پیوستن ترکیه به اروپا = حکم اعدام اتحادیه‌ی اروپایی؟

این كشور با اینكه از سال ۱۹۶۳ عضو افتخاری بود اما در اجلاس هلسینكی در دهم دسامبر سال ۱۹۹۹ به عنوان كاندیدای رسمی عضویت دائم اتحادیه‌ی اروپا به رسمیت شناخته شد. تركیه سرانجام از سوم اكتبر (۱۱ مهر) برای انجام مذاكرات الحاقی، روندی كه گمان می‌رود دست كم ده سال به طول می‌انجامد، دعوت شد. مقوله‌ی پیوستن این كشور مسلمان به اتحادیه‌ی اروپا اكنون به یكی از مباحث كلیدی و مهم در باب طرح گسترش این اتحادیه به شمار می‌آید. تركیه در سال ۱۹۵۷ به طور رسمی عضویت افتخاری در جامعه اقتصادی اروپا را خواستار شد و با امضای «توافقنامه همكاری» در سال ۱۹۶۳ عملا شانس عضویت دائم خود در این نهاد اروپایی را افزایش داد. اگرچه درخواست تركیه توسط كمیسیون اروپا در سال ۱۹۸۹ بخاطر اوضاع اقتصادی بی ثبات و سوابق چندان درخشان این كشور در زمینه حقوق بشر رد شد اما تركیه همچنان شایسته عضویت در اتحادیه‌ی اروپا عنوان شد. تركیه در خلال دهه نود با پیوستن به اتحاد گمركات انسجام و یكپارچگی خود را برای ملحق شدن به اروپا نشان داد. بنابراین شورای اروپایی در سال ۱۹۹۹ در هلسینكی اعلام داشت كه تركیه یك كاندید عضویت دائم در اتحادیه اروپاست. همچنین اجلاس مذكور برای نخستین بار از مخالفتهای خود با كاندیدایی این كشور مسلمان دست كشید. در عوض تركیه نیز موافقت كرد تا برای یافتن راه حل مشكل قبرس نهایت همكاری را به عمل آورد. اما اتحادیه اروپا متذكر شد كه چنین راه حلی نباید پیش شرط الحاق قبرس به این اتحادیه باشد. در همین برهه بود كه برنامه اصلاحات فراگیری تحت نظارت حزب توسعه و عدالت تركیه (AKP) به جریان افتاد. پس از آن انجام مذاكرات شورای اروپایی در كپنهاك در دسامبر سال ۲۰۰۲ گام مهم بعدی جهت برقراری مناسبات میان اتحادیه اروپا و تركیه بود. بر این اساس اگر اتحادیه اروپا در دسامبر سال ۲۰۰۴ بر مبنای گزارش و توصیه‌های كمیسیون اروپا از تحقق معیارهای سیاسی مشخص شده در كپنهاك از جانب تركیه اطمینان یابد آنگاه این اتحادیه نیز مذاكرات الحاقی را بدون تاخیر پیش خواهد گرفت. این در حالیست كه تركیه از آخرین برنامه‌های سازمان ملل در خصوص اتحاد مجدد قبرس حمایت كرده است. همزمان با این موضع‌گیری‌ها سه دهه تورم عنان گسیخته در تركیه از میزان ۷۵ درصدی خود در اواسط دهه نود به میزان ۶۰ درصد در سال جاری كاهش یافت. در همین حال بود كه برنامه‌های اصلاحات سیاسی دولت رجب طیب اردوغان رئیس جمهور تركیه ادامه یافت و پیشرفت‌هایی حاصل شد كه عبارتند از:
• تصویب پروتكل ششم از معاهده اروپا در رابطه با حقوق بشر و امضای پروتكل سیزدهم كه به معنای لغو حكم اعدام برای كلیه جرائم در خلال جنگ و صلح بود.
• دولت حزب عدالت و توسعه تركیه (AKP) ممنوعیت آموزش زبان كردی را لغو كرد در حال حاضر دو مدرسه خصوصی در این كشور به آموزش زبان كردی می‌پردازند.
اتحادیه اروپا در پاسخ به پیشرفتهای تركیه در زمینه‌های یاد شده اعلام داشت كه مذاكرات الحاقی از سال ۲۰۰۵ آغاز می‌شود. اما یكسری اقدامات احتیاطی باید قبل از انجام گفت و گوها مدنظر قرار گرفته شود. به هر جهت سران اتحادیه اروپایی در ۱۶ دسامبر ۲۰۰۴ توافق كردند تا مذاكرات الحاقی در سوم اكتبر سال جاری( ۱۱ مهر)صورت گیرد. اما پیوستن تركیه مستلزم تایید روند دموكراتیك توسط این نهاد اروپایی است. كمیسیون اروپا در گزارش خود آورده است كه اتحادیه اروپا قبل از انجام گفت و گوها باید خط مشی اقتصادی خود را تا سال ۲۰۱۴ تشریح كند با این حال هنوز معلوم نیست كه تركیه چه زمانی به اروپا راه خواهد یافت. برخی اظهار داشته‌اند كه این روند تا سال ۲۰۱۵ ادامه می‌یابد برخی مقامات نیز گفته‌اند كه تركیه تا سال ۲۰۱۹ به اتحادیه‌ی اروپا خواهد پیوست.
* نگرانیها و مخالفت‌ها با ورود تركیه به اتحادیه‌ی اروپا *
مهمترین دغدغه اتحادیه اروپا نسبت به پیوستن تركیه به اروپا در طیف گسترده‌ای از مسائل شامل وضعیت حقوق بشر، اعتراف به نسل كشی ارامنه توسط تركها و شرایط اقتصادی حاكم و نفوذ ارتش در تركیه خلاصه می‌شود.
۱) سرپیچی معماگونه دولت تركیه از به رسمیت شناختن قبرس كه خود از اعضای اتحادیه اروپا است از لحاظ فنی ادامه روند مذاكرات را بی اثر ساخته است. در حقیقت بزرگترین مانع فراروی اتحادیه اروپا همین مسئله است كه از اهمیت دیپلماتیك بسیاری برخوردار است چرا كه تركیه با به رسمیت نشناختن جمهوری قبرس عملا طرف اتحادیه اروپایی خود را به طور كامل به رسمیت نمی‌شناسد. حال صرفنظر از تغییر موضع غیر منتظره تركیه راه حل مشكل آن است كه اتحادیه اروپا یكسری ضوابط و دستور‌العمل‌های بوروكراتیك بر سر مذاكرات الحاقی را از میان بردارد.
۲) تنها سه درصد از خاك تركیه در حوزه جغرافیایی اروپا واقع است.
آنكارا پایتخت این كشور هم جزو این سه درصد نیست این مساله در مورد قبرس هم صادق است. عضویت تركیه به منزله آن است كه مرزهای اتحادیه‌ی اروپا تا خاورمیانه و كشورهایی مانند ایران، عراق و سوریه گسترش یافته است.
۳) وسعت تركیه و فقر نسبی در این كشور با توجه به اینكه اقتصاد تركیه به خاطر رشد متزلزل و ركود سریع شناخته شده است. بنابراین نمی‌توان با جدیت گفت كه اتحادیه اروپا توانایی خواهد داشت تا از عهده جلب حمایت و توجه چنین كشور بزرگی كه به گفته برخی از اعضای اتحادیه اروپا با مهاجرت بی رویه روبروست برآید.
۴) نفوذ سیاسی گسترده تركیه در یك برهه خاص پس از آلمان.
تركیه با۷۰ میلیون نفر جمعیت از لحاظ تعداد نمایندگان حاضر در پارلمان اتحادیه اروپا رتبه دوم را كسب خواهد كرد. با چنین روند رو به رشد جمعیتی برخی بیم آن دارند كه تركیه به محض پیوستن به اروپا گوی سبقت را از آلمان نیز برباید.
۵) اختلافات در ارزشها و موازین بنیادین اخلاقی، فرهنگی میان كشور مسلمان نشی تركیه و سایر كشورهای اروپایی.
با این حال هم تركیه و هم اتحادیه اروپا بارها مدعی شده‌اند كه سكولار بوده و در مفاهیم بنیادین با تبعیض مذهبی مخالفند. این در حالیست كه در اوایل سال جاری اختلا ف نظرهای تند روشنفكران داخل تركیه در مورد حمایت این كشور از میهن پرستی رو به فزونی نهاد، روشنفكران برجسته از دولت اردوغان به دلیل اتخاذ مواضع خصمانه تركیه در قبال ارمنستان شدیدا انتقا د كردند.
* حقوق بشر، دموكراسی و سایر مناقشات داخلی *
به رغم آنكه اخیرا فرانسه از تركیه خواسته تا مسوولیت نسل كشی ارامنه را بپذیرد اما آنكارا در واكنش اعلام داشته كه این قتل عام بخشی از خشونت‌ها و جنگ داخلی بود كه در روزهای پایانی حیات امپراتوری عثمانی به وقوع پیوست. فراكسیونها و محافل مختلف در پارلمان اتحادیه اروپا از تركیه خواسته‌اند تا به نسل كشی مردم ارمنستان اذعان كنند این در حالیست كه هم اكنون تحریمهای اقتصادی بسیاری از سوی دولت تركیه به ارمنستان اعمال شده و مرزهای دو كشور هم مسدود شده است. از سوی دیگر شك و شبهات راجع به وضعیت بغرنج دموكراسی و حقوق بشر در تركیه و توانایی این كشور برای دستیابی به استانداردهای مطرح در خانواده اروپا همچنان رو به افزایش است. بعلاوه رعایت حقوق اقلیت كرد و غیر مسلمان، برقراری عدالت و آزادی بیان سیاسی از جمله دیگر ابهامات موجود بر سر پیوستن آنكارا به اتحادیه اروپا به شمار می‌آید. برخی اقدام دولت تركیه مبنی بر به رسمیت شناختن زبان كردی را" تلاشی صوری" خوانده‌اند. زبان كردی تنها در بخشی از نهادهای بومی كشور تدریس می‌شود تلویزیون تركیه نیز تنها نیم ساعت در هفته به پخش برنامه به زبان كردی می‌پردازد كه آنهم تحت انحصار سازمان پخش دولتی (TRT) صورت می‌گیرد. بحث تفكیك دین و سیاست از دیگر نگرانیهای موجود بر سر الحاق تركیه به خانواده اروپاست از آنجاییكه هزاران امام و روحانی مذهبی در این كشور مسلمان حضور دارند بنابراین اسلام جایگاه رفیعی را به خود اختصاص داده است. از سویی كلیسای ارتودوكس یونان نیز نتوانسته دانشكده الهیات هالكی را مجددا بازگشایی كند. همچنین روحانیون مذهبی بسیاری كه از سوی دولت تركیه تامین مالی می‌شوند در كشورهای دیگر عضو اتحادیه اروپا به خدمت گرفته می‌شوند به همین دلیل برخی از شهروندان اروپایی این اقدام را به منزله دخالت در امور داخلی كشور خود می‌دانند. مساله‌ای كه به ندرت مورد توجه قرار می‌گیرد آن است كه تركیه قطعنامه قاهره در مورد حقوق بشر در اسلام (CDRHI) را امضا كرده است. این قطعنامه حاوی بیانیه‌های ضد و نقیضی راجع به برابری جنسی است و در آن به طور اصولی عنوان شده است سیستم قضایی تركیه باید خود را با شریعت و موازین آن سازگار و همسو كند. چرا كه در سالهای اخیر با وجود ازدواج‌های چند همسری كه با اصول دموكراتیك اتحادیه اروپا مغایر است بسیاری به پایبندی تركیه در برقراری مساوات میان حقوق زن و مرد به دیده شك می‌نگرند.
* مراودات تركیه با كشورهای همسایه *
تركیه در سال ۱۹۷۴ به دنبال وقوع كودتای یونانیها علیه دولت قبرس به این جزیره حمله كرده پس از اشغال آن تنها بخش قبرس شمالی (TRNC) را به رسمیت شناخت و هنوز هم جمهوری قبرس را كه یكی از اعضای اتحادیه اروپاست به رسمیت نمی‌شناسد از لحاظ تئوری ارتش تركیه به طور غیر قانونی یك كشور عضو خانواده اروپا را به اشغال خود درآورده است كه این با قوانین اروپا در تضاد است. مناقشه بر سر دریای ایجیان (Aegean) از دیگر مباحث ژئواستراتژیك لاینحل میان یونان و تركیه و منشا تحركات نظامی دو كشور در سالهای اخیر بوده است. تحریمهای اقتصادی علیه ارمنستان و انسداد مرزهای این كشور با تركیه اساسا به خاطر كشمكش‌ها میان ارمنستان و آذربایجان بر سر ناگورنو- قره‌باغ صورت گرفته است از آنجائیكه آذربایجان و تركیه از لحاظ جغرافیایی و مذهبی نزدیكی بسیاری دارند بنابراین آنكارا از آذربایجان حمایت می‌كند در گزارش اتحادیه‌ی اروپا آمده است تركیه برای حل و فصل درگیری‌ها باید پیش از آغاز هرگونه مذاكرات الحاقی، اقدامات مثبتی انجام دهد. رومانو پرودی، رئیس سابق اتحادیه‌ی اروپا در این باره گفته است من شخصا به بسته بودن مرزهای ارمنستان و تركیه علاقمند نیستم و لازم می‌دانم بگویم كه حل مشكل كنونی از پیش شرطهای الحاق تركیه اروپا است. به دلایل گفته شده تركیه بر دور زدن خط لوله نفتی باكو – تفلیس جیحون از ارمنستان تاكید كرده منتقدان بر این باورند كه سیاست اعمال تحریم و منزوی ساختن كشورهای كوچك همسایه از سوی تركیه با تمایل كشور برای پیوستن اتحادیه اروپا مناقات دارد.
* تاثیر پیوستن تركیه به اتحادیه‌ی اروپا *
در رابطه با تاثیر الحاق تركیه به خانواده اروپایی و تغییر رویكرد این اتحادیه دو گزینه وجود دارد:
الف) بسیاری معتقدند كه ورود كشور بزرگی مانند تركیه با فرهنگی متفاوت و وضعیت اقتصادی نامطلوب ممكن است بر انسجام و یكپارچگی اتحادیه اروپا لطمه وارد آورده و شان آن را تا حد حوزه همكاری اقتصادی صرف پایین آورد البته بسیاری كسانی كه به اروپا سوء ظن دارند از برگشت اتحادیه اروپا به جایگاه نخستین خود كه در زمره یك بازار آزاد تجاری – اقتصادی بود، سود خواهند برد.
آنان تمایل دارند تا اتحادیه اروپا در عرصه سیاسی و فرهنگی از حوزه اختیارات كمتری برخوردار شود.
ب) تركیه اصولا كشوری متعلق به حوزه اقیانوس اطلس و عضو پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) بوده و از مناسبات نزدیك به دولت آمریكا بهره مند است آمریكا از دیرباز با عضویت تركیه در اتحادیه اروپا بتواند به نحوی از زیر سلطه سیاسی آمریكایی‌هایی یابد بنابراین الحاق تركیه را چندان مطلوب فرض می‌كنندالبته كشورهای عضو ناتو علاقمند به استحكام قدرت و نفوذ انگلیس در اتحادیه اروپا هستند. تركیه خود را كشوری اروپایی می‌داند و بارها اعلام كرده‌ كه از ۵۰ سال پیش در عهد امپراتوری عثمانی در این قاره سبز ایفای نقش می‌كرده است اردوغان در این باره می‌گوید كه ظاهرا اتحادیه اروپا یك "باشگاه متعلق به مسیحیان "است و به همین خاطر با ورود یك كشور مسلمان به جمع خود مخالفت می‌كند.
تركیه كشور فقیری است اما نه به اندازه بلغارستان و رومانی كه هر یك در سال ۲۰۰۷ به عضویت رسمی اتحادیه‌ی اروپا درآمدند از سوی دیگر ترك خود را سكولار نیز معرفی كرده‌اند همچنان كه اتحادیه اروپا هم خود را سكولار جلوه داده اما بسیاری از منتقدان ادعاهای عقیدتی تركیه را به كلی رد می‌كنند. در خارج از مرزهای تركیه كشورهای عضو ناتو پیوستن تركیه به نهاد اروپایی را بی اثر كننده موضعهای مستقل فرانسه در مقابل آمریكا می‌دانند در آلمان گرهارد شرودر صدر اعظم این كشور موافق الحاق تركیه است اما آنگلا مركل، رقیب محافظه كارش با این امر مخالفت كرده است نكته قابل توجه آن است كه تركیه به عنوان یك قدرت نظامی شاخص در منطقه با ورود به خانواده اروپا اهمیت نقش قاره اروپا در سیر تحولات ایران عراق و سوریه را كه كانون بحران هستند پررنگ تر می‌كند. پیوستن آنكارا به اروپا مستلزم اجماع كلیه كشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپا است، اما ژاك شیراك، رئیس جمهور فرانسه كه از جمله موافقان است اظهار داشته كه به موجب قانون اساسی كشور فرانسه پیش از اعلام موافقت با پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا و اصولا هر كاندیدا همه پرسی برگزار خواهد كرد. ولفگانگ شوسل، صدر اعظم اتریش نیز از برگزاری رفراندوم در این باره خبر داده است در بلژیك ویلی كلائس و كارل فان میرت نخست وزیران سابق سوسیالیست بلژیك كه زمانی دبیر كل ناتو و عضو سابق كمیسیون اروپا بوده‌اند سرسختانه به جرگه مخالفان پیوسته‌اند. والری ژیسكار دستن، رئیس جمهور اسبق فرانسه از تدوین كنندگان پیش نویس قانون اساسی اتحادیه‌ی اروپا می‌گوید: به عقیده من پیوستن تركیه به اتحادیه‌ی اروپا به منزله‌ی امضای حكم اعدام اروپا است آیا این حكم با ورود تركیه به اروپا امضا می‌شود؟

منبع: Wikipedia

منبع : خبرگزاری ایسنا