پایان دوران ملک فهد ، آغاز دوران ملک عبدالله

. ملك فهد فرزند ملك عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود موسس عربستان سعودی است كه در سال ۱۹۳۲ میلادی این سلسله را پایه گذاری كرد. در دوران ملك عبدالعزیز عربستان به تدریج از یك كشور عقب افتاده به كشوری رو به توسعه تبدیل شد. پس از مرگ وی در سال ۱۹۵۳ میلادی فرزند ارشدش شاهزاده سعود به پادشاهی رسید، ولی به دلیل نارضایتی عمومی از وی و عملكردش جانشین او شاهزاده فیصل به مدت دو سال تحت نام برادرش قدرت را در دست گرفت، ولی پس از دو سال در سال ۱۹۶۰ دوباره ملك سعود شخصاً به قدرت برگشت ولی باز هم در سال ۱۹۶۴ و به همان دلایل او را رسماً از قدرت كنار گذاشتند و به جای وی شاهزاده فیصل رسماً پادشاه شد و ملك سعود در سال ۱۹۶۹ و در تبعید در اروپا درگذشت. دوران ملك فیصل با رضایت عمومی و پیشرفت كشور همراه بود ولی به دلیل مخالفت با بعضی تندروی ها سرانجام در سال ۱۹۷۵ توسط یكی از برادرزاده های تندرو محافظه كارش به قتل رسید. پس از وی نوبت به شاهزاده محمد فرزند دیگر ملك عبدالعزیز رسید كه فرودگاهی در مدینه را نیز به نام او نهاده اند. ولی به دلیل تندروی های وی و شهرت به خشونت در بین اعضای آل سعود وی با ترغیب و اصرار خانواده از قدرت كناره گرفت و به جای وی شاهزاده خالد به پادشاهی رسید. دوران ملك خالد با پیشرفت سریع عربستان همزمان با تاسیس اوپك همراه شد، ولی سرانجام ملك خالد در سال ۱۹۸۲ و در اثر سكته قلبی درگذشت. پس از وی شاهزاده فهد متولد ۱۹۲۱ وزیر كشور زمان ملك فیصل و ولیعهد ملك خالد به سمت پادشاهی منصوب شد و شاهزاده عبدالله جانشین ولیعهد و نایب دوم رئیس مجلس وزیران و رئیس گارد ملی در زمان ملك خالد به ولایت عهدی منصوب شد. تحصیلات ابتدایی فهد در مدرسه خصوصی شاهزادگان سعودی خاتمه یافت و وی سپس برای مطالعه علوم اسلامی رهسپار مكه شد. فیصل و فهد به عنوان اعضای هیات نمایندگی سعودی در مراسم امضای منشور سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ حضور داشتند. فهد در سن ۳۰ سالگی به مقام وزارت آموزش و پرورش سعودی رسید و تا سال ۱۹۶۲ كه به وزارت كشور منصوب شد، در این سمت باقی ماند. دوره سلطنت فهد با فعالیت گسترده تر عربستان سعودی در مسائل بین المللی همراه بود كه از آن جمله می توان به برگزاری اجلاس جامعه عرب در شهر طائف اشاره كرد كه توانست به جنگ داخلی پانزده ساله لبنان خاتمه دهد. وی در جریان اشغال نظامی خاك كویت توسط رژیم سابق عراق آشكارا از حمله نیروهای ائتلاف بین المللی برای آزادسازی كویت حمایت كرد و به واحدهای آمریكایی اجازه داد در خاك عربستان مستقر شوند. ملك فهد در سال ۱۹۸۵ عنوان خادم الحرمین الشریفین (به معنای خادم مسجدالحرام و مسجد نبوی) را برای خود برگزید. ملك فهد یكی از ثروتمندترین افراد جهان و در حقیقت ثروتمندترین فرد دنیا بود، حتی از بیل گیتس هم متمكن تر بود. وی در بسیاری از نقاط عالم دارای قصر و ویلا بود كه از آن جمله می توان به قصر صد اتاقه او در شهر Marbella به نام elrocio یا marmar با ویلاهای متعدد وی در ژنو اشاره كرد.
البته قسمت اعظم ثروتش را به عزیزدردانه اش شاهزاده عبدالعزیز بن فهد بن عبدالعزیز بخشیده است. در این میان ماجرای خانم جنان حرب اردنی كه ادعا می كند وی همسر ملك فهد بوده است و از پادشاه تقاضای نفقه سال ها قبل را می كند، جالب توجه است. آنچه مسلم است آن است كه ملك فهد پس از ازدواج با ملكه جواهر و تولد شاهزاده عبدالعزیز در سال ۱۹۷۳ دیگر با هیچ زنی ازدواج نكرده است. ولی ممكن است قبل از این سال خانم جنان حرب همسر قانونی ملك فهد بوده باشد. فرزند بزرگ ملك فهد شاهزاده فیصل بن فهد بن عبدالعزیز كه ریاست كمیته المپیك كشور را برعهده داشته در سال ۱۹۹۹ درگذشته است و برادر دیگر او شاهزاده سلطان بن فهد بن عبدالعزیز جانشین او شده و نوه ملك فهد شاهزاده نواف بن فیصل بن فهد بن عبدالعزیز معاون و قائم مقام عمویش شده است. پسر دوم ملك فهد شاهزاده محمد بن فهد بن عبدالعزیز حاكم منطقه شرقی (شامل شهر بندری دمام) است. از كسانی كه با عنایت ملك فهد به تمكن و مقام رسیدند، می توان به رفیق حریری نخست وزیر فقید لبنان اشاره كرد كه نماینده ویژه ملك فهد در لبنان بود.
اما امیرعبدالله دیروز و ملك عبدالله امروز متولد سال ۱۹۲۴ و برادر ناتنی ملك فهد است. وی سال ها رئیس گارد ملی عربستان بوده است و احتمالاً بعد از شروع پادشاهی او برادر دیگرش شاهزاده بدربن عبدالعزیز به سمت ریاست گارد ملی منصوب می شود و پسرش شاهزاده متعب بن عبدالله معاون رئیس گارد ملی باقی می ماند.
طبق وصیت ملك عبدالعزیز پادشاهی بایستی ابتدا به پسران وی برسد. طبق این وصیت باید ولیعهد ملك عبدالله هم از میان برادرانش انتخاب شود و به احتمال نزدیك به یقین شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز ۷۷ ساله كه هم اكنون سمت جانشین ولیعهد و نایب دوم رئیس مجلس وزیران و وزیر دفاع كشور را دارا است، به عنوان ولیعهد ملك عبدالله انتخاب خواهد شد. ملك عبدالعزیز دارای ۴۴ فرزند پسر بوده است كه از میان فرزندان در قید حیات می توان به شاهزادگان زیر اشاره كرد: ۱- ملك عبدالله ۲- شاهزاده مشعل كه حتی از ملك عبدالله هم بزرگتر است ولی ملك فهد او را از سلسله وراث تاج و تخت كنار گذاشته است. ۳- شاهزاده سلطان ۴- شاهزاده عبدالرحمن جانشین وزیر دفاع كه احتمالاً به سمت جانشین ولیعهد منصوب خواهد شد. ۵- شاهزاده نایف وزیر مقتدر كشور ۶- شاهزاده سلمان امیر منطقه ریاض ۷- شاهزاده طلال پدر شاهزاده میلیاردر و معروف الولید بن طلال بن عبدالعزیز كه در واقع سرمایه های ملك عبدالله را تحت نام شركت سرمایه گذاری المملكه القابضه (Kingdom holding) اداره می كند.
۸- شاهزاده بندر كه در بستر بیماری است. ۹- شاهزاده بدر كه نایب رئیس گارد ملی است. ۱۰- شاهزاده متعب وزیر شئون شهر و روستا (البلدیه و القرویه) ۱۱- شاهزاده احمد جانشین وزیر كشور ۱۲- شاهزاده عبدالله بن عبدالعزیز ۱۳- شاهزاده عبدالمجید امیر منطقه مكه (المكرمه) ۱۴- شاهزاده میقرن (میگرن) امیر منطقه مدینه (المنوره) ۱۵- شاهزاده سلطان نایب امیر منطقه ریاض ۱۶- شاهزاده نواف (مشاور ملك فهد و رئیس قبلی سازمان استخبارات عربستان) ۱۷- شاهزاده فواز ۱۸- شاهزاده ممدوح. البته شایان ذكر است كه شاهزادگان سلطان و نایف و سلمان و احمد همراه ملك فهد تنی و از یك مادر و آن هم از قبیله سئودری هستند. قطعاً شاهزاده سلطان به ولایت عهدی ملك عبدالله منصوب خواهد شد. حال برای تصدی پست جانشین ولیعهد باید دنبال شاهزاده عبدالرحمن و یا شاهزاده نایف بود كه احتمال انتخاب شاهزاده عبدالرحمن به علت سن و جایگاه فعلی بالاتر و بیشتر است ولی از آنجا كه وضعیت جسمانی شاهزاده مشعل و سلطان عبدالرحمن تعریفی ندارد احتمالاً باید منتظر درگذشت هر سه نفر قبل از ملك عبدالله باشیم و سپس احتمال دارد كه شاهزاده نایف به ولایتعهدی ملك عبدالله منصوب شود و سرانجام باید منتظر پادشاهی امیر نایف باشیم كه در آن زمان ملك نایف خواهد بود. ترتیب قدرت واقعی: ۱- ملك عبدالله ۲- امیر سلطان ۳- امیر نایف ۴- امیر سلمان
ترتیب احترام و موقعیت خانوادگی: ۱- ملك عبدالله ۲- امیر مشعل ۳- امیر سلطان ۴- امیر عبدالرحمن
ترتیب سن: ۱- امیر مشعل ۲- ملك عبدالله ۳- امیر سلطان ۴- امیر عبدالرحمن
ترتیب ثروت: ۱- ملك عبدالله ۲- امیر سلطان ۳- امیر طلال ۴- امیر مشعل
ترتیب پست و مقام كشوری و لشكری: ۱- ملك عبدالله ۲- امیر سلطان ۳- امیر عبدالرحمن ۴- امیر نایف
ملك عبدالله در دوران ولایتعهدی تقریباً هر سال و طی یك سفر حدوداً یك ماهه به چند كشور در ویلایش در شهر دارالبیضا (كازابلانكا) استراحت می كرد. شاهزاده سلطان هم در مراكش دارای ویلای خودش است. در خانواده آل سعود پادشاه به عنوان بزرگ خانواده و تعیین كننده نهایی محسوب می شود.
ملك عبدالله در اواخر دوران ولایتعهدی خویش برای تثبیت قدرتش به تغییرات خاصی در تركیب خانواده دست زد. قبیله سعودی در زمان ملك فهد (ملك فهد و امیر سلطان هم از آن قبیله هستند) نفوذ خویش را در همه جا تثبیت كرده بودند كه از آن جمله وزارت های كلیدی دفاع (امیر سلطان)، كشور (امیر نایف) و امیران منطقه های تبوك (امیرفهد بن سلطان) و منطقه شرقی (امیرمحمد بن فهد) و امیر ریاض (امیر سلیمان) و سفارت هایی چون سفارت در آمریكا (امیر بندر بن سلطان) و سفارت اسپانیا (امیر سعود بن نایف) و ریاست دیوان ریاست مجلس وزیران (شاهزاده عبدالعزیز بن فهد) را می توان نام برد. ملك عبدالله جایگاه برادرانش را خیلی نمی تواند تغییر دهد ولی برای تسلط بر اوضاع جای برادرزاده هایش را كمی تغییر داده است كه از آن جمله می توان به تغییر شاهزاده بندر بن سلطان سفیر مقتدر ملك فهد در آمریكا با شاهزاده تركی فیصل فرزند ملك فیصل و برادر سعود الفیصل وزیر امور خارجه كه قبلاً رئیس سازمان استخبارات عربستان و سپس سفیر عربستان در لندن بوده است اشاره كرد. ملك فهد روز جمعه بعدازظهر ۲۷ مه سال ۲۰۰۵ (۶ خرداد ۱۳۸۴) به بیمارستان تخصصی ملك فیصل در ریاض رفته ولی پس از تقریباً یك ماه دو بار حالش رو به وخامت گذاشته و در روز ۶ جولای به كما رفته و سرانجام در اول آگوست درگذشت. ملك فهد به دلایل مختلف با بعضی از سران غرب از جمله ملك خوآن كارلوس پادشاه اسپانیا و جورج بوش رئیس جمهور آمریكا و پدرش رئیس جمهور قبلی آمریكا رابطه بسیار حسنه ای داشت. ملك عبدالله تقریباً تمامی قصرهای ملك فهد را به ارث می برد كه از آن جمله می توان به قصر الیمامه در ریاض كه تقریباً دو و نیم میلیارد دلار خرج ساخت آن بنا شده است و قصرالسلام در جده و قصر منا در كوهستان های منا را نام برد. البته ملك عبدالله غیر از این قصور در زمانی كه اوضاع را برای به حكومت رسیدن خویش آماده می كرد دستور ساخت قصرهای جدید و مراكز مختلف كه برای استفاده شخصی ایشان خواهد بود داده اند كه از آن جمله می توان به قصرهای ایشان در ریاض، جده، منا و طائف و مزرعه بزرگ ایشان كه شامل اصطبلی از بهترین اسب های دنیا است در الجنادریه و قصر صحرایی ایشان در منطقه روضه الخوریم و مركز ملك عبدالعزیز للموتمرات كه كنفرانس ضدتروریسم در آنجا برگزار شد و قصر درعیه كه سران خلیج فارس در آنجا گردهم آمدند (۲۸ مه) اشاره كرد. در ضمن علاوه بر فرودگاه ملك خالد كه در زمان ملك فهد در ریاض ساخته شده است ملك عبدالله دستور ساخت فرودگاه قاعده الریاض الجوی را برای استقبال سران جهان و ساخت سالن تشریفات جدید در فرودگاه ملك عبدالعزیز در جده در زمان ولایتعهدی داده اند.
لازم به ذكر است روابط ایران و عربستان در زمان ملك فهد فرازونشیب های بسیاری داشته است. در زمان جنگ تحمیلی به علت حمایت های ملك فهد از صدام حسین روابط در پایین ترین سطح ممكن قرار داشته است ولی پس از حمله صدام به كویت و درگیری سران خلیج با صدام از یك سو و اتخاذ سیاست های جدید توسط دولت آقای هاشمی و پیگیری این سیاست ها در راستای سیاست تنش زدایی دولت آقای خاتمی این روابط در سطح مطلوبی قرار دارد. پیش بینی می شود كه این روابط حسنه در دولت جدید پیگیری شود. یكی از دلایل این مدعا پیام تبریك ملك فهد و ملك عبدالله و امیر سلطان به آقای احمدی نژاد در اولین روزهای پیروزی ایشان است.
نایب رئیس انجمن نخبگان ایران
علی نمكی دانشگاه صنعتی شریف

منبع : روزنامه شرق