شورشیان عراق با چه کسی مذاکره می کنند

آمریكایی ها همواره گفته اند كه حاضر به گفت وگو از طریق میانجی ها هستند اما علاقه ای به صحبت مستقیم با بمب گذاران و مردان مسلح ندارند و در هر صورت، این حكومت عراق است كه باید در موارد شرایط آتش بس به گفت وگو پرداخته و به نتیجه برسد. حكومت عراق كه در آن شیعیان اكثریت را دارند، به نوبه خود می گوید از آتش بس با خشنودی استقبال می كند اما از گناه خشونت های شورشیان علیه غیرنظامیان نمی گذرد _ كه در عمل به معنی عدم پذیرش گفت وگو است. بنابراین با توجه به انتخابات عمومی كه در راه است و ۲۵ آذر برگزار می شود، صحبت از مذاكره كاملاً مطرح و مورد توجه همه است. اما هیچ چیز ملموس، قریب الوقوع و در شرف وقوع نیست. شاید هم باشد.در حالی كه در ایالات متحده و در عراق فشارهایی علیه حضور نظامیان خارجی در عراق شكل می گیرد و با توجه به این كه نیروهای عراقی برای تامین امنیت در عراق جان می گیرند، پیشنهادهای بیشتری مطرح می شوند. در كنفرانس اخیری كه در قاهره به میزبانی اتحادیه عرب برگزار شد و در آن هم عراقی های نزدیك به شورشیان و ناراضیان و هم از حكومت عراق شركت داشتند، در بیانیه پایانی «حق مقاومت» در برابر نیروهای خارجی اشغالگر به شكل جنجالی به رسمیت شناخته شد. جلال طالبانی رئیس جمهور عراق گفت حاضر است با هر فرد عراقی حتی افراد مسلح به گفت وگو بپردازد. «زلمای خلیل زاد» سفیر آمریكا در عراق نیز گفت آمریكایی ها هم حاضرند با هر فرد ناراضی یا شورشی به جز اسلامگرایان افراطی یا وفاداران سابق به صدام حسین وارد مذاكره شوند. خلیل زاد همچنین گفت كه بوش به وی اجازه داده حتی با ایران هم «سر گفت وگو را باز كند» چون ایران تاثیر قابل توجهی بر احزاب شیعه در عراق دارد و در این گفت وگو به این نتیجه برسیم كه چگونه می توان به بهترین شكل ثبات را به عراق بازگرداند.اما آیا همه شورشیان و ناراضیان به چنین پیشنهادهایی پاسخ خواهند داد؟ و اگر پاسخ دادند، آیا از قدرت و نفوذ كافی برخوردار هستند كه در سطح كلان اثرگذار باشند؟ حداقل چهار گروه آمادگی فرستادن هیاتی برای مذاكره با طالبانی را دارند كه عبارتند از: ارتش اسلامی عراقی، گروه انقلاب ،۱۹۲۰ ارتش مجاهدین و سپاه الجماعه. برخلاف آنكه این چهار گروه برای خود اسامی اسلامی برگزیده اند اما احتمالاً اكثر آنها نمایندگانی از ارتش صدام حسین، نیروهای امنیتی و جاسوسی و حزب بعث هستند. حزب بعث در زمان صدام با وجود آنكه اقلیت بود حكومت را در اختیار داشت. آمریكا همیشه امیدوار بوده كه بتواند میان چریك های ملی گرا و جهادگرایان نظیر ابومصعب الزرقاوی رهبر القاعده در عراق تفكیك ایجاد كند. این باور در مورد الزرقاوی وجود دارد كه از شیعیان متنفر است و آنان را مرتد می داند و علاقه دارد عراق را به كشوری سنی و متعصب تبدیل كند. اما از نظر بسیاری از مردم عراق، برخلاف الزرقاوی، اكثر ناراضیان ملی گرا خواهان عفو عمومی، تحقیق و تفحص درباره موارد اخیر نقض حقوق بشر، توانبخشی بعثی ها و بازسازی ارتش سابق عراق هستند، به عبارت دیگر اقلیت بعثی كه در دوران صدام حكومت را در اختیار داشتند اكنون در عراقی كه همه فرقه ها در حكومت نقش دارند آنان نیز انتظار دارند جایگاهشان به عنوان یك اقلیت به رسمیت شناخته شده و تضمین شود. بسیاری از كردها، كه در مقایسه با سایر عراقی ها موقعیت امن تر و مطمئن تری در شمال عراق داشتند احتمالاً حاضرند در مورد تقاضای ناراضیان و شورشیان به مذاكره بپردازند. بسیاری از دست اندركاران دولت بوش نیز همین نظر را دارند. اما به دست آوردن موافقت احزاب شیعه در حكومت عراق كه اكنون اكثریت را در اختیار دارند، به خصوص مجلس اعلای انقلاب اسلامی كه از حمایت ایران برخوردار است آسان نخواهد بود. آنها معتقدند كه بعثی ها مذاكره و گفت وگو را به عنوان یك تاكتیك انتخاب كرده اند تا ابتدا آمریكایی ها را بیرون كنند و بعد هم توان از دست رفته خود را بازیابند و قدرت از دست رفته را به چنگ آورند. شیعیان عراق بیشتر نگران احتمال برقراری گفت وگوی مستقیم میان آمریكایی ها و شورشیان و ناراضیان هستند. بعضی از شیعیان همیشه این دلواپسی را داشته اند كه استعمار بریتانیا همواره حاكمان سنی را بر شیعه ترجیح داده است. ظن آنها این است كه غربی ها همیشه مایلند به هزینه شیعیان وارد معامله شوند. رهبران شیعه از این تلقی هم نگرانند كه نمایندگان آمریكا به طور مستقیم با رهبران حزب بعث وارد مذاكره شوند و حكومت جدیدی كه تازه در عراق استقراریافته را نادیده بگیرند، البته ناراضیان و شورشیان، این حكومت تازه استقراریافته در عراق را عروسك خیمه شب بازی آمریكایی ها توصیف كرده اند. همچنین رهبران شیعه عراقی از حمایت آشكار آمریكا برای دادن سهم بیشتر به سنی ها به خشم آمده اند و از این كه تعداد گزارش ها در مورد نقض حقوق بشر به ویژه در وزارت كشور عراق رو به فزونی گذاشته خشمگین هستند. عبدالعزیز الحكیم رهبر مجلس اعلای انقلاب اسلامی، از سیطره كامل آمریكایی ها بر نیروهای امنیتی عراق، به ویژه در درگیری های اخیر با شورشیان انتقاد شدیدی به عمل آورده و گفته است: «اشتباه آمریكایی ها برای ما هزینه های سنگینی دارد.» در حقیقت می توان گفت اكثر رهبران شیعه در عراق در حال حاضر تمایل چندانی به برقراری گفت وگو با ناراضیان و شورشیان ندارند. دلیل آن هم ساده است چون در كشور عراق شیعیان ۶۰ درصد جمعیت را تشكیل می دهند در حالی كه سنی ها فقط ۲۰ درصد هستند، هرچه روش های مخالفانشان خام تر و نسنجیده تر باشد در پیروزی آنان موثرتر است. اما به هر حال به تدریج نفوذ تندرو های شیعه رو به كاهش است. اقلیت سنی عرب كه انتخابات گذشته را تحریم كرده بود این بار قصد دارد در انتخابات ۲۴ آذر با قدرت بیشتری شركت كند. همین موضوع می تواند باعث رقت حضور و تسلط احزاب اسلامگرا در حكومت شود. سیاستمدارانی همچون ایاد علاوی نخست وزیر سابق حكومت موقت عراق، كه از شیعیان سكولار به حساب می آید، به این درك رسیده اند كه مردم عراق از رقابت فرقه ها در حكومت جدید به تنگ آمده اند و از نظر آنان این رقابت ها موجب طولانی تر شدن بحران و درگیری می شود. این سیاستمداران با توجه به این پیش فرض مبارزات انتخاباتی خود را آغاز كرده اند و در جهت كسب آرای مردم می كوشند. خیلی از سیاستمداران برای زدودن بدنامی دولت به خاطر نقض حقوق بشر خواهان بركناری وزیر كشورند.آنان اعتقاد دارند كه «بیان جابر صولاغ» از عملكرد جوخه های مرگ و قتل بزرگان قوم در میان سنی ها چشم پوشی می كند. با همه این موارد، پیش بینی می شود كه در حكومت بعدی عراق باز هم افراد سرسخت و راسخ شیعه راه پیدا كنند. حتی اگر گفت وگو با شورشیان و ناراضیان عراقی آغاز شود بعید است كه خشونت به این زودی و به سرعت فروكش كرده و خاتمه پیدا كند. شورشیان یكپارچه و متعلق به یك گروه نیستند. تفكیك قائل شدن میان ملی گرایان و اسلامگرایان هم چندان آسان نیست. به خصوص آمریكایی ها امیدوارند بتوانند بین گروه های اسلامگرا یا ملی گرای بومی و ناراضیانی كه از خارج خط می گیرند مثل الزرقاوی تفكیك قائل شوند، اما بعضی از كارشناسان، مثل «توبی داج» از موسسه بین المللی مطالعات استراتژیك لندن معتقدند كه جهادگرایان افراطی بومی شده اند و تعداد مریدان و طرفداران الزرقاوی طی ۸ ماه گذشته از چندصد نفر به چند هزار نفر رسیده است و اكثر آنان بومی عراق هستند.به علاوه حتی چریك هایی كه تا حدودی سكولار هستند با جزم اندیشان و متعصبان افراطی با احتیاط عمل می كنند و قطعاً جرات خیانت كردن و فروختن آنان به آمریكایی ها را ندارند. اگر قرار است پیشرفت های واقعی اتفاق بیفتد، میانجیگران باید به اثبات برسانند كه حداقل در بعضی از بخش ها می توانند ناراضیان و شورشیان را وادار كنند كه برای حداقل یك مدت كوتاه و مشخص جلوی خشونت را بگیرند، برای مثال از شورشیان و ناراضیان وعده بگیرند كه از سلاح اصلی خود یعنی كار گذاشتن بمب در كنار جاده ها در یك منطقه معین برای مثال به مدت یك هفته استفاده نكنند. تاكنون شواهد نشان داده است كه هیچ گروهی قدرت و نفوذ كافی ندارد كه در یك منطقه محدود و مشخص جلوی خشونت و حملات شورشیان را بگیرد و این همان چیزی است كه به احتمال زیاد اكثر اعضای منعطف در حكومت فعلی عراق امیدوارند اتفاق بیفتد. اما اصلاً معلوم نیست كه این اعضای حكومت بعد از انتخابات تا چه حد می توانند نفوذ خود را حفظ كنند.
منبع: اكونومیست
ترجمه: علیرضا عبادتی

منبع : روزنامه شرق