حفظ سلامت دانش آموزان

سعید شادمانی
شاید بتوان «سلامت» را «تعادل مطلوب در شرایط فیزیكی و روانی انسان» تعریف كرد. جنبه روانی شامل ابعاد اجتماعی، عاطفی و عقلایی است. این ابعاد به گونه ای تفكیك ناپذیر با یكدیگر و بعد جسمانی در ارتباطند و از یكدیگر تأثیر می پذیرند. باید اذعان كرد كه ابعاد روانی سلامتی بسیار پیچیده تر از بعد جسمانی اند و اهمیت بسیار زیادی دارند، به عنوان مثال افراد گوشه گیر و منزوی، افرادی كه قادر به كنترل عواطف خویش نیستند و كسانی كه قادر نیستند در برابر دشواری های زندگی به هنگام رویارویی با مشكلات تصمیمات منطقی اتخاذ كنند، هر یك به گونه ای از نقصان سلامت روانی رنج می برند.
سفر انسان از هنگامی كه هنوز متولد نشده است تا هنگام رشد و كهنسالی، سفر پرمخاطره ای است و در این مسیر عوامل تهدید كننده سلامت فراوانند. بنابر این حفظ سلامت افراد در برابر عوامل مخل، كار دشوار، ظریف و پیچیده ای محسوب می شود. سلامت نتیجه مجموعه بسیار پیچیده ای از عوامل موروثی و محیطی است و این تصور كه با تغییردادن یك یا چند عامل می توان به آن دست یافت، منطقی به نظر نمی رسد، هر چند هر یك از عوامل كم و بیش در تأمین سلامتی انسان ها مؤثرند. همان گونه كه عوامل مؤثر بر سلامت گوناگون و متعدد بوده، نهادها و سازمان های مسئول تأمین سلامت افراد نیز متعددند و هر یك بخشی از این مسئولیت را بر عهده دارند. بدیهی است آن بخشی از سلامت كه نتیجه عوامل موروثی است، تقریباً از كنترل افراد، نهادها و سازمان های مسئول خارج است. اما جهت دادن و تغییر عوامل نوع دوم یعنی محیطی تا حدودی در اختیار افراد و یا نهادهای مسئول است. از آنجا كه بخش مهمی از زندگی دانش آموزان در مدارس سپری می شود، بنابر این دوران مدرسه اوقات مؤثر و مفیدی محسوب شده و وظیفه آموزش و پرورش در این مورد بسیار اساسی و مهم به نظر می رسد. این وظایف را می توان به دو بخش مهم بهداشت و تربیت بدنی و ورزش تقسیم كرد كه هر یك در جایگاه خود و در كنار یكدیگر از اهمیت فراوانی برخوردارند.
الف) بهداشت
پیچیدگی های زندگی گروهی در جوامع جدید از جمله در مدارس كه گروه زیادی از دانش آموزان را ساعات متمادی در كنار یكدیگر نگاه می دارد، لزوم رعایت و آگاهی از اصول بهداشت فردی و گروهی را چندبرابر افزایش می دهد، در حالی كه مرخص كردن به موقع یك دانش آموز بیمار از مدرسه می تواند از ابتلای سایرین به یك بیماری مسری جلوگیری كند. متأسفانه گاهی سخت گیری والدین و مسئولان مدارس برای حضور دانش آموز در مدرسه و عدم آگاهی و شناخت آنان از بیماری ها موجب بیماری اكثریت دانش آموزان یك مدرسه و گاهی حتی مرگ و میر آنان می شود. هرساله از این رهگذر زیان های فراوانی به سیستم بهداشتی كشور تحمیل و برنامه های مدارس با اختلال مواجه می شود. بنابر این لزوم آموزش و آگاهی دادن به والدین، مسئولان مدارس و دانش آموزان در مورد اصول اساسی بهداشت امری بسیار ضرروی و اجتناب ناپذیر است. در این مورد كه چنین آموزش هایی باید از طریق برنامه های رسمی و یا غیررسمی صورت گیرد به تصمیم كارشناسان امر بستگی دارد، اما باید توجه داشت كه برنامه های رسمی همواره بهترین راه انتقال مفاهیم نیستند.وظیفه آموزش و پرورش در زمینه بهداشت تنها به آموزش ختم نمی شود. بلكه نظارت بر چگونگی وضع بهداشت مدارس و تلاش در جهت رفع نقائص موجود نیز اهمیت فراوانی دارد. به عنوان مثال آیا ساختمان مدرسه به گونه ای ساخته شده كه كلاس ها از نور كافی برخوردار شوند؟ آیا سرویس های بهداشتی كافی با صابون مایع برای شست و شوی دست ها پیش بینی شده است؟ و آیا فردی به نام مربی بهداشت در مدارس حضور دارد تا بر چگونگی این امر نظارت داشته باشد و دانش آموزان را از اهمیت آن آگاه سازد؟ تا زمانی كه نیازهای اساسی بهداشتی دانش آموزان در مدارس لحاظ نشود و آموزش های مفید و مؤثر در زمینه مسائل بهداشتی برای والدین، دانش آموزان و مسئولان مدارس طراحی نشود، تحول چشمگیری در امر بهداشت مدارس مشاهده نخواهد شد.
ب) تربیت بدنی و ورزش
امروزه به خوبی اثبات شده است كه كمبود فعالیت بدنی زمینه ساز بسیاری از بیماری ها از قبیل بیماری شریان كرونر، فشار خون، دیابت، كلسترول خون، پوكی استخوان، بعضی از انواع سرطان ها و بیماری های دیگر است. همچنین معلوم شده است كه زمینه بسیاری از این بیماری ها در كودكی شروع و فراهم می شود. متأسفانه سیستم مدرسه به این روند به شدت دامن می زند. ساعت های متمادی نشستن در كلاس درس و به دنبال آن ساعت ها تقلا برای انجام تكالیف مدرسه در منزل، فرصت هرگونه تحرك بدنی سازنده را از دانش آموزان سلب می كند. هدف والدین و به تبع آنها دانش آموزان كسب نمرات درسی و نهایتاً موفقیت در كنكور است كه این مسابقه به بی حركتی دانش آموزان منجر می شود. گذشته از این، سرگرمی های كامپیوتری و ماشینی نیز عامل بازدارنده دیگری محسوب می شود. وظیفه خطیر بخش تربیت بدنی و تندرستی وزارت آموزش و پرورش برنامه ریزی و آموزش فعالیت هایی است كه بتواند نیازهای روانی و فیزیولوژیكی، عاطفی و اجتماعی دانش آموزان به حركت را تأمین كند كه این وظیفه در قالب درس تربیت بدنی(فعالیت اصلی و رسمی) و فعالیت ها و مسابقه های ورزشی شكل می گیرد.بنابر این مهم ترین بخش وظایف تربیت بدنی آموزش و پرورش در زمینه درس تربیت بدنی است كه فعالیت اصلی و اولویت اول به شمار می آید . اگر درس تربیت بدنی به نحو قابل قبولی در مدارس به اجرا درآید، می توان مأموریت را انجام یافته تلقی كرد. اما كار را باید از كجا شروع كرد؟ معمولاً در بحث و تبادل نظر درباره درس تربیت بدنی برخی از كمبود نیروی انسانی( معلم متخصص)، گروهی از كمبود اعتبارات و به تبع آن فقر امكانات (فضا و وسایل ورزش) و دسته دیگر از نبود برنامه درسی شكوه می كنند. اما در پایان بحث، كلاف درس تربیت بدنی به همان پیچیدگی باقی می ماند.صاحب نظران برنامه ریزی درسی عقیده دارند كه اساس هر اقدام در واقع برنامه و نقشه آن است كه مسیر را به ما نشان می دهد تا سریع تر به اهداف تعیین شده نزدیك شویم.بنابر این اساسی ترین قدم در این زمینه تثبیت و تصویب برنامه رسمی درسی برای ساعات درس تربیت بدنی است. تا زمانی كه برنامه رسمی درس تربیت بدنی به صورت مكتوب و مصوب به مدارس ابلاغ و به اطلاع والدین رسانده نشود و معلمان تربیت بدنی موظف به اجرای آن نباشند، دانش آموزان بهره لازم را از این درس نخواهد برد. وظایف آموزش و پرورش در این زمینه تنها به معاونت تربیت بدنی و تندرستی محدود نمی شود. بلكه سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی و شورای عالی آموزش و پرورش در این مورد مسئولند. در حالی كه حدود هشتاد سال از عمر درس تربیت بدنی در مدارس می گذارد و هیچ كس در مورد لزوم آن تردید ندارد، باید محتوای تئوریك و برنامه تدریس این درس توسط سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی با نظر و همكاری كارشناسان امر تدوین و به مدارس ابلاغ شود و شورای عالی آموزش و پرورش آن را پس از رفع نقائص و اصلاحات لازم تصویب كند. اهمیت درس تربیت بدنی در آن است كه همه دانش آموزان را تحت پوشش قرار می دهد و می تواند در كمك به تأمین سلامت همه دانش آموزان مؤ ثر باشد. همچنین درس تربیت بدنی می تواند اطلاعات لازم را برای حفظ آمادگی جسمانی و سلامت در طول زندگی در اختیار دانش آموزان قرار دهد، حال آن كه سایر فعالیت های فوق برنامه از قبیل مسابقه ها از طرح منطقه تا جهان، كانون های ورزشی و سایر فعالیت های مشابه تنها گروه خاصی از دانش آموزان بااستعداد را در برمی گردد. اگرچه ارزش فعالیت های مسابقات و قهرمانی را به خاطر ایجاد انگیزه در دانش آموزان، پرورش استعداد ها و خلق مهارت های ورزشی در سطوح بالاتر نمی توان انكار كرد، اما باید توجه داشت كه این گونه فعالیت های فوق برنامه نباید هدف و كانون توجه قرار گیرد و وظیفه اصلی و بنیادین یعنی درس تربیت بدنی به فراموشی یا كم توجهی مبتلا شود.

منبع : روزنامه همشهری