مجازات و امنیت عمومی

انسان موجودی با زندگی اجتماعی است. زندگی گروهی انسانها در كنار هم و ارتباط آنها با یكدیگر تولید فرهنگ می كند و صرف نظر از نوع آن، صاحب نوع خاصی از منش و رفتار می شوند.بنا به اقتضای موضوع تعریفی از " لینتون "با رویكرد هنجاری از فرهنگ می آوریم : " فرهنگ یك جامعه راه و رسم زندگی هموندان آن است. مجموعه گمانها و عادت هایی است كه می آموزند و در آن ها با یكدیگر شریك اند و از نسلی به نسلی فرا می دهند. " در واقع فرهنگ مناسباتی است كه در كنش متقابل بین افراد جامعه بوجود می آید.این مناسبات مجموعه ای از بایدها و نبایدهاست. مجموعه ای از حدود و اختیارات. رعایت باید ها و نباید ها برای افراد یك اجتماع الزامی است. در جوامع ابتدایی ، جوامعی كه افراد آن در مرحله جمع آوری خوراك و شكار بودند رعایت برخی مسائل برای ادامه حیات جمی ضروری بود.مثلا یك غفلت كوچك و یا یك بی احتیاطی حین شكار میتوانست به قیمت جان همه افراد تمام شده وتبدیل شدن به طعمه حیوانات شوند. امنیت جانی و در كل زنده ماندن هدف اصلی انسان ابتدایی بود امنیت در جمعیت بود و لزوم زندگی جمعی رعایت برخی از مناسبات وقوانین و عدول از قوانین می توانست بسیار جبران ناپذیر باشد.اینجا بود كه مجازات هایی برای تمام افرادی كه از قوانین تخطی می كردند معین می شد و البته واضح است كه این مجازات ها می توانستند نقش بازدارنده ای را در وقوع تخلف ایفا كند.
نوع این مجازات ها بستگی به شدت و ضعف جرایمی داشت كه افرادجوامع مرتكب می شدند.در كنار قوانینی كه رعایت آنها برای حفظ امنیت مردم جوامع واجب بود قوانین دیگری نیز وجود داشت كه از فرهنگ خاص قبیله آنها ناشی می شد.این قوانین بعضا از دید ما عجیب یا نامتناسب جلوه می كند.به طور مثال در گذشته و در قبیله ای ابتدایی در آفریقا، زنی را كه به زنا متهم می شد، قبل از اینكه جرمش ثابت شود طی مراسمی و به دستور رییس قبیله و كاهن اعظم به بالای درختی بلند می فرستادند ، و او باید خود را از بالای درخت به پایین پرت می كرد، اگر زنده می ماند و فقط دچار جراحت یا شكستگی می شد همه می گفتند كه او پاك دامن و بی گناه بوده و اگر می مرد، میگفتند كه او حتما گناهكار بوده و به این ترتیب به مجازات عملش رسیده است.همگام باپیشرفت مادی و معنوی بشر، مناسبات اجتماعی دچار تحول و دگرگونی شده است، مجازات نیز در راستای تكامل فرهنگ بشر در معرض تغییرات تحولات بسیاری قرار گرفته است.هر چه مناسبات اجتماعی پیچیده تر و بیشتر می شد، قوانین و مقررات بیشتری برای برقراری نظم عمومی و امنیت اجتماع لازم بود.این پیچیدگی و گسترش در عرصه فرهنگ (مادی و معنوی) از طرفی و افزایش جمعیت از طرف دیگر باعث شد كه توجه به جرم و مجرم بیشتر شود عصر جدید علاوه بر پیشرفت، جرایم جدید و مدرن تری را نیز به همراه آورد.دوركیم جامعه شناس بزرگ فرانسوی در مورد مسیر تكامل مجازات می گفت كه در حركت جوامع از سنتی به مدرن شدت مجازات رو به كاهش می گذارد یعنی مجازات محكومین در جوامع سنتی بسیار شدید تر از جوامع مدرن است.او معتقد است با پیشرفت تكنولوژی و افزایش تقسیم كار ، همبستگی اجتماعی از نوع عادی مبتنی بر دانش محدود به همبستگی اجتماعی مبتنی بر نظم اجتماعی قابل انعطاف (به معنی نظمی كه عناصر آن قابل تغییر است) و البته كثرت گرا و مبتنی بر فرد تغییر می كند.البته پس از او بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی به آنها ایراد هایی گرفتند.خوشبختانه در عصر حاضر مثالهایی وجود دارند كه می توان با تكیه بر آنها این نظریات را رد كرد و بر گفته دانشمندان مخالف دوركیم( یا بهتر بگوییم پیشبینی های دور كیم) صحه گذاشت. به طور مثال سربازان و زندانبانان آمریكایی در زندان گوانتانامو ، زندانیان را تحت شدید ترین و شنیع ترین شكنجه ها قرار می دادند و این درست در قرن تكنولوژی و قرن زندگیمدرن اتفاق می افتدو كاملا با فرد گرایی اخلاقی كه ناشی از مدرنیته است منافات دارد.در عصر حاضر مجازات به شكل شدید تر و با فرم و ابزار جدید اعمال میشود و پیشرفت تكنولوژیكی و توسعه یافتگی كمكی در كاهش شدت مجازات نكرده است.اما به مدد علوم اجتماعی و روانشناسی و پیشرفت در این عرصه جوامع به این باور رسیده اند كه برقراری نظم و امنیت عمومی علاوه بر مجازات به عوامل دیگر از جمله بهبود كانال های جامعه پذیری و اجتماعی شدن و در نهایت كنترل اجتماعی نیز بستگی دارد وآن جمله معروف كه :" پیشگیری از وقوع جرم كم هزینه (مادی،زمانی،معنوی) تر از بر خورد با خاطی است".در نهایت با بررسی همه این مطالب پی به پویایی دین اسلام در مجازات و تنبیه می بریم كه با تكیه بر شرایط و همه جانبه نگری و احاطه بر موضوعات روز و با،باز گذاشتن دست قاضی برای اعمال احكام با توجه به موقعیت، بهترین روش را برای برخورد با بر هم زنندگان نظم اجتماعی و امنیت عمومی فراهم می كند،روشهایی كه در عین بازدارندگی عبرت آموز نیز هستند.مجازات محكومین چه آنهایی كه در ملا عام انجام می شوند و چه آنهایی كه با حضور ضابطین امر انجام می شود همگی باعث تاثیرات مثبت اجتماعی می شوند و عاملی می شوند (علاوه بر عوامل دیگر )بر افزایش امنیت عمومی.

منابع و ماخذ:
۱.تعریف ها و مفهوم فرهنگ-داریوش آشوری- چاپ دوم ۱۳۸۱ -نشر آگاه
۲.تكامل فرهنگ-لسلی وایت-ترجمه: فریبرز مجیدی- ۱۳۷۹-نشر دشتستان
زندانها در هزاره سوم(مجموعه مقالات)-گردآوری راجر ماتیوس،پیتر فرانسیس-مترجم:لیلا اكبری-۱۳۸۱ -انتشارات راه تربیت وابسته به مركز آموزشی و پژوهشی سازمان زندانها
محسن مباهی

منبع : هفته نامه فصل نو