مخلوط سطح چشم را نرم و شفاف می‌سازد و دید خوب بدون آن امکان پذیر نیست.
● لایه‌های تشکیل‌دهنده اشک
اشک از سه لایه چربی، آب و موکوس تشکیل شده است که هرگونه مشکلی در هر کدام از این لایه‌ها ممکن است موجب ایجاد علایم خشکی چشم شود.
▪ لایه چربی اشک: لایه بیرونی اشک است که از غدد کوچکی که در ضخامت پلک‌ها قرار دارد، ترشح می‌شود. این لایه سطح اشک را نرم می‌کند و از سرعت تبخیر آن می‌کاهد.
▪ لایه آبی اشک: لایه میانی آن است که حدود ۹۰ درصد اشک را شامل می‌شود و از آب و کمی‌ نمک تشکیل شده است. لایه آبی چشم را پاک کرده و اجزای خارجی را می‌شوید و کاهش آن می‌تواند سبب بی‌‌ثباتی اشک و خشکی چشم شود، به نحوی که لایه‌های چربی و مخاط با هم تماس حاصل کرده و موجب ایجاد ترشح چسبنده‌ای‌ می‌شود که در بیماران مبتلا به خشکی چشم معمول است.
▪ لایه موکوسی (مخاطی) اشک: لایه درونی اشک بوده که سبب پخش شدن یکدست اشک روی سطح چشم و مرطوب ماندن آن می‌شود. اشک بدون لایه موکوس نمی‌تواند به چشم بچسبد. به همین دلیل نقاط خشک براقی در سطح قرنیه در قسمت‌هایی از سطح چشم که فاقد لایه موکوسی است ایجاد می‌شود.
● عملکرد اشک در چشم
اشک چشم علاوه بر اینکه وسیله‌ای‌ برای بروز احساسات است، سبب حفظ چشم‌ها شده و آنها را نرم می‌سازد. لایه‌ای‌ از اشک همواره در چشم وجود دارد که میزان آن با پلک زدن ثابت باقی می‌ماند. لایه اشک با پلک زدن روی سطح چشم پخش می‌شود و از تحریک اعصاب سطحی چشم جلوگیری می‌کند. این لایه همچنین خطر عفونت را کاهش داده و با هر بار پلک زدن به تخلیه مواد زاید از چشم کمک می‌کند.
انواع ترشح اشک
۱) ترشح پایه اشک: که سبب نرم نگه‌داشتن چشم می‌شود و طی ۲۴ ساعت به طور مرتب ترشح می‌شود.
۲) ترشح تحریکی اشک: که در پاسخ به تحریک یا احساسات ایجاد می‌شود. زمانی که چشم به وسیله جسم خارجی تحریک می‌شود یا وقتی که فردی گریه می‌کند، اشک بیش از حد تولید می‌شود که به آن ترشح تحریکی اشک گفته می‌شود.
اساس ایجاد خشکی چشم
کاهش تولید مایع از غدد ترشح‌کننده اشک می‌تواند ثبات لایه اشک را بر هم زند. به این ترتیب این لایه به سرعت شکسته شده و نقاط خشکی را روی قرنیه ایجاد می‌کند که سبب تحریک و کاهش بینایی می‌‌شود. متعادل نبودن مواد سازنده اشک نیز می‌تواند به خشکی چشم منجر شود.
علت خشکی چشم در برخی از افراد، متعادل نبودن ترکیب اشک و در برخی دیگر، تولید ناکافی برای نرم نگه‌داشتن چشم است. آسیب به غدد اشکی ناشی از التهاب یا اشعه نیز می‌تواند تولید اشک را متوقف کند.
علایم و نشانه‌های خشکی چشم
علایم و نشانه‌های خشکی چشم عبارت‌‌اند از:
▪ تحریک و احساس سوزش یا خارش در چشم،
▪ احساس وجود جسم خارجی در چشم،
▪ ترشح چسبناک در چشم یا اطراف آن،
▪ افزایش تحریک چشمی‌ در اثر دود یا باد،
▪ خستگی چشمی‌ پس از کمی‌ مطالعه،
▪ تحمل نداشتن به هنگام استفاده از لنزهای تماسی
در صورتی که علایم خشکی چشم از جمله قرمزی، ناراحتی، خستگی یا درد چشم مشاهده شود، ضروری است که بیمار به چشم پزشک مراجعه کند تا علت ناراحتی چشم مشخص شود. این علایم اغلب در هر دو چشم دیده می‌شوند.
● پرسش‌نامه
▪ شما می‌توانید با پاسخ‌گویی به سوالات و جمع امتیازهای مربوطه، سلامت اشک چشم خود را بررسی کنید
▪ چند سال دارید؟
ـ زیر ۳۰ سال (۰)
ـ بین ۳۰ تا ۴۵ سال (۱)
ـ بالای ۴۵ سال (۲)
• جنس:
مذکر (۱) مونث (۲)
▪ شما دارای چند مورد از مشکلات چشمی زیر هستید؟ یا از کدامیک از علایم زیر رنج می برید؟
ـ پلک‌های متورم (۲)
ـ قرمزی چشم (۲)
ـ احساس جسم خارجی (شن ریزه) در چشم (۲)
ـ سوزش چشم (۲)
ـ ترشح موکوسی از چشم (۲)
ـ حساسیت به نور (۲)
ـ خشکی چشم‌ها (۲)
ـ اشک ریزش (۲)
ـ خستگی چشم‌ها (۲)
▪ آیا چشمان شما به هوای گرم، جریان شدید هوا یا دود سیگار حساس است؟
خیر (۰) بعضی اوقات (۱) همیشه (۲)
▪ آیا بعد از مدتی که به صفحه کامپیوتر نگاه می کنید احساس سوزش در چشم می کنید؟
بله (۲) خیر (۰)
▪ بعد از استفاده از لوازم آرایشی مشکلی برای چشم‌هایتان به وجود می‌آید؟
بله (۲) خیر (۰)
▪ از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید؟
خیر (۰)
لنزهای سخت (۱)
لنزهای نرم (۲)
▪ کدام یک از داروهای زیر را استفاده می کنید؟
قرص‌های خواب‌آور (۲)
آرام‌بخش (۲)
قرص ضد بارداری (۲)
داروی ضد فشار خون (۲)
داروهای ضد آلرژی (۲)
داروی ضد آکنه (۲)
▪ آیا از بیماری مفصلی رنج می برید؟
بله (۲) خیر (۰)
▪ آیا دیابت دارید؟
بله (۲) خیر (۰)
▪ مشکلی در کارکرد تیروئید دارید؟
بله (۲) خیر (۰)
▪ آیا دچار مشکلات پوستی در صورت خود هستید؟ (مانند آکنه و...)
بله (۲) خیر (۰)
پاسخ‌نامه:
۱-۱۵) احتمالا طبیعی
۱۵-۲۵) احتمال وجود مشکل در اشک شما وجود دارد، لطفا با چشم پزشک مشورت کنید.
۲۵ به بالا) احتمال وجود خشکی چشم بالا است، لطفا با چشم پزشک مشورت کنید.
● شیوه استفاده از قطره‌های اشکی
۱) ابتدا لازم است دستان خود را پیش از هربار مصرف قطره‌های چشمی‌ بشویید. قطره‌های چشمی‌ باید در پاکیزه‌ترین حالت ممکن استفاده شود تا از ورود باکتری‌ها به چشم جلوگیری به عمل آید.
۲ ) یک واحد را از بقیه جدا کرده، آن را به صورت عمودی گرفته به قسمت بالایی آن ضربه بزنید تا همه مایع در انتهای آن جمع شود.
سر قطره را به صورتی که در شکل نشان داده شده است، بردارید.
۳) سر را عقب برده و به بالا نگاه کنید. پلک پایین را به سمت پایین کشیده، بطری را به صورت عمودی نگه داشته و قسمت پایین آن را فشار دهید تا یک قطره داخل چشم شما بریزد.
۴ ) باید به یاد داشته باشید که گنجایش هر چشم بیش از یک قطره نیست بنابراین اگر در هر بار مصرف بیش از یک قطره بریزید، قطره قبلی از چشم خارج می‌شود.
۵) پس از استفاده از قطره چشمی، چشمان خود را چند ثانیه ببندید و گوشه داخلی چشم را به مدت چند ثانیه با ملایمت فشار دهید تا راه خروج اشک بسته شود و قطره ریخته شده در چشم برای مدت بیشتری در چشم بماند.
۶ ) مراقب باشید تا قسمت انتهایی ظرف دارو به دست یا مژه‌ها برخورد نکند چرا که موجب انتقال باکتری‌های موجود به داخل قطره و پس از آن به چشم می‌شود.
۷ ) پس از هر بار مصرف، در قطره چشمی‌ بلافاصله بسته شود.
۸ ) داروهای چشمی‌که به صورت بطری چندبار مصرف یا ژل‌های چشمی‌ تهیه شده‌اند، طی یک ماه از زمان باز شدن در آن باید استفاده شوند و باقی‌مانده دارو پس از یک ماه از تاریخ باز شدن باید دور انداخته شود.
۹) اگر برای شما بیش از یک قطره چشمی ‌تجویز شده است، بین ریختن دو قطره باید حداقل ۱۵ دقیقه فاصله باشد.

منبع : روزنامه سلامت