معرفی وضعیت توسعه فناوری پرورش حلوا سفید

در كویت حلوا سفید با نام محلی زبیدی شناخته می شود و دارای قیمت بالایی است و در سطح جهان دارای تقاضا و بازار خوبی است . این گونه دامنه گسترش زیادی در جهان دارد بطوریكه از شرق دریای چین تا جنوب شرقی آسیا ، اقیانوس هند و در خلیج فارس وجود دارد .در سالهای اخیر این گونه با صید بی رویه در كویت ودر نقاط دیگر روبرو بوده است وتولید آن تنزل داشته است . علیرغم كاهش صید و داشتن قیمت بالا ، برای این گونه تا چند سال پیش تحقیقاتی صورت نگرفته بود . در جون سال ۱۹۹۷ ، اداره آبزی پروری صیادی و اقیانوس شناسی (AFOD ) وابسته به موسسه تحقیقات علمی كویت ( KISR ) برای اولین مرتبه در جهان در شرایط هچری موفق به تولید لارو و بچه ماهی این گونه گردید . در ابتدا ۴۵ لارو تا مرحله نوجوان از تخم هایی كه از مولدین وحشی گرفته شده بود ، تولید گردید . بطوریكه مولدین وحشی توسط تور گوشگیر شناور صید شدند . پیرو موفقیت تولید لارو در سال ۱۹۹۷ ، یك پروژه پنج ساله در آپریل ۱۹۹۸ طراحی شد تا امكان سنجی پرورش حلوا سفید در كویت ارزیابی گردد . در این پروژه چندین هزار بچه ماهی این گونه برای ذخیره سازی در نرسری و پرواربندی تولید گردید و فنون پرورش لارو تا اندازه بازاری بدست آمد . این تلاش ها ادامه یافت تا از ماهیان پرورش یافته ، مولدین اهلی بدست آمد .
● معرفی شرایط تكثیر
در حال حاضر منبع تامین تخم برای تولید لارو ، مولدین وحشی می باشند . نرهای كاملا" بالغ و ماده های رسیده در طی ماه های خرداد تا شهریور در آبهای ساحلی كویت در عمق ۲۰-۵ متری پیدا می شوند . آنها توسط تور گوشگیر شناور در طول روز در جزر و مد بهاره و زمانیكه ماه كامل و یا نو می باشد ، صید می شوند . طی دوره تخم ریزی سطح آب دارای دامنه حرارتی ۳۳-۲۸ درجه سانتی گراد و دامنه شوری ۳۹-۳۵ قسمت در هزار می باشد . اوج تخم ریزی این گونه در ماه های خرداد تا تیر می باشد كه در آن موقع دامنه حرارتی آب بین ۲۹-۲۸ درجه سانتی گراد می باشد . مولدین ماده رسیده ، در زمان جزر طی ۱۸-۱۵ ساعت تخم های آبگیری شده و روان خود را رها می نمایند .در صید با تور گوشگیر مولدین بالغ نر تعداد بیشتری از ماده ها داشتند و دارای یك نسبت میانگین ۵:۱ می باشند . همچنین نرها زودتر از ماده ها بالغ می شوند و GSIخیلی كمتری از ماده ها دارند .مطالعات باروری و بافت شناسی مشخص كردند كه مولد حلوا سفید فعالیت تخم ریزی نامشخصی را دارد ، بطوریكه ممكن است یك مولد ماده حداقل ۶ دفعه ازخرداد تا مرداد تخم ریزی نماید كه میانگین نسبی هر دفعه ۶/۱۷۰ تخم در هر گرم از تخمدان بوده است . مجموع تخم ریزی یك مولد ماده ۵۰۰ گرمی در حدود ۳۵۰۰۰۰ تخم بوده است . از هر مولد ماده بطور میانگین ۶۰۰۰۰- ۴۰۰۰۰ تخم سالم بدست می آید كه این میزان بستگی دارد به اندازه و شرایط تخمدان . درصد تخم های سالم به فصل یا ماه صید بستگی دارد . بطوریكه بالا ترین درصد تخم های سالم در ماه اریبهشت بدست آمد . تخم های بارور شده كروی ، شفاف و شناور می باشند و دارای قطر ۱/۱ میلیمتر هستند . زمان باز شدن تخم ( تفریخ ) در دمای ۳۰-۲۹ درجه سانتی گراد ۱۵ ساعت می باشد . درصد تخم های تبد یل شده به لارو به زمان جمع آوری تخم و شرایط بستگی دارد كه این درصد عموما" بین ۵۰-۲۸ % بوده است . لارو های تازه تفریخ شده دارای طول ۴/۲ میلی متر و زرده بیضی شكل بزرگی هستند .
● پرورش لارو :
برای پرورش لارو دمای مناسب ۲۹-۲۷ درجه سانتی گراد و شوری مناسب ۴۰-۳۹ در هزار است . لارو های تازه تفریخ شده با تراكم ۱۲۰-۳۰ قطعه در هر لیتر آب دریا ذخیره می شوند . البته ذخیره سازی ۴۰-۲۰ لارو در هر لیتر بدون تغییر مهمی در میزان زنده ماندن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد .بالاترین میزان زنده ماندن مربوط به لاروهایی بود كه ۱۲ روز بعد از تفریخ را با غذای تركیبی جلبك های ذره بینی شامل گونه های كلرلا ، ایزو كریسیس و نانو كلرپسیس تغذیه گریدند كه تراكم جلبك های مذكور یك میلیون سلول در هر میلی لیتر همراه با روتیفر های غنی شده در آب پرورش لارو بود . در لارو های تغذیه شده با یك گونه جلبك درصد زنده ماندن پایین بود . در ابتدا لارو ها با روتیفر با تراكم ۵ روتیفر در هر میلی لیتر تا روز ششم بعد از تفریخ تغذیه می شوند . سپس به ۱۵-۱۰ روتیفر در هر میلیلیتر افزایش می یابد و طی ۸ روز آنها تغییر رژیم غذایی داده و از آرتمیای تازه تفریخ شده استفاده می نمایند در سیستم های پرورشی لاروهای تغذیه شده با آرتمیا نسبت به غذاهای قبلی از ماندگاری بالا تری برخوردار هستند .به عبارت دیگر اسیدهای چرب امگا ۳در روتیفر های كه از گونه های جلبكی غنی شده با مواد super selco , DHA protein selco به فراوانی یافت می گردد . پس از یك هفته تغذیه با ناپلی آرتمیا ، لاروها آماده تغییر رژیم غذایی خود به غذای خمیری فرموله شده می باشند . همچنین لاروها به راحتی این غذای چسبیده به سینی های اویزان در ستون آب را قبول می نمایند . در شرایط آزمایشگاهی پرورش ، درصد زنده ماندن ۲/۴ % تا مرحله نوجوان بود . پرورش انبوه لارو و تولید بچه ماهی در مخازن فایبر گلاس ۱ و ۴ متر مكعبی مشخص نمود كه درصد زنده ماندن بهتری نسبت به مخازن بزرگتر دارند .یكی از دلایل مرگ و میر لاروی در مركز تكثیر عبارت است از رفتارماهیان حلوا سفید ، بطوریكه لارو این ماهیان حباب های ریز هوا را در سطح آب می بلعند .این یك رفتار تغذیه ای برای این گونه است كه ژله ماهی ریز و مدوز را تغذیه می نماید . بطوریكه حباب های ریز با ژله ماهی ریز در ظاهر شبیه هستند و لارو این گونه به اشتباه از آن استفاده می نماید و شناور شده و تعادل خود را از دست می دهد.این پدیده مدت زمان دوره لاروی رااز روز ۲۵ افزایش می دهد .به منظور پیشگیری از مرگ و میر لاروی دراثر بلعیدن حباب هوا ، استفاده از فنون هوادهی غیر مستقیم به جای استفاده مستقیم از پخش كننده های هوا در مخازن لاروی تاثیر مطلوبی داشته است .مرگ و میر لاروی در اثر همجنس خواری در مقایسه با دیگر گونه های ماهی دریایی پایین است فقدان هم جنس خواری و پذیرش غذای خمیری فرموله شده فنون تكثیر را توسعه داده است بنابراین برای سرمایه گزاری امید بخش است .تحقیقات زیادی در زمینه اصلاح روش های پرورش در جریان می باشند و تمركز بر روی فنون تغذیه و مدیریت مخزن به منظور تولید بچه ماهی می باشد .● پرورش لاروی :
از موقعیكه پرواربندی حلوا سفید در استخرهای خاكی با محدودیت هایی مواجه گردید .از مخازن گرد با ظرفیت های مختلف از ۶۵ متر مكعب به بالا با جریان آب دریا در آنها استفاده گردید و انتخاب غذای اقتصادی مناسب برای مرحله پرواربندی هنوز در حال انجام می باشد . بطوریكه ، بر پایه نتایج بدست آمده ازآزمایشات مختلف یك غذای نیمه مرطوب بكار گرفته شد . غذا در یك كاسه پلاستیكی قرار می گیرد كه در ستون آب معلق شده می باشد .در تجارب بین سالهای ۲۰۰۳-۱۹۹۸ میانگین وزن بدست آمده برای ماهیان كمتر از ۵۰ گرم ۳۴/۰ گرم در روز و برای ماهیان بالای ۵۰ گرم ۲۳/۰ گرم در روز ثبت گردید .در سال ۲۰۰۴ با استفاده از افزودنی های غذایی میزان رشد ماهی در روز برای ماهیان كمتر از ۵۰ گرم به ۶۲/۰ گرم در روز و برای ماهیان بالای ۵۰ گرم به ۳۲/۱ گرم در روز افزایش پیدا كرد .در این دوره SGR بالای ۹۸/۵ % در روز برای ماهیان زیر ۵۰ گرم و در حدود ۱۳/۲ % در روز برای ماهیان بالای ۵۰ گرم اندازه گیری شد .میزان رشد در فصل سرما در كویت از ماه آبان تا اسفند كه درجه حرارت آب به ۱۳ درجه می رسد ، كاهش می یابد . از میان تراكم های مختلف ۶۰، ۸۰ ، ۱۰۰و ۱۲۰ ماهی در متر مكعب در سیستم پرورش مخزن و بصورت مداربسته نشان داد كه بهترین زنده ماندن از تراكم ۶۰ ماهی در متر مكعب گرفته شد . پرورش حلوا سفید در استخر های خاكی و قفس های دریایی در حال بررسی می باشد .
● توسعه مولد سازی :
در هنگام پرواربندی ماهیان با رشد سریعتر در مخازن جداگانه ای نگهداری می شوند .برای مولد سازی مطالعات بافت شناسی نشان داد كه حلوا سفید جزء گونه های Gonochoristic می باشد( یعنی كه نر یا ماده بودن آن از همان مراحل جنینی مشخص است) و ماهیان نر و ماده را از ابتدا می توان جداگانه نگهداری نمود . مطالعات همچنین نشان داد كه روند تكمیل تمایز جنسی برای نر و ماده در سن بترتیب ۱۱۵ و ۱۳۵ روز بعد از باز شدن از تخم اتفاق می افتد . در شرایط پرورش در مخزن مولدین دارای رشد خوب و انتخاب شده اوزان ۸۲۳-۱۳۴ گرم را داشتند كه مولد با وزن كمتر مربوط بود به مولد نربا رسیدگی كامل تخمدان و تولید اسپرم و دارای طول چنگالی ۱۷ سانتی متر .برای مولدین ماده اولین بلوغ در مرحله دو تخمدان در وزن ۵/۲۲۲ گرم و با طول چنگالی ۵/۱۹ سانتی متر مشاهده گردید . طی ماه های خرداد تا تیر سال ۲۰۰۴ یك ماده ۴۰۸ گرمی در مرحله ۴ تخمدان مشاهده شد .مولدین نگهداری شده در مخزن باحمله cryptocarion و مرگ و میر انبوه مواجه گردیدند و مراحل بعدی تخم ریزی مولدین در سال ۲۰۰۴ مختل گردید . تحقیقات بعدی در زمینه مولد سازی از تولیدات مركز تكثیر در جریان می باشد .در راستای دستیابی به تخم گیری از مولدین اهلی ، تلاش هایی در جهت تزریق هورومن HCG انجام شده ولی نتایج خوبی بدست نیامده است ، همچنین مولدین (بویژه مولدین وحشی) تحمل دستكاری و استرس های ناشی از تزریق را ندارند . دستیابی به فنون تخمریزی سریع و طبیعی و مدیریت غذا و مخازن در دست بررسی می باشد .
● چشم انداز آینده :
در كل ، دستیابی به فن آوری پرورش اقتصادی تكثیر و پرورش گونه های ماهی دریایی زمان می برد وچندین سال تحقیق را نیاز دارد . در مقایسه با دیگر گونه های نواحی گرمسیری ، حلوا سفید در مراحل اولیه قرار دارد ، اگر چه به اطلاعات خوبی رسیده ایم و بنظر می رسد كه این گونه یك انتخاب عالی برای آبزی پروری باشد .

ترجمه و گردآوری مطالب : علی ایزدی كارشناس پرورش ماهیان دریایی در قفس

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران