انسان مظهر زیبایی

در منظر معارف اسلامی علاوه بر این كه جهان، تجلی زیبایی خداوند است بلكه مصادیقی بارز از زیبایی در صورت ماده و معنی معرفی شده است تا این كه روح خدا و زیبا آشنا نه تنها احساس غربت نكند و راه وصول به اصل خود را فراموش نكند، بلكه در عالم كدر و خشن ماده احساس لطافت و آرامش می‌كند. در این مقاله ضمن معرفی گونه‌هایی از مصادیق زیبایی از منظر آیات و روایات، به رابطه زیبایی مادی (محسوس) و غیرمادی(معنوی) به صورت گذرا پرداخته شده است تا هم توجه معارف اسلامی به زیبایی روشن شود تو هم الگویی برای زیباطلبان عرصه هنر باشد تا با الهام گرفتن از آنها به خلق آثار هنری با دیدی توحید بپردازند از ابتذال رهایی یابند.
الف – زیبایی‌های مادی (محسوسات)
۱ـ زیبایی انسانها
در فرهنگ زیباشناسی قرآن علاوه بر زیبایی روحی انساان كه خلیفه الهی است، به زیبایی جسمی انسان‌ها نیز توجه شده است. در معارف قر‌آنی به زیبایی زنهای دنیوی و زنهای بهشتی (حوریان) اشاره شده است. در فرهنگ قر‌آنی زن علاوه بر این كه به عنوان یكی از جلوه‌های زیبایی خلقت و حوری بهشتی معرفی شده، به جنبه‌های احساسی و عشق‌آفرینی آنها نیز توجه شده است كه در حقیقت این نظره به مكتب جمال را تأیید می‌كند كه: عشق زاییده زیبایی است و این زیبایی، تشویق به زندگی مشترك و پیوستگی و ازدواج. كه نهایت اشتیاق با هم بودن است. دارد كه سهم زیادی از این تمایل، در نتیجه زیبایی است. در مورد زیبایی مردها در قرآن سوره یوسف. كه به عنوان احسن‌القصص توصیف شده است. قصه زنان كه در مقابل مشاهده زیبایی حضرت یوسف دست خود را می‌برند، بیان شده است.
«چون زنها یوسف را دیند او را فوق‌العاده بزرگ (زیبا) داشتند و دستهای خود را بریدند (بدون توجه) و با تعجب گفتند پاك است خدا، این یوسف از بشر نیست».(۱)
در حدیثی فرمود: (ان الله خلق آدم علی صورته) (۲)خداوند آدم را به صورت خود آفرید. به هر حال انسان چه زن و چه مرد، یكی از مظاهر و مصادیق زیبایی معرفی شده‌اند.
۲ـ نگاه قر‌آن به زیبایی آسمان
یكی دیگر از مصادیق زیبایی در قر‌آن آسمان است كه یا مناظر زیبا و پر جاذبه نیلگون و پر از ستاره خود چشم هر زیبا طلبی را مجذوب خود می‌گرداند و به هر هنرمندان درس هنرنمایی و زیبا‌آفرینی می‌دهد: «آیا به آسمان بالای سرشان ننگریسته‌اند كه چگونه آن را ساختیم و با زیبایی آراستیم.»(۳)
«ما آسمان دنیا را به ستاره‌ها مزین گردانیدیم.» (۴) این آیات به نكته جالبی اشاره می‌كند و آن این كه خداوند در ذات انسان غریزه زیبا‌جویی قرار داده و بهترین اثرهای هنری و زیبایی را به عنوان نسخه شبیه به اصل به وجود آورده است و آن گاه به این غریزه خفته هشدار می‌دهد كه بنگرد.
۳ـ نگاه قر‌آن به زیبایی جانداران
در اندیشه زیبا‌شناسی قر‌آن حیوانات یكی از مظاهر زیبایی در خلقت هستند كه به زیبایی آنها اشاره شده است: «برای شما در آن جانداران منظره‌ای زیبا قرار دادیم، هنگامی كه شامگاهان آنها را به جایگاه‌های خود بر‌می‌گردانید و صبحگاهان به چرا می‌برید.» (۵)
علامه جعفری می‌گوید: نكته بسیار قابل توجهی كه در تذكر به این زیبایی وجود دارد، این است كه زیبایی در حال ۲ نوع حركت جانداران كه به طور انفرادی یا دسته جمعی از خود نشان می‌دهند، محصول كیفیت حركت آنهاست، حركت صبحگاهی كه به مراتع و دشتهای سرسبز می‌روند و حال پویندگی در ادامه حیات خود را بروز می‌دهند و حركتی كه در شامگاه كه برای استراحت و آرامش و دیدار و انس كه با آشیانه‌ها و بچه‌های خود انجام می‌دهند. (۶)
۴ـ نگاه قر‌آن به زیبایی طبیعت
زیبایی‌های طبیعت یكی دیگر از مصادیق زیبایی در منطق زیبانگری قر‌آن است كه به مناظر زیبا و دلنواز آن اشاره كرده است:
«برای شما از آسمان آبی فرستادیم و به وسیله آن باغهای ریبا و سرورانگیز و بهجت‌آور رویاندیم»، (۷) از هر جفتی نباتات و درختان بحجت‌انگیز و سرور‌انگیز زیبا می‌رویاند». (۸)۵ـ نگاه قر‌آن به زیبایی رنگها
زیبا‌آفرینی رنگها یكی دیگر از نمودهای زیبایی در فرهنگ زیبا‌شناسی قر‌آن است. زیبایی رنگها چه به صورت فرد و چه به صورت تركیب مورد توجه است:
«آیا ندیدی كه خداوند از آسمان آب را فرستاد، پس بیرون آوردیم از آن میوه‌هایی با رنگهای مختلف و زیبا و از كوهها نیز جاده‌های آفریده شده، سفید و سرخ و رنگهای مختلف و گاه به رنگ كاملاً سیاه این نقاش چیره‌دست با یك قلم و یك مركب (آب) انواع نقشها را ابداع كرده كه بینندگان را مجذوب و شیفته خود می‌كند. (۹) در مورد رنگ زرد می‌فرماید: «گفتند بخواه از پروردگارت تا بیان كند رنگ آن گاو را؟ گفت آن گاوی است زرد خالص كه رنگش مسرور می‌سازد بینندگان را.» (۱۰) «به رنگ شتران زرد.» (۱۱)
رنگ زرد، نشاط‌آور است و چشمگیر و رنگ سبز آرامش‌ترین رنگها و علامت زندگی، رویش، صلح و جاودانی است. در قر‌آن توجه بیشتری به رنگ سبز شده و آن را از زیبایی‌ها و رنگهای لباس بهشتیان معرفی می‌كند: «جامه‌های سبز را دیبای نازك» (۱۲) «بر اندام بهشتیان لباسهایی از حریر نازك سبز رنگ و از دیبای ضخیم»، (۱۳) از رنگ سبز به عنوان یك رنگ زیبا و دلنشین، زیاد سخن به میان آمده و حتی تكیه‌گاه‌های بهشتیان را با رنگ سبز معرفی كرده است: «بر بالشهای سبز و بساط قیمتی زیبا تكیكه می‌كنند.» (۱۴) در روایات، بر استفاده از رنگ سیاه برای رنگ كردن موها به منظور جوان و زیبا نشان دادن انسان تكیه شده است.
۶ـ نگاه قر‌آن به مصنوعات هنری و زیبای بشر
از منظر زیباشناسی قر‌آن، زیبایی‌های هستی چه طبیعی باشند و چه مصنوعات دست بشر، به خداوند نسبت داده شد؛ چرا كه آثار زیبا بشری نشأت گرفته از روح زیبا‌طلبی است كه در انسان نهاده شده است كه آن هم بعد الهی است. پس تمام زیبایی‌ها و مظاهر آن مورد تأیید و تشویق قرآن است. اگر آثار هنری و زیبا در مسیر انحراف قرار گیرد، با حقیقت زیبایی ارتباط برقرار نمی‌كند، بلكه یك نوع سوء استفاده از هنر و زیبایی و به نوعی خیانت است كه مورد مذمت و نهی قر‌آن است. در قرآن می‌فرماید ما امكانات را در اختیار قرار دادیم تا شما مصنوعات زیبا را استخراج كنید:
«خداوند برای شما دریا را تسخیر كرد تا از آن گوشتی تازه بخورید و لباسها و پوشانیدنی‌های زیبا تهیه كنید.» (۱۵)
در خصوص اشكال صورتهای ساخته شده در زمان حضرت سلیمان (ع) می‌فرماید: «(اجنه) برای او (سلیمان «ع») آنچه از محراب‌ها، تمثال‌ها و كاسه‌هایی مانند حوض و دیگهای بزرگ و ثابت می‌خواست می‌ساختند». (۱۶) منظور از محاریب به گفته شده است كه قصرها و مساجدی بوده كه مردم در آنها عبادت می‌كردند. (۱۷)
ابن عباس می‌گوید: اجنه برای حضرت سلیمان (ع) صورتهای پیامبران و پارسایان را در مساجد تصویر كردند تا مردم به آنها نگاه كنند و به عبادت خداوند تشویق شوند. (۱۸) پس می‌توان گفت این آیه تأییدی بر آثار هنری ساخت دست بشر است كه در جهت تشویق و رسیدن به جمال مطلق الهی باشد. «شما در زمین قصرها می‌سازید.» (۱۹) «و از آن فلزاتی كه در آتش برای زینت آلات یا كالا، ذوب می‌كنید.» (۲۰) در این آیات به آثار هنری زیبای بشری از قبیل قصرها و زیورآلات و نقاشی‌ها و صورتها اشاره شده است گرچه در تصویر صورتهای دارای روح باید به فتوای مراجع عظام توجه كرد، كه در جای خود مورد بررسی قرار گرفته است.
پانوشت‌ها:
۱- یوسف، آیه ۳۲
۲-مرصادالعباد (رازی) ص ۶۵۰
۳- ق، آیه ۶
۴- صافات، آیه ۶
۵- نحل، آیه ۶
۶- زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام ص ۱۲۵
۷- نمل، آیه ۶۰
۸- حج، آیه ۶۲
۹- فاطر، آیه ۲۵
۱۰- بقره، آیه ۶۵
۱۱- مرسلات، آیه ۳۴
۱۲- كهف، آیه ۳۰
۱۳- دهر، آیه ۲۱
۱۴- الرحمن، آیه ۷۶
۱۵- نحل، آیه ۱۴
۱۶- سبا، آیه ۱۴
۱۷- مجمع‌البیان ج ۸ ص ۳۲۸
۱۸- همان
۱۹- اعراف، آیه ۷۴
۲۰- رعد، آیه ۱۷

منبع : بنياد انديشه اسلامي