زمین شناسی پزشکی

سیاره زمین بیماری زاست
این که بین انسان های کره خاکی تفاوت های ظاهری فراوانی وجود دارد، کاملا مشهود است. پوست و موی این افراد، با یکدیگر تفاوت دارد ؛ بعضی موهای صاف دارند و بعضی موهایشان مجعد است.
طرز فکر آنها حتی متفاوت است و در فیزیولوژی بدن با یکدیگر اختلاف دارند و صدالبته این تفاوت ها نسل به نسل به فرزندان آنها منتقل می شود.با جمع شدن این افراد کنار هم ، جوامعی با خصوصیات منحصر به فرد تشکیل می شوند که حتی از نظر ابتلا به بیماری با جوامع دیگر تفاوت دارند.فرح رحمانی ، کارشناس زمین شناسی و نیز کارشناس پزشکی هومیوپاتی - که مجری طرح مرکز ملی تحقیقات زمین شناسی پزشکی است - از علم جدیدی با عنوان زمین شناسی پزشکی می گوید که قدمتی دیرینه دارد به نظر می رسد، زمین شناسی پزشکی علم جدیدی است. می توانید وظایف آن را تشریح کنید؟ زمین شناسی پزشکی ، مطالعه اثرات طبیعی زمین و عوارض فیزیکی و شیمیایی آن ، مانند میزان رطوبت ، دما، ترکیب شیمیایی و دیگر عوامل روی موجودات زنده اعم از انسان ، حیوان و گیاه است .در زمین شناسی علوم مختلف شامل ژئوشیمی ، ژئوفیزیک ، تکتونیک ، فسیل شناسی و... به بررسی چگونگی حذف عوارض زمینی می پردازند و در پزشکی نیز شاخه های مختلف اپیدمیولوژی ، پاتولوژی ، شاخه های مختلف پزشکی داخلی و پزشکی جغرافیایی و... و جود دارند.با توجه به این که عوارض بومی و محیطی تاثیر بسزایی در انحراف از سلامت اقوام مختلف دارد و شاید درصد این احتمال بالغ بر ۶۵درصد نسبت به عوامل دیگر باشد بررسی تفاوت های جغرافیایی و زمین شناسی در هر منطقه به شناخت بیشتر امراض مختلف کمک می کند. این دانش بین ۲رشته ای که دیگر شاخه های علوم چون بیولوژی و شیمی ، فیزیک ، آمار و احتمالات ، کشاورزی ، آب و هواشناسی را در برمی گیرد و بررسی و تفحص در هر شاخه از آن دنیای وسیعی از اجزای به هم پیوسته و مرتبط را به ما می نمایاند که با کشف چگونگی ارتباط این اجزا به ماهیت کلی هدف زمین شناسی پزشکی - که همان شناخت عوارض زمین و انحراف از سلامت است - بپردازیم در این علم ، بنیاد اصلی بر بررسی ژئوشیمی گذارده شده است. این علم با توزیع و مهاجرت عناصر در جهان سروکار دارد و ترکیب شیمیایی هر منطقه را از ابعاد مختلف شامل ژئوشیمی زیست محیطی ، ژئوشیمی میکروبی ، ژئوشیمی آلی - معدنی و نهایتا ژئوشیمی پزشکی مورد بررسی قرار می دهد و با تعیین کمیتهای عناصر مختلف زمین و از سوی دیگر قوانین کنترل کننده آن در هر منطقه مرتبط و با توجه به دانش و تجهیزات آزمایشگاهی دقیق در حد اندازه گیری بسیار حساس (PPm,PPb) قدرت تجزیه و تحلیل داده ها و پردازش آنها را دارد تا بتوانیم نسبت به ایجاد ارتباط با دیگر علوم مختلف از علم ژئوشیمی استفاده کنیم.همه عناصر زمین از طریق چرخه آب ، خاک و هوا وارد بدن انسان می شود و در درازمدت ، تاثیر خود را برجای می گذارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. وجود کمربندهای بیماری های مختلف که گاه در یک قاره قابل پیگیری هستند مثل کمربند بیماری گواتر، برخی سرطان ها، سل ، تالاسمی و... نشانگر تعمق در مسائل محیطی و تاثیرات آن برسلامت موجودات زنده است.آیا یک زمین شناس به تنهایی از عهده زمین شناسی پزشکی برمی آید؟
شناخت علم زمین شناسی پزشکی مستلزم احاطه به علوم مختلفی است ؛ بیولوژی ، زمین شناسی ، خاک شناسی ، آب شناسی ، بررسی مواد پرتوزای طبیعی و نیز بررسی گیاهان از دید ژئوبوتانی با توجه به همه گیر بودن این علم ، مجبوریم برای شاخه های مختلف آن از متخصصان علوم مختلف بهره بگیریم.
مسلما یک گیاه شناس بهترین فرد برای مطالعه ژئوبوتانی خواهد بود. زمین شناسی پزشکی ۴زیرمجموعه دارد. یکی از این زیرمجموعه ها بررسی شیمی زمین هر منطقه است که خود آن زیرشاخه های مختلف و وسیع دیگری دارد که ژئوشیمی زیست محیطی ، ژئوشیمی میکروبی ، ژئوشیمی پزشکی ، ژئوشیمی معدنی و ژئوشیمی آلی زیرشاخه های آن هستند.دومین زیرمجموعه علم زمین شناسی پزشکی بررسی آب از دیدگاه زمین شناسی است. ما باید بدانیم آبی که از لایه های زیرین آب به سطح می رسد حاوی چه عناصر و با چه مقادیری است و نیز خصوصیات فیزیکی ، عناصر سنگین ، عناصر نایاب و... آن در چه وضعیتی قرار دارد.زیرمجموعه بعدی شامل بررسی موارد رادیونوکلوئیدهای طبیعی یا احیانا مصنوعی در منطقه است. در این مورد باید بررسی شود چه سنگهایی از نظر زمین شناسی در منطقه وجود دارند که پرتوزا هستند و عوارض این تشعشعات روی موجودات زنده چقدر است.زیرشاخه دیگر این علم ، بررسی گیاهان منطقه است که به طریقی در خوراک انسان مدام دخالت دارند. وقتی این ۴مورد بررسی شدند مطمئن خواهیم بود زمین منطقه را از ابعاد مختلف شناخته ایم.پس از آن ، نوبت وزارت بهداشت است که با آنها به تبادل اطلاعات بپردازیم و از پزشکان آن وزارتخانه استفاده کنیم و منطقه را شناسایی کنیم و با آمارهای پزشکی و اطلاعات به دست آمده از طریق زمین شناسان به مرحله عملی و کاربردی تحقیقات زمین شناسی پزشکی برسیم تا اهداف خیرخواهانه این مرکز مشخص شود.تا به حال در راه تاسیس مرکز ملی تحقیقات زمین شناسی پزشکی در ایران چه اقداماتی کرده اید؟تقریبا یک دهه است که در کل دنیا روی این قضیه مطالعه می شود. ما هم توانسته ایم در ایران بخشی را به وجود آوریم که هدف آن تحقیق درباره زمین شناسی پزشکی است و در آینده نزدیک با کسب مجوزهای قانونی قرار است مرکزی را با نام ?مرکز تحقیقات زمین شناسی پزشکی? تاسیس کنیم.امیدواریم این مرکز در آینده خیلی نزدیک به صورت رسمی جوابگوی کل کشور باشد. ما برای تاسیس این مرکز مطالعات ژئوشیمیایی و زمین شناسی را در خود سازمان زمین شناسی انجام داده ایم و از برخی ارگان های دیگر مثل شرکت آب و فاضلاب استان تهران ، سازمان انرژی اتمی کشور و ارگان های دست اندرکار ژئوبوتانی و گیاه شناسی کمک گرفته ایم.این کار یک طرح بزرگ ملی است که باید برای تمام مناطق ایران به صورت موضوعی انجام گیرد. در نتیجه تمامی ارگان های دیگر باید در این امر نقش مشارکتی داشته باشند تا در آینده نزدیک به بهترین نحو به نتیجه برسیم.
در حال حاضر، بررسی هایی روی زمین شناسی پزشکی تهران انجام گرفته است و امیدواریم با تکمیل و پردازش کار بتوانیم در آینده نزدیک به گزارش کاملی راجع به تهران برسیم.به دلیل این که تهران یک ابرشهر است مطمئنا بررسی زمین شناسی پزشکی آن مشکلات خاص خود را دارد. افراد به صورت بومی و منطقه ای به مراکز بهداشتی مراجعه نمی کنند و آمارهای ما در این زمینه ناقص است.پس سعی کرده ایم در اولین فرصت کار خود را از مراکز کوچک و به صورت موضوعی شروع کنیم و بعد در شهرهای بزرگ تحقیقات خود را کامل کنیم. پایان کار به این ترتیب است که گزارش های کامل و مستندی از ارگان های ذی ربط تحویل وزارت بهداشت می شود و بقیه کار و تصمیم گیری به عهده این وزارتخانه خواهد بود.
تا به حال توانسته اید بیماری خاصی را با منطقه ای خاص ارتباط دهید؟
تا به حال مقالاتی در سراسر جهان در این ارتباط ارائه شده است ، مثلا مشخص شده است در برخی مناطق اروپا به دلیل مهاجرت آب از لایه های مختلف زمین عناصری با آب حمل می شوند که باعث بیماری های کلیوی و قلبی عروقی شده اند.امروزه می دانیم کمبود آهن یا زیادی آن چه اثراتی بر سلامت می گذارند. معادن مس هم این طور هستند؛ مثلا مس می تواند جایگزین آهن هموگلوبین خون شود یا این که باعث تغییر شکل استخوان ها شود.برخی هم معتقدند وجود کلسترول بالا به مس مربوط است. ثابت شده است کمبود روی در منطقه باعث کاهش رشد می شود و افراد کوتاه قد می شوند. بعضی سنگها هم در برخی مناطق با بیماری های ریوی مرتبطند. مشخص شده است که وجود سیلیس یا زغال سنگ با بروز بیماری های خاص ریه مرتبط است.عناصری مثل کادمیم ، روی ، جیوه ، سرب ، آنتیموان و بیسموت هم خطر مسمومیت زایی برای بیماری های قلبی عروقی دارند و ممکن است پیش زمینه برخی سرطان ها باشند. آلومینیوم ، باریم ، برلیم و تالیم هم باعث بروز مسمومیت می شوند.مشخص شده است در کشور چین هم بیماری قلبی با آب آشامیدنی و کمبود سلنیوم در ارتباط است. امروز، در سطح جهان ، نقشه هایی را براساس پزشکی جغرافیایی کشیده اند که در آنها کمربندهای بیماری ها را مشخص کرده اند.در برخی مناطق ، بیماری های خاصی به صورت اپیدمی وجود دارند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند؛ گواتر، برخی انواع سرطان ها، بیماری فلورسیس که نوعی مشکل دندانی است و با عنصر فلوئور در ارتباط است ، جزو این بیماری ها هستند.آیا بیماری هایی که ناگهان در کشور به صورت اپیدمی در می آیند، در حیطه کاری شما هستند؟خیر. این علم فقط روی موارد ژئوژنتیک یعنی موارد زمین زا که از گذشته های دور وجود داشته و در آینده نیز احتمالا در جای خود قرار خواهد داشت بررسی می کند و به موارد آنتروپوژنتیک یعنی عوارضی که بشر به وجود می آورد کاری ندارد.در این علم ، ما به مسائل میکروبی و مواردی از این دست کاری نداریم.

منبع: گروه نابغه ها
فریبا فرهادیان