جستاری بر طرح ساماندهی اتباع خارجی غیرقانونی

سال ها اشغال، جنگ و از بین رفتن زیربناهای سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی همسایه شرقی مان ما را برآن داشت تا با توجه به آموزه های اسلامی و به منظور جلوگیری از پدیدارشدن فاجعه ای انسانی پذیرای افاغنه باشیم.
بی گمان در سه دهه مهمان نوازی از برادران و خواهران افغان با صرف سالیانه میلیاردها ریال اعتبار که از طریق یارانه های متعددی در اختیار آوارگان قرار گرفته برگ های زرینی از کارنامه میزبانی جمهوری اسلامی ایران ورق خورده است.ظهور و بروز طالبانیسم موج دیگری از آوارگی را در پی داشت، به طوری که در پاره ای سنوات جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر در سرزمین اسلامی مان امان یافته اند.
و اینک که با استقرار دولت اسلامی افغانستان و گسیل کمک های بین المللی به کشور افغانستان روند بازسازی شتاب گرفته است، بازگشت داوطلبانه و حمایت شده آوارگان افغانی محور اساسی برنامه سه جانبه دولتین جمهوری اسلامی ایران، افغانستان و کمیساریای عالی سازمان ملل متحد قرار گرفته است.
بی شک آوارگان ثبت نام شده و دارای مدارک شناسایی (برگ تردد خروجی مدت دار و کارت هویت ویژه اتباع خارجی) مشمول برنامه مذکور بوده و کاملاً خودانگیخته و به دور از هرگونه اقدام ایجابی به کشور متبوع خویش باز می گردند.
بنابراین واضح است طرح ساماندهی اتباع خارجی غیرقانونی نه تنها مدخلیتی با آوارگان ثبت نام شده ندارد، بلکه چنانچه در پی بدان اشاره خواهد رفت از صدر تا ذیل با رعایت دقیق کنوانسیون های بین المللی و به طور عام تر حقوق بین الملل طراحی و نظام مند شده است.یک میلیون افغانی غیرقانونی (فاقد مدارک شناسایی و اقامتی معتبر) که با ورود و اقامت غیرمجاز هزاران فرصت شغلی را از جوانان این مرز و بوم سلب کرده اند هدف طرح ساماندهی اتباع خارجی غیرقانونی خواهند بود.
بر این پایه سعی بر آن دارم تا با اشاره ای هرچند مختصر به مفاهیم پایه ای همچون مهاجرت، مهاجرت اجباری، مهاجرت متعارف و غیرمتعارف و قاچاق انسان، طرح ساماندهی اتباع خارجی غیرقانونی را از مناظر مختلفی چون الزامات قانونی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نگریسته و در آخر در حد بضاعت ناچیزم به ارائه راهکار بپردازم.
● مهاجر
از دیدگاه انسانی، هر فردی که کشور خود را به قصد اقامت در کشور دیگر ترک کند مهاجر نامیده می شود. در کشور جدید فرد مورد نظر مهاجر به حساب آمده یا از آنجا که هر دولتی چارچوب قانونی خاص خود را در امر مهاجرت دارد، برخی اسامی مشابه دیگر که طبق قانون ملی آن کشور در نظر گرفته شده است، به او اطلاق خواهد شد.
● مهاجرت بین المللی
به جابه جایی افرادی اطلاق می شود که کشور مبداء یا کشور محل اقامت خود را به قصد استقرار دائمی یا موقت در کشوری دیگر ترک کنند. توضیح اینکه اصطلاح مهاجرت به عنوان یک فرآیند جابه جایی وسیع مردم شامل جابه جایی پناهندگان، آوارگان، بی خانمان ها و قاچاق انسان و نیز نیروی کار مهاجر و مهاجرین اقتصادی می شود.
در مهاجرت اجباری جمع کثیری از مردم به هنگام درگیری ها و منازعات خانه خود را ترک می کنند، آنها گریخته یا به دلیل ترس از اذیت و آزار یا حوادثی که زندگی یا سلامت آنان را تهدید می کند مجبور به ترک خانه یا محل اقامت خود می شوند. دلایل متعددی چون اذیت و آزار، نقض حقوق بشر، ظلم، درگیری و نزاع، هجوم نظامی و فجایع طبیعی یا ساخته دست بشر از عوامل محرک جابه جایی های اجباری هستند.
● مهاجرت غیرمتعارف
این اصطلاح در کل به نوعی جابه جایی اطلاق می شود که خارج از قواعد و هنجارهای تعیین شده در کشورهای فرستنده، گذرگاه و دریافت کننده مهاجر صورت می گیرد. مهاجرت غیرمتعارف غالباً به صورت قاچاق تحقق می یابد. واضح است که قاچاق انسان استثمار، سوءاستفاده و نقض حقوق انسانی افراد را به دنبال خواهد داشت.
پروتکل پالرمو به صراحت بیان می دارد که قاچاق انسان (انتخاب، دزدیده، فروخته و غیره) مهاجر و با عبور از مرزهای بین المللی انجام می پذیرد.طبق پروتکل قاچاق انسان به مفهوم انتخاب، حمل، انتقال، تحویل دادن و تحویل گرفتن افراد با استفاده از تهدید، آدم ربایی، زور، کلاهبرداری، اغفال یا آزار و اذیت یا با پرداخت وجه نقد یا سایر منافع غیرقانونی جهت جلب رضایت شخصی که بر فرد موردنظر کنترل دارد به منظور به کارگیری آنان در هر یک از موقعیت های استثمار است. قاچاق مهاجر به مفهوم تدارک ورود یا اقامت غیرقانونی فرد در کشوری است که جزء اتباع یا سکنه دائم آن نباشد، به منظور کسب مستقیم یا غیرمستقیم منافع مالی یا دیگر منافع.
● الزامات قانونی
چنانچه در تعریف مهاجرت بیان شد قانون ورود و اقامت اتباع خارجی ناظر بر چگونگی ورود، خروج و اقامت اتباع خارجی در کشور بوده و مجازات پیش بینی شده جهت برخورد با عبوردهندگان و نیز مترددان و اقامت کنندگان غیرمجاز مبنای برخورد با اتباع خارجی غیرقانونی است.
● الزامات فرهنگی و اجتماعی
حضور یک میلیون اتباع افغانی غیرقانونی موجد پدیده هایی همچون حاشیه نشینی و تغییر بافت فرهنگی در بعضی مناطق، تغییر فرهنگ کار، گسترش مدارس خودگردان افغانی و اخلال در نظام آموزش رسمی کشور، افت ضریب امنیت اجتماعی از طریق جرایم سازمان یافته، جعل، قاچاق انسان و دیگر جرایم منتسب به اتباع افغانی است.
برابر بررسی های انجام شده تعداد افاغنه ای که به دلیل جرایمی همچون قتل و خرید و فروش و قاچاق مواد مخدر در زندان های کشور در حال تحمل کیفر هستند قابل ملاحظه است.شایسته توجه است که افاغنه غیرقانونی با میانگین سنی ۲۵-۲۰ سال و اقامت زیر ۵ سال در کشور اکثراً مجرد بوده و مشکلات گسترش فحشا را نیز به دنبال خویش خواهند آورد.
● الزامات اقتصادی
اشغال هزاران فرصت شغلی توسط افاغنه غیرقانونی، آن هم در شرایطی که جوانان عزیزمان با مشکل یافتن شغل دست به گریبان هستند توجیه پذیر نیست. استفاده از کارگران افغانی توسط کارفرمایان متخلف ایرانی با هدف پرداخت دستمزد کمتر از طریق فرار مالیاتی و نپرداختن سهم بیمه مربوطه، از جمله آفاتی است که باید هرچه سریع تر سامان یابد. بر این اساس طرح برخورد با اشتغال غیرقانونی اتباع خارجی از جمله اهداف مستتر در طرح ساماندهی اتباع خارجی غیرقانونی است.
● الزامات سیاسی
حضور نظامی امریکا در افغانستان با هدف مبارزه با تروریسم نه تنها به ایجاد شرایط مناسب منجر نشده است بلکه عملاً مدیریت مناسبی بر کمک های بین المللی گسیل شده به افغانستان صورت نمی گیرد، به نحوی که به رغم استقرار دولت اسلامی افغانستان تمایلی برای بازگشت به افغانستان وجود ندارد.
● ملاحظات انسانی
بنا به آیه صریح قرآن (نساء/۷۵) که می فرماید؛ کسانی هستند که فرشتگان جانشان را می ستانند در حالی که بر خویش ستم کرده بودند، از آنان پرسیده می شود که در چه کاری بودید؟ پاسخ دهند که ما در روی زمین مردمی ضعیف و ناتوان بودیم. پس گویند آیا زمین خدا پهناور نبود که شما از آن مکان هجرت کنید؟ مکان اینها جهنم است و سرانجامشان بد.مهاجرت نه تنها پسندیده بلکه مشروط به شرایطی متناسب امری واجب است.
بنابراین جمهوری اسلامی ایران با فراهم آوردن امکانات اقامت و اشتغال قانونی اتباع کشور افغانستان نسبت به تحقق حقوق بین الملل اسلامی کوشا بوده و با عدم دستگیری و اخراج زنان و کودکان و الحاق داوطلبانه خانوار به مطرودین بر این مهم پافشاری کرده است.توصیه اکید به نیروهای عمل کننده بر حفظ کرامات انسانی و به کارگیری بازرسین ویژه جهت نظارت و اطمینان بر صحت عملکرد دستگاه اجرایی از دیگر نکات قابل اشاره است. توجه به موقعیت کشور افغانستان و تنظیم نظام سهمیه بندی در دستگیری ها و تدریجی بودن اخراج بی شک از سعه صدر و درایت مسوولان حکایت دارد و بسیار ارزشمند است.

نیما حسینیان
کارشناس امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور
روزنامه محل تبادل آرا و ارائه نظر شهروندان و کارشناسان یک حوزه است. الزاماً این آرا، نظر روزنامه نیست. ما از دریافت نظرات شما در ارتباط با اخراج مهاجران افغان استقبال می کنیم و آماده انعکاس نظرات گوناگون هستیم.

منبع : روزنامه شرق