معمای چسبیدن به قدرت

قلمرو سیاسی از جذابیت برخوردار است زیرا حضور در این قلمرو، توانایی «تعیین كردن» اعطا می كند. این توانایی در بعضی از جوامع مشروع است در حالی كه در بعضی دیگر از جوامع فاقد مشروعیت و مبتنی بر استفاده از زور برهنه و عاری از وجاهت اقتدارگرایانه است. انسان ها برای كسب قدرت سیاسی تلاش می كنند نه به این روی كه آن را لذتبخش می دانند بلكه از این نظر كه آن را مطلوب و بسیار افسون كننده به لحاظ بهره مند شدن از موقعیت متمایز «تعیین كنندگی» می یابند. پس هر زمان صحبت از سیاست به میان آمد توجه باید معطوف به نیاز برای در اختیار گرفتن قدرت باشد. سیاست این اعتبار را ا عطا می كند كه منابع در جامعه چگونه تخصیص یابد و چه گروه هایی و به چه نسبتی از این منابع برخوردار شوند. فرد صاحب قدرت در حیطه سیاست در موقعیتی قرار می گیرد كه اعمال فوق الذكر را سامان دهد. این اساس قدرت سیاستمداران است. آنان كنترل منابع را در دستان خود دارند. سیاستمداران از طریق تصویب قوانین و از طریق در اختیار گذاشتن «ظرفیت دسترسی» به اعتبار دست می یابند. سیاست در عین حال قلمرو اعتقادات و ارزش ها نیز است. بسیاری نیز به حیطه سیاست گام می گذارند؛ چرا كه می خواهند ارزش ها و اعتقادات خود را گستردگی و اعتبار اجتماعی دهند. افرادی كه نگاه «فراخودی» و «فرامنفعتی» به زندگی دارند در این راستا تلاش می كنند كه فرصتی را به دست آورند تا اصول و ارزش هایی را كه باور دارند دارای پیامدهای مطلوب اجتماعی است در جامعه مشروعیت و رونق دهند. از دید اینان كسب بالاترین اهرم های سیاسی یا توانایی تاثیرگذاری بر این اهرم ها به لحاظ پیاده ساختن و اجتماعی نمودن اعتقادات ضرورتی حیاتی است. این افراد سرسپرده آرمان های خویش هستند. اینان فراتر از خود را می جویند و در تلاش برای رسیدن به بهشت معهود هستند، در حالی كه طالبان قدرت به صرف توانایی برای تخصیص منابع، توجه را به نیازهای روانشناختی شخصی و فردی خود معطوف می سازند. جوزف استالین به سیاست علاقه داشت زیرا نیازهای سلطه جویانه روانی او را ارضا می كرد. نلسون ماندلا قلمرو سیاست را زیبنده یافت زیرا كه او را قادر می ساخت به اعمال یكسری ارزش ها و اعتقادات خاص بپردازد. پس دو دسته افراد وارد حوزه سیاست می گردند؛ یك دسته آنانی كه می خواهند از قدرت تخصیص منابع بهره مند شوند و دسته ای دیگر خواهان استفاده از قدرت برای اشاعه و گسترش ارزش ها و اعتقادات هستند. البته توجه شود افرادی كه به اشاعه ارزش ها معتقد هستند به تخصیص منابع هم اقدام می كنند اما اولویت آنها برای ورود به سیاست اشاعه ارزش ها است همانطور كه برای كسانی كه به تخصیص منابع اولویت می دهند این كار به معنای نادیده انگاشتن ارزش ها نیست. پس باید اول قدرت به دست آورد تا بعد بتوان منابع را تخصیص داد. در عین حال اول باید قدرت كسب كرد تا بتوان اعتقادات را پیاده ساخت. معضل در همین است. قدرت برای پیاده سازی هر دو عملكرد ضرورت اولیه است اما در عین حال قدرت خود می تواند باعث تخریب هر دو عملكرد شود: ۱- بسیاری از سیاستمداران و سیاست پیشگان وقتی به قدرت می رسند به شدت شیفته قدرت می شوند و آن را مرغزار فردی فرض می كنند و در نتیجه منابع جامعه را تنها به خود و گروه ها و افراد مورد علاقه و حامی خود تخصیص می دهند. پس از طریق تصویب قوانین یك سویه و اعطای امتیازات غیرمشروع عده معدودی را در جامعه همراه خود و خانواده خود بهره مند از مزایا و منابع جامعه می سازند این را به وضوح در بسیاری از نقاط جهان شاهد بوده و هستیم. از فردیناند ماركوس در فیلیپین تا صدام حسین در عراق شاهد اینگونه صاحبان قدرت سیاسی بوده ایم. در اینجا قدرت ماهیت فردی می یابد و فاقد كیفیت اجتماعی می شود و منابع به طور عادلانه تقسیم نمی شوند. ۲- قدرت معطوف به اعتقادات: باید گفت در موارد فراوانی رهبرانی كه با صحبت و حمایت از ارزش ها و اعتقادات به قدرت رسیده اند در عمل ارزش ها و اعتقادات را نادیده انگاشته و جذب قدرت گشته اند. اینان به دنبال دستیابی به قدرت سیاسی به مانند بسیاری دیگر از سیاست پیشگان، ارضای نیازهای شخصی و یا بذل و بخشش منابع جامعه را به دوستان، اطرافیان و هم سلك های خود پیشه ساخته اند. از معمر قذافی رهبر لیبی تا برتراند آریستید كشیش و رهبر سابق هائیتی نمونه های فراوانی از این دست وجود داشته اند. اعتقادات فراموش گشتند چون جذابیت های قدرت بیش از آن اغواگر بودند كه نادیده انگاشته شوند. برای حل این معما تنها یك راه پیش روی است. وجود قوانین مدنی كه الزام اجرایی دارند این فرصت را مانع می شوند كه ضعف های شخصیت انسان كه همه گیر و گریزناپذیر هستند تعیین كننده شوند. در جایی كه حاكمیت قوانین مدنی وجود دارند، سیاست پیشگان باید عادلانه منابع را تقسیم كنند جدا از اینكه آن را می خواهند یا نمی پسندند. اعمال، اعتقادات و ارزش ها با قید پاسخگویی به رای دهندگان بالاترین كارایی را از خود نشان می دهند.

دكتر حسین دهشیار

منبع : روزنامه شرق