محمد ولی خان خلعت بری سپهسالار اعظم

محمد ولی خان خلعت بری در سال ۱۲۶۴ ه ق در خرم آباد تنكابن متولد شد. وی پس از تحصیلات معمول آن زمان وارد خدمات نظامی شد و در خدمات نظامی بسیار جسور و بی باك بود به طوری كه در كلیه جنگ ها هرگز قدمی به عقب برنداشت. جسارت و شهامت وی نه تنها در امورات جنگ بود بلكه در زندگی روزمره نیز با تندخویی، كم حوصلگی و عصبانیتی عجین بود. خلعت بری به سرعت بر اثر لیاقت، نردبان ترقی را پیمود و به لقب «سردار اكرم» دست یافت و با این لقب در گیلان و تنكابن حكومت كرد. زمانی كه انقلاب مشروطیت وزیدن گرفت وی در زمره یكی از درباریان بنام بود. پس از ترور میرزا اتابك توسط عباس آقا تبریزی كه از مجاهدین بود این حادثه بازتاب وسیعی در میان مردم داشت و مشروطه طلبان را شاد كرد و باعث ترس و هراس شاه گردید و در نتیجه درباریان مشهور با مشروطه طلبان همدلی كرده و انجمنی را به ریاست پسر ظل السلطان تشكیل داده و متعاقب آن روزی در خانه علاء الدوله جمع و نامه ای به محمدعلی شاه نوشتند و از آنجایی كه خلعت بری نیز آن را امضا كرده بود لذا از همین زمان وی به مشروطه طلبان متمایل شد. در شرایطی كه تركمن ها در جهت اخلال برای حكومت مشروطه دست به شورش زده و به تاخت و تاز مشغول بودند، تمامی چشم ها به سوی محمد ولی خان سپهدار دوخته شده بود و از وی خواستند كه به دفع این فتنه اقدام نماید. تركمن ها سركوب شدند و اموال غارت شده به صاحبان اصلی بازگردانده شد. وی در تنكابن مجلسی را به نام مجلس شورا راه اندازی كرد و از پرداخت مالیات به محمدعلی شاه خودداری كرد و پرچم آزادی خواهی را برافراشت. همزمان با تحولات فوق، سفارتخانه های انگلیس و روسیه كه رابط میان محمدعلی شاه و مجاهدین بودند تلاش داشتند از یك طرف از ورود مجاهدین به تهران جلوگیری كرده و از سوی دیگر محمدعلی شاه را وادار كنند تا مجدداً اعلام مشروطیت نماید. این دو كشور نمایندگانی به نزد محمد ولی خان و سردار اسعد فرستادند اما چون هیچ یك به شاه اعتماد نداشتند بر تصمیم خود در جهت احیای مشروطیت تاكید كردند كه پاسخ قاطع ولی خان به نامه سفارت روسیه نشان داد كه وی بر مواضع خود استوار باقی خواهد ماند. حركت وی از طرف قزوین به سوی تهران موجب رعب و وحشت محافل درباری و مستبدین می شود. تلاش سفارتخانه های روسیه و انگلیس برای ممانعت ورود وی به تهران ادامه می یابد اما مذاكرات بار دیگر بی ثمر می ماند. با ورود مجاهدین به تهران، محمدعلی شاه مجلس را به توپ بسته اما لیاخوف روسی كه فرماندهی قشون شاه را برعهده داشت دست از مقاومت كشید و خود را در اختیار سپهدار گذاشت. با فتح تهران به دست مجاهدین كمیته ای متشكل از ملیون محمد ولی خان سپهدار را به سمت وزیر جنگ در دولت موقت تعیین كرد.
شورای عالی چند نفر از مستبدین و طرفداران محمدعلی شاه را به جرم خیانت محاكمه و محكوم به مرگ كرد. وی در چند نوبت عهده دار پست ریاست وزرا بود و به سپهسالار اعظمی كه بزرگترین مناصب دولت آن زمان بود نائل آمد. وی در سال ۱۳۴۴ ه ق به دلیل بدهی به بانك استقراض روس و این كه تمام اموال آن بانك به دولت واگذار شده بود و دولت هم در جهت وصول بدهی سپهسالار وی را تحت فشار قرار می داد و چون قادر نبود قروض خود را پرداخت نماید اقدام به خودكشی كرد.

محمود فاضلی

منبع : روزنامه شرق