وضعیت کنونی توسعه تکنولوژی کشت ماهی حلوا سفید Pampus argenteus

ماهی حلوا سفید با نام انگلیسی silver pomfret و نام علمی pampus argenteus كه در كویت زبیدی نامیده می شود ، دارای ارزش غذایی بالایی است كه در سراسر جهان مشتریان فراوانی دارد . این ماهی همچنین دارای پراكندگی وسیعی در مناطق مختلف جهان از دریای شرق چین در آسیای جنوب شرقی و اقیانوس هند تا خلیج فارس دارد . در سالهای اخیر به علت بهره برداری بیش از حد ذخایر این گونه در آبهای طبیعی ، كاهش شدیدی در ذخایر آن در كویت و سایر مناطق جهان ایجاد گردیده است . علیرغم كاهش ایجاد شده در ذخایر طبیعی این گونه و افزایش قیمت آن تحقیقات اندكی بر روی توسعه تكنولوژی هچری و پرورش این گونه در سالهای اخیر انجام گردیده است .
در ژوئن سال ۱۹۹۷ در یك تلاش مقدماتی برای توسعه هچری و تكنیكهای پرورش لارو بخش آبزی پروری شیلات و اقیانوس شناسی موسسه تحقیقات علمی كویت برای اولین بار در جهان در پرورش لارو و تولید بچه ماهی حلوا سفید در شرایط كشت در هچری به موفقیت هایی دست یافت كه با استفاده از تخم كشی از مولدین وحشی كه به وسیله تورهای گوشگیر سطحی صید گردیده بودند ، تعداد ۴۵ قطعه لارو بصورت موفقیت آمیزی تا مرحله بچه ماهی نورس پرورش داده شدند۰
متعاقب این موفقیت كسب شده در مورد پرورش لارو در سال ۱۹۹۷ ، یك پروژه تحقیقاتی ۵ ساله با بررسی امكانات فنی كشت ماهی حلوا سفید در كویت از آوریل ۱۹۹۸ آغاز گردید . ازآن پس تاكنون این پروژه توانست بطور موفقیت آمیزی چندین هزار بچه ماهی انگشت قد ماهی حلوا سفید را برای پرورش در نرسری و محیطهای پرورشی تولید نماید و تكنیك های پرورش لارو برای پرورش بازاری توسعه یافت۰ در حال حاضر تلاشهای مستمری برای توسعه مولدین پرورشی برای تكثیر در شرایط كنترل شده پرورشی نیز در دست اقدام می باشد.
‌●عملكرد هچری :
منبع كنونی برای پرورش لارو استفاده از تخم های گرفته شده از مولدین وحشی است . نرها و ماده های كاملا رسیده در مدت ژوئن تا سپتامبر در آبهای ساحلی كویت در اعماق حدود ۵ تا ۲۰ متر یافت می شوند . آنها با تورهای گوشگیر سطح، در زمان جز ر و مدهای بلند هنگام ماه نو و كامل در ساعات روز صید می گردند . در مدت دوره تخمریزی ، دامنه دمای سطحی آب دریا بینC º ۳۳-۲۸ و شوری بین ۳۹-۳۵ قسمت درهزار می باشد .
پیك تخمریزی در ژوئن – جولای ، هنگامی كه دمای آب در حدودC º ۲۹-۲۸ است ، می باشد . ماده های كاملا رسیده با تخم های آزاد سیال و آبدار ، بین ساعت های ۱۵ تا ۱۸ در هنگام جزر یافت می شوند۰ در صید با تور گوشگیر ، نرهای كاملا رسیده از نظر تعداد نسبت به ماده ها، به نسبت ۵:۱ بیشتر می باشند۰ نرها با یك شاخص گنادوسوماتیك( GSI) خیلی كمتری كه نسبت به ماده ها دارند، زودتر به رسیدگی جنسی می رسند ۰ مطالعات هم آوری و بافت شناسی نشان می دهد كه مولدین با علائم نامشخصی كه دارند می توانند حداقل شش بار از ژوئن تا آگوست با یك هم آوری نسبی ۶/۱۷۰ عدد تخم به ازائ هر گرم وزن بدن در هر بار ، تخمریزی نمایند . هم آوری مطلق برای یك ماهی ماده ۵۰۰ گرمی حدود ۳۵۰۰۰۰ تخم می باشد . بطور متوسط از هر عدد مولد رسیده حدود ۴۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ تخم سالم بر اساس اندازه و وضعیت تخمدان ها می توان گرفت . در صد تخم های سالم بر اساس فصل / ماه صید می باشد بنابراین بالاترین درصد تخم های سالم مربوط به تخم هایی است كه در ماه ژوئن گرفته شده اند . تخم های لقاح یافته ، كروی، شفاف و شناور و قطری حدود ۱/۱ میلی متر دارند . زمان تفریخ تخم ها ۱۵ ساعت در دمایC º۳۰-۲۹ می باشد و نسبت تفریخ بر اساس زمان و وضعیت جمع آوری تخم ها و معمولا بین ۵۰-۲۸ درصد می باشد . لاروهای تازه هچ شده دارای یك كیسه زرده بیضوی بزرگ و اندازه ای حدود ۴/۲ میلی متر دارند .
●پرورش لارو :
بهترین درجه حرارت برای پرورش لاروهاC º ۲۹-۲۷ درجه سانتی گراد و
شوری PPT ۴۰-۳۹ می باشد . معمولا لاروهای تازه تفریخ شده را در تراكم ۱۲۰-۳۰ قطعه لارو در لیتر ذخیره سازی می كنند . با وجود این میزان ذخیره سازی ۴۰-۲۰ قطعه لارو در لیتر را بدون هیچ اختلاف معنی داری در بقائ لارو در این میزان ذخیره سازی استفاده می نمایند .
میزان بقا در ۱۲ روز بعد از تفریخ ، برای لاروهای تغذیه شده با تركیبی از مخلوط چندگونه از میكروآلگها شامل كلرلا ، ایزوكرسیس و نانوكلروپسیس با تراكم سلولی یك میلیون سلول در میلی متر در آب محیط پرورش لاروها، به همراه روتیفرهای غنی سازی شده با مواد مغذی ، در مقایسه با استفاده از فقط یك گونه از آلگ ها ، بطور فابل ملاحظه ای بالاتر بوده است .
ابتدا لاروها را با روتیفر با تراكم ۵ عدد روتیفر در میلی متر تا روز ششم بعد از تفریخ ، تغذیه می نمایند و سپس تراكم را به ۱۵-۱۰ عدد روتیفر در میلی لیتر ، تا زمان اوج رفتار تغذیه ای شكارگری لاروها در روز هشتم ، افزایش می یابد تا اینكه آنها را با ناپلی آرتمیای تازه هچ شده تغذیه نمایند .
لاروها بطور قابل ملاحظه ای بیشتر از روتیفرهایی كه محیط كشتشان با مخلوطی از چند گونه آلگ باشد در مقایسه با اینكه محیط كشت آنها فقط از یك آلگ باشد ، تغذیه می كنند . علاوه بر آن چربی های امگا سه اساسی كه دارای اسیدهای چرب غیر اشباع با زنجیره بلند هستند در روتیفرهایی كه با مخلوطی از چند گونه آلگ ، همراه با مكمل های تجاری مانند Selco Super و
protein selco DHA تغذیه شده اند بطور قابل ملاحظه ای بیشتر است .
درخلال یك هفته از تغذیه با ناپلی آرتمیا ، لاروها قادر به تغذیه با غذاهای فرموله خمیری می باشند . لاروها همچنین به راحتی جهت تغذیه با غذاهای خمیری در سینی های آویزان شده در ستون آب عادت می كنند .
در شرایط آزمایشی، بقاء تا مرحله بچه ماهی جوان ۲/۴% بوده است . پرورش لارو و تولید بچه ماهی با استفاده از تانك های فایبر گلاس گرد با ظرفیت یك تا چهار متر مكعب موجب بقائ بهتر لاروها در مقایسه با تانك های بزرگتر بوده است .
یكی از علل تلفات لاروها در هچری ناشی از رفتار لاروها در بلعیدن حباب های كوچك هوا در سطح آب است كه این ناشی از رفتار ذاتی لاروهای ماهی حلوا سفید مبنی بر مصرف مدوزها و ژله ماهی های كوچك است ، حبابهای كوچك كه در ظاهر به شكل ژله ماهی های غیر واقعی است توسط لاروها خورده شده و موجب شناور شدن و از دست دادن تعادل لاروها در ستون آب می گردد . این پدیده در مرحله دوم پرورش لارو از روز ۲۵ پرورش به بعد افزایش می یابد. تلفات لاروها بر اثر بلعیدن حباب های هوا را با جایگزین كردن تكنیك های هوادهی مستقیم در تانك های پرورش لارو می توان كاهش داد . تلفات لاروها بر اثر همجنس خواری در مقایسه با سایر گونه های ماهیان دریایی كمتر است . فقدان همجنس خواری و آمادگی پذیرش غذای فرموله ، تكنیك های هچری را توسعه می دهد و موجب امیدواری جهت تولید تجاری لارو می باشد . مطالعات تحقیقات آتی برای بهبود پرورش لارو ، بر روی تغذیه و تكنیك های مدیریت تانك برای افزایش تولید بچه ماهی خواهد بود .
●كشت در محیط های پرورش :
تاریخ كشت ماهی حلوا سفید در محیط های پرورشی در خشكی به سیستم كشت با استفاده از تانك های گرد با ظرفیت های متفاوت حتی بیش از ۶۵ متر مكعب با جریان مداوم آب دریا بر می گردد .
تولید غذای تجاری مناسب برای استفاده در فاز پرورش نیز هنوز در دست اقدام می باشد . بطور هم زمان ، بر اساس نتایج بدست آمده از تجربیات گوناگون ، یك غذای نیمه مرطوب استفاده گردیده است ، غذا را در ظروف پلاستیكی كه در ستون آب آویزان است قرار می دهند .
در آزمایشات انجام گرفته بین سالهای ۲۰۰۳-۱۹۹۸ ، متوسط وزن حاصل شده برای ماهیان زیر ۵۰ گرم ، بیش از ۳۴/.۰ گرم در هر روز برای هر ماهی و ۲۳/۰ گرم در هر روز برای هر ماهی بالای ۵۰ گرم بوده است كه بدلیل بهبود غذاهای ساخته شده با افزودنی های غذایی در سال ۲۰۰۴ ، میزان رشد برای ماهیان زیر ۵۰ گرم ، به ۶۲/۰ گرم در هر روز برای هر ماهی و در سایزهای بالای ۵۰ گرم ، به ۳۲/۱ گرم در هر روز برای هر ماهی افزایش یافته است .
در طول این دوره نسبت رشد ویژه ( SGR ) برابر با ۹۶/۵% در هر روز برای هر ماهی در سایز زیر ۵۰ گرم و حدود ۱۳/۲% در هر روز برای هر ماهی بالای سایز ۵۰ گرم بوده است .
میزان رشد در طول زمستان از نوامبر تا مارس در كویت هنگامی كه دمای آب به زیر ۱۳ درجه سانتی گراد می رسد ، كاهش می یابد . عملكرد رشد در این ماهیان كه در تراكم های مختلف ۶۰ ، ۸۰ ، ۱۰۰ و ۱۲۰ قطعه در متر مكعب در روش كشت در تانك های با سیستم گردشی، ذخیره سازی شده اند نشان داد كه در تراكم ذخیره سازی ۶۰ قطعه در متر مكعب ، بقائ بهتری را می توان بدست آورد . عملكرد رشد ماهی حلوا سفید در استخرهای خاكی و قفس های دریایی تاكنون مورد بررسی قرار نگرفته است
●توسعه مولدین پرورشی :
در طول مدت پرورش ماهیانی كه رشد سریع تری داشتند را در تانك های جداگانه ای به منظور توسعه مولدین پرورشی نگهداری كردند . مطالعات بافت شناسی نشان می دهد كه ماهی حلوا سفید از
گونه های Gonochroistic می باشد كه جنس های نر و ماده از هم جدا می باشند۰ مطالعات همچنین نشان می دهد كه پروسه تفریق جنسیت برای نرها و ماده ها به ترتیب در سن ۱۱۵ و ۱۳۵ روز بعد از تفریخ كامل می شود . در شرایط پرورش در تانك ، اندازه رشد كامل مولدین از ۱۲۴ تا ۸۳۲ گرم است۰ ماهیانی كه برای توسعه مولد سازی انتخاب شده بود ند رسیدگی گنادها در شرایط اسارت در آنها به سختی صورت می گرفت ، چنانچه اولین نشانه وجود نرهای كاملا رسیده برای تولید اسپرم در اندازه های ۱۳۴ گرم وزن بدن و ۱۷ سانتی متر طول چنگالی ( FL) مشاهده می گردید و ظهور ماده های رسیده در مولد سازی با مرحله ۲ گنادها در اندازه ۴/۲۲۲ گرم وزن بدن و ۵/۱۹ سانتی متر طول چنگالی( FL) بود .
در مدت جولای سال ۲۰۰۴ یك ماهی ماده ۴۰۸ گرمی با مرحله چهار رسیدگی تخمدان مشاهده گردید۰ سرانجام مولدین نگهداری شده در تانك ها به Criptocarion آلوده شده و روند تخمریزی مولدین را در سال ۲۰۰۴ مختل نمود . بررسی های آتی در خصوص توسعه مولدین پرورشی از ماهیان تولید شده در هچری خواهد بود . به منظور دستیابی به تخمریزی مولدین نگهداری شده در كارگاه ، تلاش هایی جهت تزریق ماهیان با هورمون HCG صورت گرفت كه بر اثر تلفات ماهیان هیچ نتیجه ای حاصل نگردید . پتانسیل مولدین پرورشی تحمل دستكاری و استرس تزریق را در مقایسه با مولدین وحشی ندارد و تكنیك های تخمریزی طبیعی مولدین در شرایط اسارت با استفاده از بهبود مدیریت تانك پرورش و تغذیه هنوز در حال توسعه می باشد .
●چشم انداز آینده :
بطور معمول ، تكنولوژی های توسعه كشت تجاری گونه های ماهیان دریایی جهت تحقیقات و توسعه چندین سال وقت نیاز دارد . در مقایسه با برخی از گونه های تجاری مهم دریایی پرورشی ، تحقیقات بر روی ماهی حلوا سفید نسبتا در مراحل متاخرتری قرار دارد و در مراحل اولیه توسعه به نظر می رسد كه به هر حال پروسه های ارزشمندی به منظور كاربرد تجاری صورت گرفته است . براساس نتایجی كه اخیرا حاصل شده، به نظر می رسد كه ماهی حلوا سفید یك كاندید جالب برای آبزی پروری با پتانسیل خیلی بالایی از ارزش بازاری و تقاضا بخصوص در خاور میانه و آسیای جنوب شرقی باشد.


ترجمه : علی یوسفی كارشناس ارشد شیلات استان بوشهر
این مقاله از نشریات بخش آبزی پروری شیلات و اقیانوس شناسی موسسه تحقیقات علمی كویت به قلم دكتر سلیمان المطر و چارلز جیمز ترجمه شده است.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران