صنایع دستی؛ جاذبه ای برای گردشگران

بسیاری از جهانیان صنایع دستی ایران را در موزه ها، نمایشگاه ها و فروشگاه های محل سكونت خود مشاهده می كنند، ولی اعجاب این آثار به حدی است كه آن ها را به پایگاه های تولید خود جذب می كند و این گونه است كه گردشگران بی شماری تمایل دارند تا بازارهای قدیمی ایران را به عنوان كانون تولید صنایع دستی، نظاره كنند.
تمدن غنی چندین هزار ساله ایران در برابر تمدن های نه چندان دور اروپایی و آمریكایی هر گردشگری را متحیر می سازد و او را ترغیب می كند تا تكه ای از این سرزمین كهن را به عنوان خلاصه ای از تاریخ ایران زمین، به سوغات ببرد و این تكه ارزشمند برای گردشگران، همان صنایع دستی است كه روح و عشق انسان شرقی در آن پیوند خورده و این اعجاب سرزمین ایران است كه گردشگران را متمایل می سازد تا از هر گوشه ای سوغاتی ارزشمند به ارمغان ببرند. جهانیان با وجود تنوع و تكثر صنایع دستی ایران تنها با تعداد محدودی از این صنایع آشنا هستند ولی معرفی صنایع دستی ایران می تواند در صنعت گردشگری و اقتصاد كشور تأثیرگذار باشد. بافت عشایری، روستایی و شهری به همراه اقلیم و مواد اولیه متنوع، تولید صنایع دستی متنوعی را در سطح كشور منجر شده است.
آنچه در ذیل می آ ید، نه همه بلكه گوشه ای اندك از توان هنرمندان ایرانی در خلق صنایع دستی است كه در صورت برنامه ریزی درست می توان امیدوار بود كه هنر ایرانی - این بیگانه آشنا در بازارهای جهانی و گردشگری - به نحو مطلوبی معرفی شود. «كهگیلویه و بویراحمد»: تولید دست بافت های مختلف در بین عشایر كهگیلویه و بویراحمد از دیرباز رواج دارد و وجود مواد اولیه مورد نیاز از جمله انواع پشم، زمینه مناسبی برای تهیه انواع دست بافت ها فراهم ساخته است.
بافت صنایع دستی در كهگیلویه و بویراحمد متنوع است و می توان آن را به بافته های داری نظیر قالی، جانمازی، پشتی، خورجین، بافت های بدون گره نظیر گلیم و بافت های میلی نظیر جوراب، دستكش و سوزن دوزی تقسیم كرد. در صنایع دستی كهگیلویه و بویراحمد از رنگ ارغوانی به وفور بهره گرفته می شود، سایر رنگ های مورد استفاده عبارتند از نیل، اسپرك، زعفران، پوست بلوط، پوست خارجی گردوی تازه، گل انار و....
«سیستان و بلوچستان»: در سیستان و بلوچستان به ویژه در سیستان بیشترین شمار شاغلین به صنایع دستی در رشته گلیم، قالیچه، قالی و پشتی فعالیت می كنند و در حال حاضر در بلوچستان صنایع دستی مانند قالی بافی، خورجین بافی، سوزن بافی، سكمه و دگمه دوزی، پریوار دوزی، سیاه دوزی، ساخت ظروف سفالین و زینت آلات بین خانواده ها معمول است. یكی از رشته های قابل توسعه صنایع دستی استان كه به علت وفور مواد اولیه حایز اهمیت است، تهیه پارچه های دست بافت از كرك و پشم شتر است. پارچه های مزبور می تواند بازار مناسبی در داخل و خارج كشور داشته باشد. پشتی بافی، سوزن دوزی، چادر بافی، خامه دوزی، حصیر بافی، اشیای تزیینی و سفال سازی اهم صنایع دستی این استان هستند.
«ماسوله»: صنایع دستی در این منطقه در نوع فلزی و غیر فلزی تقسیم می شود. صنایع فلزی در ماسوله دارای سابقه تاریخی زیاد است و چون منابع اولیه این صنایع در اطراف ماسوله و مخصوصاً در منطقه گورن استخراج می شود و استادان و صنعتگران انواع لوازم مورد نیاز آهنگری و كشاورزی و ادوات جنگی از جمله گلوله های توپ و تفنگ های سرپر بسیار زیبا با نقوش و نوشته های برجسته بر بدنه تفنگ و شمشیرهای بسیار زیبا با كنده كاری و استحكام زیاد می ساختند.
چاقو سازی نیز در ماسوله رواج فراوانی دارد و انواع آن در این منطقه ساخته می شود، صنایع غیر فلزی نیز به خاطر وجود مواد اولیه فراوان مثل پشم، چرم، پوست، چوب و غیره رونق فراوان دارد و پنجه های هنرمند مردان و زنان ماسوله ای این مواد خام را به شكل زیبا و قابل استفاده درمی آورند. از مهم ترین فرآورده های این صنایع چاروق دوزی، گیوه و چموش دوزی، ساخت ابزار و یراق اسب و ساخت انواع درهای مشجر و پنجره، میز و صندلی، تهیه جوراب های پشمی، عروسك، دمپایی چوبی، روفرشی و غیره است.
«گیلان»: صنایع دستی و سوغات مشهور استان گیلان، چوبكاری، چادر شب بافی، زیلو، جاجیم، گلیم، دست بافت های ابریشمی، پشمی و نخی، بامبو بافی، سفالگری، كوزه گری، نمدمالی، حصیر بافی، سبد بافی، مروارید بافی، قالی بافی، چموش دوزی، قلاب دوزی، نقاشی روی كدو قلیانی، كلوچه، بادام، چای برنماهی و زیتون است.
«تبریز»: ریس، نوقا، قرابیه، لوذی، بادام، گردو، خشكبار، لبنیات، عسل و كوفته تبریزی، چلوكباب برگ مخصوص، شیشلیك از غذاها و سوغات لذیذ این منطقه است. چرم، كفش دست دوز و دمپایی از فرآورده های چرمی است، ادویه جات، عرقیات گیاهی، سفیدآب، قلمكاری نقره، پارچه های دست بافت ابریشمی، گلیم، جاجیم، ورنی، سوزن دوزی و ظروف سفال از جمله سوغات و صنایع دستی تبریز است.
«قم»: در سطح استان قم به ویژه در مناطق روستایی آن تولید صنایع دستی متنوعی رواج دارد كه قالی بافی، درود گری، منبت كاری، سرامیك و آجرپزی از آن جمله است. «سوهان» مهم ترین سوغاتی استان قم است. مقدار زیادی از سوهان تولیدی قم به كشورهای حوزه خلیج فارس و مقداری نیز به شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز صادر می گردد. مهر و تسبیح نیز از سوغاتی های معروف قم است. صنایع دستی سنگی مشتمل بر انواع ظروف سنگی، گچی، سرامیك و اشیای تزیینی، چینی و فرش ابریشمی و میوه هایی مانند انار و انجیر از دیگر سوغاتی های قم است.
«مركزی»: گیوه كشی معروف گیوه سنجان، كشمش، انگور، نان شیرینی، زولبیا، بامیه، قالی و قالیچه ساروق از جمله سوغات و صنایع دستی منطقه اراك است. صابون در آشتیان، گردو و سیر در تفرش، انار ساوه و گل و حلوا شكری در محلات از جمله سوغات و صنایع دستی این استان هستند.
«مشهد»: قالی بافی، ابریشم كشی، شعر بافی، نمد بافی، پوستین دوزی، سنگ تراشی، قلم زنی روی سنگ، فیروزه تراشی، سفالگری و حصیر بافی از جمله صنایع دستی مشهد محسوب می شوند.
انواع دیگر تولیدات دستی شامل چارق، گیوه، فرآورده های چوبی و فلزی و نقاشی روی چرم است.
«اصفهان»: قالی بافی، نقره سازی، قلمزنی، خاتم سازی، كاشی سازی، قلمكاری، زری بافی، قلاب دوزی، گل دوزی، سكمه دوزی و ملیله دوزی، انواع رودوزی، نقاشی و منبت كاری از جمله صنایع دستی بی نظیر استان اصفهان هستند كه توسط استادكاران حرفه ای تولید می شود.
«مازندران»: صنایع دستی این استان شامل قالی بافی، ابریشم بافی، نمد مالی، گلیم، جاجیم بافی، چادرشب بافی، چوخافی، حصیر بافی و سفال سازی است. انواع مركبات، مربا، ترشی، صیفی جات، برن رشته، نان برنجی، انواع كلوچه، كمپوت، ماهی و خاویار از جمله سوغات مشهور استان مازندران هستند.
«لرستان»: گلیم، جاجیم (ماشته)، روتختی، روفرشی، رومیزی، سجاده، گیوه زنانه، ورشو بروجرد، نمد، مشبك، چوب منبت، سرامیك الیگودرز، عسل، روغن حیوانی، شیرینی بروجردی و حلوا بروجردی از جمله صنایع دستی و سوغات این استان هستند.
«كردستان»: قالی بافی در كردستان از رواج خاصی برخوردار است، علاوه بر قالی بافی، صنایع دستی نیز در كردستان تولید می شود كه عبارتند از جاجیم، گلیم، سوزن دوزی، قلاب دوزی، پولك دوزی، منجوق دوزی و سجاده كلاش (نوعی گیوه) است.
«خوزستان»: مهم ترین صنایع دستی خوزستان، قالی بافی، قلاب دوزی، بافت انواع ملحفه، لنگ، چفیه، مقنعه، جاجیم و گلیم است كه مراكز بافت این محصولات، شهرهای شوشتر، دزفول و شادگان است. علاوه بر این صنایع دستی فلزی نیز در این استان رایج است به عنوان نمونه در كارگاه های دزفول وسایل چایخوری، سینی و منقل تهیه می شود.
«فارس»: ریسندگی، فلزكاری، خاتم كاری، قالی بافی، حصیر بافی، منبت كاری، كنده كاری ظروف، سفالگری، گیوه دوزی، نمد مالی، خراطی، چرم سازی، سنگ تراشی و شیشه گری از صنایع دستی استان و مهم ترین محصولات صادراتی و سوغاتی منطقه، خرما، انجیر، آبلیمو، مسقطی، قالی، گلیم، گبه، انواع ترشی جات، عرقیات، سفیدآب، كیسه حمام، حنا، لارستان انجیر و زعفران، استهبان انار مهارلو، مسقطی لارستان، سفیدآب صنایع دستی و گیوه استهبان، خرما و آبلیموی جهرم.
«اردبیل»: صنایع دستی در استان اردبیل با همه نارسایی ها و بی توجهی هایی كه در طول سالیان گذشته شاهد آن بوده، هنوز هم به صورت ناشناخته ولی زیبا، زینت بخش كانون های فرهنگی و مسكونی بسیاری از كشورهای جهان است. انواع فرش، مسند، شال، ورنی، گلیم، جاجیم، اشیای سفالی، چوبی و فلزی هنرمندانه همراه با نقش و نگارهای زیبا در استان اردبیل جان می گیرد و هنر دستی و ارزشمند این منطقه را به نمایش می گذارند.
«كرمان»: صنایع دستی شامل قالی دست بافت، شال بافی، پته دوزی، سرامیك، محصولات مسی، چادرشب بافی، حصیر بافی، نمد، گلیم و سوغاتی مشهور پسته های رفسنجان، معجون، حنا، زیره، كلمپه، مسقطی سیرجان، سوهان زرند، خرمای بم، بادام كوهی و گردوی بافت است.
«همدان»: برجسته ترین صنعت دستی استان سفالگری و سرامیك سازی است و علاوه بر صنعت سفالگری و سفال سازی، صنایع دیگری مانند گلیم بافی، قالیبافی و دوخت لباس نیز در سطح استان وجود دارد كه عمدتاً در میان عشایر مرسوم است.
«قزوین»: صنایع دستی آن گلیم و جاجیم بافی، قالی بافی در روستاها و صنایع ظریف كاری چوبی مانند قاشق سازی، شانه تراشی و منبت كاری است. سوغاتی قزوین، شیرینی نان برنجی، باقلوا، كشمش، دسته، بادام و گردو است.
«كرمانشاه»: استان كرمانشاه دارای صنایع دستی مهم و مشهوری چون گیوه بافی، پرده بافی، قلمزنی بر روی مس با استفاده از طرح های متنوع موج بافی و قالی بافی است. شیرینی های محلی استان، نان برنجی و نان شكری به شمار می آیند.
«تهران»: صنایع دستی استان تهران با توجه به بافت اجتماعی و تنوع قومی سه دسته شهری، روستایی و عشایری تقسیم می شود. عمده ترین صنایع دستی استان را قلمزنی روی مس و برنج، خراطی و سبدبافی، خاتم كاری و شیشه گری، تراش و نقاشی روی شیشه، زیلو بافی، نقاشی چرم، قالی بافی، سفالگری و چاپ باتیك تشكیل می دهد.
«زنجان»: در زنجان صنایع دستی از رشد و شكوفایی چشمگیری برخوردارند، نمونه های بدیع آفریده های دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانی امروزه مایه سربلندی و مباهات موزه های بزرگ جهان است. چاقوسازی، فرش بافی، چاروق دوزی و ملیله كاری اهم صنایع دستی این استان هستند.
«سمنان»: استان سمنان از مراكز قابل توجه صنایع دستی كشور است. در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیك و سفال سازی وجود دارد كه هر یك از آن ها سوغاتی گرانقدر برای بازدید كنندگان استان محسوب می شوند. گلیم بافی، قالی بافی، نمدمالی، چاپ قلمكاری، سفالگری، سرامیك و دستباف ها مهم ترین صنایع دستی استان سمنان هستند.
«بوشهر»: توربافی، قالی بافی، گبه بافی، گلیم بافی، نمد بافی، عبا بافی، كوزه گری یا سفالگری، حصیر بافی، گیوه دوزی، كلاه حصیری، زنبیل، سبدبافی، تونیزه بافی، دولچه مشك و صنعت كشتی سازی (قایق سازی) صنایع دستی این استان هستند. معروف ترین سوغات استان بوشهر شامل خرما، مسقطی، ماهی و میگو است. «هرمزگان»: خوس (خوص) دوزی كه بافتن با برگ درخت خرما است، گلابتون دوزی، سفالگری، چادرشب بافی، سوزن دوزی، سبد و حصیر بافی، قالی بافی و صنایع دستی دریایی از جمله صنایع دستی این استان محسوب می شوند. «ارومیه»: مهم ترین سوغات و صنایع دستی شهر ارومیه، صنایع چوبی، نقل، بیدمشك، لباس های پشمی دست بافت، عسل، لبنیات و عرقیات گیاهی است. با این اوصاف، صنایع دستی ایران همواره در حاشیه قرار گرفته و گاه بی اهمیتی نسبت به آن، تولیدات مشابه این صنایع را در سطح جهان، موجب می شود كه ضربه ای به جایگاه، ارزش و اصالت آن وارد كرده است در حالی كه ارزش این صنایع به لحاظ هنری، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی به حدی است كه ضمن كسب جایگاهی ارزنده در میان اقلام صادراتی كشور، جاذبه ای برای گردشگران محسوب می شود؛ گویی این كه بیشتر گردشگران ایران با هدف تجارت و خرید وارد كشور می شوند و معرفی این تولیدات اصیل و جاذب می تواند این افراد را ارضا كند.
منبع: ایسنا

منبع : روزنامه ایران