پرورش گربه ماهی اروپایی یا اسبله

اسبله یا گربه ماهی اروپایی Silurus glanis L یكی از مهمترین گونه‌های آبزیان گوشتخوار است كه در مزارع پرورش ماهی در مجارستان پرورش یافته است. این گونه به دلایل زیر با شرایط مزارع كپور ماهیان به خوبی عادت می‌كند:
۱- تحمل بالا نسبت به دستكاری و فعالیت‌های پرورشی (برداشت، درجه بندی، حمل و نقل).
۲- اكسیژن خواهی آن نزدیك به كپور معمولی است و می‌تواند حتی بدون غذا در میزان اكسیژن در لیتر كمی در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد زنده بماند.
۳- همانند كپور معمولی طیف وسیعی از درجه حرارت را می‌تواند تحمل كند (از ۴ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد).
اهمیت اسبله و تولید مثل آن
اهمیت گونه‌ای
گوشت اسبله خوش طعم و لذیذ، فاقد استخوان و محتوی پروتئین زیادی است. تنها نمونه‌های خیلی مسن این ماهی چربی دارند. تقاضا برای خرید این ماهی در بازار زیاد است. این ماهی یك تغذیه كننده مهاجم (فعال) بوده و از هر منبع غذایی كه توسط گونه‌های ماهیان دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، بهره می‌برد. آنها بیشتر از حشرات آبزی بزرگ تغذیه می كنند و لاروهایشان كرم‌ها، نوزراد قورباغه‌ها و وزغ‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند. یكی از ویژگیهای خیلی مهم در پرورش توأم اسبله با كپور این است كه اسبله از ماهیان كم ارزش و بچه كپور حاصل از تخمریزی طبیعی (وحشی) كه رقیب كپور ماهیان پرورشی دراستخرها هستند، تغذیه می‌كند. از نظر اقتصادی به دلیل اینكه اسبله یك لاشه‌خوار آبی است اهمیت دارد، زیرا نمونه‌های بیمار یا مرده را خورده و مانع از گسترش عوامل عفونت‌زا می‌شود.زیستگاه آن بیشتر در نقاط عمیق در قسمتی از كف است كه توسط گیاهان پوشیده شده است. در ساعات روشن روز به جستجوی پناهگاه می‌پردازد و در شب برای یافتن غذا حركت می‌كند. اسبله یك ماهی تنبل است و بیشتر به صورت غیر فعال می‌ماند. تنها وقتی كه غذایش تمام شود فعال و آنگاه به طعمه‌های در دسترسش حمله می كند و به این ترتیب اشتهای زیادش را برطرف می‌كند. این ویژگی مخصوصاً وقتی بچه اسبله به همراه بچه ماهیان گونه‌های اهلی دیگر به صورت توأم پرورش داده می‌شوند یا در ساختار پرورشی ویژه‌ای كه بچه‌های گونه‌های پرورشی دیگر (مثلاً كپور و یا كپور علفخوار) ذخیره می‌شوند، به دلیل مصرف غذا توسط بچه ماهیان نورس اسبله (انگشت قد یا گروههای سنی دیگر) بسیار اهمیت دارد. در این حالت اسبله برخلاف گوشتخواران دیگر (ماهی سوف و اردك ماهی) اولین غذایی كه بیشتر از همه در دسترس باشد، مانند حشرات، كرم‌ها و بچه قورباغه‌ها را می‌خورد. اسبله نسبت به گوشتخواران دیگر تمایل كمتری به همجنس خواری دارد.استفاده از غذاهای طبیعی رام (كه استفاده از آنها انرژی را به سبب حركت و جنبش بیهوده هدر نمی‌رود) دارای راندمان بالایی برای تبدیل شدن به گوشت است. ویژگی مفید دیگر این ماهی اینست كه حضور و فعالیت اسبله گوشتخوار از حركت كپور در استخر جلوگیری می‌كند.
تولید مثل در آبهای طبیعی
زیستگاه اسبله به زیستگاه ماهی سیم شباهت بسیار دارد. اسبله در محلهای پنهان و گل‌آلود رودخانه‌های با جریان كند، آب ساكن دریاچه‌‌های نعل اسبی و آبهای طبیعی زندگی می‌كند. البته این به آن معنا نیست كه اسبله می‌تواند در این گونه آبها تولید مثل كند، چون در این مكانها نمی‌تواند شرایط محیطی مورد نیازش را بدست آورد. اسبله تخم‌های چسبنده‌ای دارد كه آنها را روی ریشه گیاهان در نواحی سایه‌دار قرار می‌دهد . تراكم این تخم‌ها، تغییراتی را در قسمتهای مختلف پهنه آبی ایجاد می‌كند. مكانهای تخم‌ریزی در رودخانه‌ها، نقاط شیب‌دار كناره‌های دارای رویش درختی است كه ریشه‌ها و فضای توخالی بین آنها پناهگاه بسیار خوبی را برای تخم‌ها فراهم می‌كند. این نواحی مخصوصاً در اوایل سال كه موقع طغیان بهاره است، برای بچه ماهیان نورس اسبله غنی هستند و بنابراین تخم‌ریزی در این زمان (بین اردیبهشت تا تیر) اتفاق می‌افتد. این نواحی دارای طغیان آبهای سطحی بوده و به همین دلیل یك مكان تغذیه‌ای مناسب برای بچه ماهیان نورس كه قدرت شكارگری كمی دارند به حساب می‌آیند. برخی رودخانه‌ها فاقد مكان‌های مناسب برای تخم‌ریزی هستند. همین امر در مورد استخرهای ماهی نیز صادق است. در این گونه مواقع اسبله یك مكان تخم‌ریزی را برای خودش آماده می‌كند. در این حالت جنس نر لانه‌ای را در داخل گل و لای میان ساقه‌های نی حفر می‌كند. در اینجا ریشه‌های نی به عنوان مخفیگاهی برای جنس ماده به حساب می‌آید كه می‌تواند تخم‌ها را در آنجا قرار دهد.معمولاً بلوغ جنسی ماده پس از نر صورت می‌گیرد كه البته این بستگی به درجه حرارت آب دارد. در آبهایی كه میانگین درجه حرارت سالانه آنها بالاتر است رسیدگی جنسی آنها زودتر اتفاق می‌افتد.بلوغ جنسی به اندازه بدن بستگی ندارد. در آبهای با درجه حرارت پایین‌تر كه دارای غذای طبیعی فراوان نیز هستند، نمونه‌های بزرگ (در حدود ۸-۷ كیلوگرم) ممكن است هنوز بلوغ جنسی نیافته باشند. در صورتیكه در مناطق آبی كه مواد غذایی، فراوانی كمتری دارند اما درجه حرارت بالاتر است، نمونه‌های با وزن بدن كمتر (۳-۲ كیلوگرم) ممكن است بالغ شده باشند. در مجارستان بلوغ جنسی ماده در ۵-۴ سالگی و نر در ۴-۳ سالگی اتفاق می‌افتد.اندازه تخم‌ها می‌تواند بسیار متفاوت باشد. تخم‌هایی كه دارای اندازه متوسطی هستند ولی معمولاً كیسه زرده بزرگی دارند (قطر عرضی آن بیشتر است). بنابراین لاروهایی كه سر از تخم در آورده‌اند برای مرحله فاقد تغذیه (كه تغذیه خارجی ندارند)، ذخیره غذایی بیشتری دارند. ظاهراً این امر در شرایط نامساعد یك مزیت و یك فاكتور مهم برای انتخاب طبیعی است. اسبله به صورت دو تایی جفت‌گیری می‌كند. در جمعیت‌های بزرگ، جفت‌ها معمولاً هم اندازه‌اند. در صورتیكه اندازه جفت‌ها یكسان نباشد، باعث افزایش پرخاشگری ‌شده و ممكن است منجر به كاهش فعالیت تخم‌ریزی و باروری شود.زمان تخم‌ریزی در اسبله از اواخر اردیبهشت تا اوایل تیر یعنی زمانی كه دمای آب در روز به ۲۴-۲۲ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و در شب نیز به زیر ۱۹-۱۸ درجه نمی‌رود، انجام می شود. جنس نر با حركت باله دمی خود كه مانند پارویی نیرومند است، چند روز قبل از تخم‌ریزی به حفر آشیانه و تمیز كردن ریشه‌ها می‌پردازد. تخم‌ریزی معمولاً در شب رخ می‌دهد. تخم‌ریزی با حركت موزون جفت‌ها انجام ‌می‌گیرد. بدین ترتیب كه جنس ماده در اطراف لانه شنا می‌كند و توسط جنس نر دنبال می‌شود. در نواحی كه جمعیت زیاد است، رقابت بر سر مكان تخم‌‌ریزی ممكن است منجر به صدمه و گاهی اوقات منجر به مرگ ماهی شود.تخم‌ریزی یك فرآیند بسیار پر جنب و جوش است. در یك مكان نسبتاً كوچك و تنگ بدن ماهی شروع به چرخش ‌می كند و به هم می‌پیچد. چرخش بدن جنس نر در آن محل تنگ باعث می‌شود جنس ماده فوراً تخم‌ها را خارج كند. بطور همزمان جنس نر نیز اسپرم‌ها را برای شكوفایی تخم‌ها خارج می‌كند. بخشی از تخم‌های لقاح یافته روی ریشه‌های گیاه در لانه می‌چسبد و بخش دیگر به داخل گل و لای فرو رفته و از بین می‌رود. تخم شامل دو لایه نازك اطراف یك فضای كوچك (پیش زرده‌زایی) است كه بر اثر جذب آب ایجاد می‌شود. یك جسم ژلاتینی نازك به ضخامت ۲-۱ میلی‌متر سطح تخم را پوشانده كه چسبندگی را افزایش می‌دهد و مانع از صدمه به تخم می‌شود. دوره جنینی نسبتاً كوتاه است (حدود ۶۰ درجه روز).جنس نر تا موقع انكوباسیون تخم در لانه می‌ماند و با حركات ثابت بادبزن مانند دم، آب تازه غنی از اكسیژن را به سمت تخم‌ها هدایت می‌كند. ماده محافظ ژلاتینی اطراف تخم چسبندگی‌اش را در روز دوم (حدود ۴۰ درجه ساعت) از دست می‌دهد. جنین با كمك یك لایه نازك آنزیم مخصوص تفریخ تخم، شروع به حركت می‌كند. این كار توسط باكتریهای تجزیه كننده پروتئین در آب ادامه می‌یابد. اگر فعالیت باكتریهای تجزیه كننده پروتئین خیلی زیاد باشد لاروهای نابالغ سر از تخم در خواهند آورد و در نتیجه قادر به شنا نبوده و با كمك یك رشته نازك كه توسط غده ای در سرشان ترشح می‌شود به لانه متصل می‌شوند. اگر این رشته پاره شود، لارو به داخل گل و لجن فرو ‌رفته و می‌میرد. وقتی كه بچه ماهی نورس اسبله شنا كردن را آغاز كرد (تقریباً ۴-۳ روز پس از تفریخ)، جنس نر لانه را رها می‌كند. بچه ماهی‌ها در طی این دوره در گوشه تاریكترین قسمت آشیانه می‌مانند و با كمك دمشان كه مانند بادبزن نیرومندی است، آب تازه غنی از اكسیژن را بدست می‌آورند. آنها بزودی (۷-۵ روز پس از تفریخ) شروع به تغذیه می‌كنند. در این زمان معمولاً از كرمهای كوچك،لارو حشرات و سخت پوستان كوچك تغذیه می‌كنند. بچه ماهی‌ها در آغاز مرحله حیات، خیلی كند حركت می‌كنند و معمولاً در جمع می‌مانند كه این منجر به مرگ و میر زیاد در اثر شكارچی (قورباغه‌ها، كپور بالغ و گوشتخواران دیگر) می‌شود.با درك مزیت پرورش دو گونه‌ای كپور و اسبله، پرورش دهندگان ماهی سعی در توسعه تكنیك‌های پر بازده برای تكثیر دارند. پرورش دهندگان ماهی می‌توانند روشهای تكثیر خود را بر اساس میزان توانایی‌شان و نیز سطح مدیریت تولید انتخاب كنند.
تولید مثل به روش طبیعی
روش تولید مثل به روش صبیعی روش ارزانی است. بدین ترتیب كه در استخرهای ماهی از شرایط محیط طبیعی تقلید می‌شود. ماهی مولد اسبله تحت شرایط مناسب پرورشی، آماده سازی می‌شود تا بتواند به طور موفقیت آمیزتر از والدین در آبهای طبیعی، تكثیر كند.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران