چاقی و روش‌های کاهش وزن

وقتی میزان انرژی که از جیره غذایی حاصل می‌شود بیش از مقدار انرژی مورد نیاز بدن فرد باشد چاقی ایجاد می‌گردد. یک کیلوگرم چربی اضافی بدن در واقع معادل با ذخیره ۹۰۰۰ کالری مواد چربی می‌باشد.
عادت به پرخوری، کمی فعالیت جسمانی، اختلالات مربوط به سوخت و ساز، عوامل ژنتیکی و مشکلات هورمونی از علل چاقی می‌باشند. با تصحیح عادات غذایی، برنامه‌های ورزشی مناسب و استفاده از غذاهای کم انرژی میتوان وزن افراد چاق را کاهش داد.
در مردان بین ۱۵ – ۱۰ % و در زنان بین ۲۵ – ۱۵ % وزن بدن را چربی تشکیل میدهد و زمانیکه چربی بدن بیش از مقدار ذگر شده باشد اضافه وزن و در نهایت چاقی ایجاد خواهد شد.
● عوامل زیادی موجب چاقی در افراد یک جامعه می‌شود که مهمترین آنها عبارتند از:
زیاد خوردن به علت تنوع غذاهای موجود، طعم و بو و در دسترس بودن غذاها و همچنین تعارفات بیش از حد اقوام و دوستان، کم کاری به دلیل اداری شدن افراد و استفاده از وسایل جدید یعنی وسائل نقلیه شخصی و عمومی، وسایل الکتریکی و تکنیکهای مدرن. بنابراین زندگی شهری و آسایش بیش از حد یک عامل مهم چاقی است. بلوغ نیز به دلیل تغییرات هورمونی، گاهی موجب چاقی می‌شود. انسولین و هورمونهای زنان، حاملگی و قرص‌های ضد بارداری، تغذیه اضافی در طی دوران طفولیت، توارث و . . . نیز از عوامل چاقی هستند.
در مورد مصرف انواع مواد غذایی نیز باید توجه کرد که انرژی حاصل از سوخت مواد مختلف در بدن متفاوت می‌باشد. در واقع سوختن هر گرم چربی در بدن ۵/۲ برابر مواد نشاسته‌ای و پروتئین انرژی تولید می‌کند.
آنچه که باید در چاقی مورد توجه واقع شود، میزان و محل ذخیره چربی است. بعنوان مثال وقتی در فرد چاق، نسبت دور کمر به دور باسن از حد معینی بالاتر رود، فرد حتماً در عرض خطر سکته قلبی قرار می‌گیرد.
● عوارض چاقی: فشارخون بالا ازدیاد چربی‌های خون، فتق شکم، تنگی نفس، اختلالات قاعدگی، بیماریهای قلب و عروق، بیماریهای عروق مغزی، سیگهای صفراوی ونقرس صافی کف پا، ناراحتیهای استخوانی، بی‌قوارگی بدن، چربی ناحیه شکم و سینه، مشکلات تنفسی، مشکلات کبدی، ابتلا به بعضی از سرطانها، کاهش طول عمر و دیابت و . . . از مهمترین عوارض چاقی می‌باشند.
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که احتمالاً چاقی با سرطان پستان، سرطان تخمدان، سرطان رحم و کیسه صفرا، پروستات و انتهای روده بزرگ ارتباط دارد. همچنین سرطان روده بزرگ در افرادی که از سبزیجات و الیاف گیاهی زیادی استفاده می‌کنند کمتر از افرادی که چربی زیاد و الیاف کمی استفاده می‌کنند دیده می‌شود.
● کاهش وزن: امروزه از روشهای مختلفی جهت کاهش وزن استفاده می‌شود که بعضی از آنها عبارتند از: استفاده از داروهای ملین، هورمونها، استفاده از وسایلی که با ایجاد حالت مغناطیسی موجب کاهش اشتها می‌شوند، قرصهای ضد اشتها، انواع کمربندها و سایل لاغری، داروهای ادرار آور، ورزش و رژیم درمانی و . . .
باید توجه کرد که استفاده از انواع داروها به صورت قرص و پودر و آمپول و کپسول و . . . میتواند موجب خستگی، گیجی، اسهال، یبوست، سردرد، گرفتگی عضلات، تجمع توده‌های چربی، شود که در بسیاری از موارد بسیار خطرناک و جبران ناپذیر است.
از بین راههای مختلفی که جهت کاهش وزن توصیه می‌شود کاهش انرژی دریافتی و افزایش مصرف انرژی به وسیله کار و فعالیت بدنی، کم خطرترین و سودمندترین روشها هستند که باید با آگاهی کامل انجام شوند. در ضمن باید توجه کرد که بهترین رژیم، گرانترین یا ارزانترین رژیم‌ها نیستند. بلکه یک رژیم مناسب باید دارای مواد قندی و نشاسته‌ای، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و موادمعدنی و آب به مقدار مناسب باشد.
از طرف دیگر، افرادی که برای لاغر شدن از رژیم‌های سخت استفاده نموده و در مدت زمان کوتاهی، خود را لاغر مینمایند، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به چاقی مجدد و اضافه وزنی بیش از اضافه وزن اولیه می‌باشند. در ضمن بافتها در اثر این چاق و لاغر شدن پی‌درپی حالت طبیعی خود را از دست داده و شل و آویزان می‌شوند.
بعضی عوارض جانبی این رژیم‌ها نیز شامل نامنظم بودن ضربان قلب، مرگ ناگهانی و ایست قلبی، کاهش یا افزایش فشارخون، ریزش مو، خشکی پوست، ناراحتیهای گوارشی، سنگهای صفراوی، افسردگی و . . . می‌باشد.
افرادی که بی‌دلیل داروهای ضد افسردگی، آرام‌بخش، قرصهای ضداشتها، مسکن، الکل و سیگار مصرف می‌کنند نیز به مرور زمان در معرض چاقی و بیماریهای ناشی از آن قرار می‌گیرند.
در قسمتهای قبل روشهای مختلفی که جهت درمان چاقی مورد استفاده قرار می‌گیرند، نام برده شد. در اینجا هر مورد را به اختصار بررسی و شرح خواهیم داد:
۱- رژیم غذایی: رژیم غذایی صحیح باید دارای همه گروههای غذایی بوده و با توجه به سن و جنس و قد و وزن و شرایط فردی تهیه شود. در ضمن انرژی مناسب رژیم لاغری نباید خیلی پایین‌تر از انرژی مورد نیاز شخص باشد.
گاهی از پودرهای مختلفی نیز در رژیم درمانی استفاده می‌شود. باید توجه کرد که این پودرها اکثراً از پروتئین‌های نامرغوب و با روشهای غلط و غیر بهداشتی تهیه شده و بیشتر در کشورهای جهان سوم توزیع و مصرف می‌شوند.
در کاهش وزن از رژیم‌هایی مثل حذف کامل مواد نشاسته‌ای، مصرف پروتئین‌ها به تنهایی، مصرف چربی و پروتئین، و روشهای مختلف دیگری استفاده می‌شود که هر یک در دراز مدت موجب ناراحتیهای مختلفی که گاهی نیز جبران ناپذیر می‌شود.
۲- ورزش و فعالیت بدنی: یکی از روشهای مناسب جهت کاهش وزن، ورزش مناسب و پیاده‌روی می‌باشد به شرط آنکه به صورت افراطی انجام نشود و موجب بروز مشکلات استخوانی و مفاصل نگردد و فرد پس از ورزش و پیاده‌روی بلافاصله اقدام به پرخوری نکند.
۳- سونای خشک: در این روش مقدار زیادی آب و املاح بدن از دست میرود. باید توجه کرد که از دست رفتن آب و املاح بدن می‌تواند موجب بروز اختلالاتی در اعمال سلولها و فعالیتهای بدن، کاهش حجم خون، کاهش مواد دفعی از راه کلیه و رسوب آنها در کلیه‌ها و مجاری ادرای، سنگهای کلیوی، نارسایی قلبی و عروقی و . . . گردد. بعلاوه باید توجه کرد که کاهش وزن در اثر کاهش حجم مایعات بدن، موقتی بوده و در اثر مصرف مجدد مایعات و املاح، وزن از دست رفته باز می‌گردد.
۴- طب سوزنی: در این روش با استفاده از سوزنهای خیلی ریز، که در قسمتهای خاصی از بدن فرو میرود، اشتها کم می‌شود. با توجه به اینکه عادات غذایی فرد تغییر نکرده پس از مدتی وزن قبلی او دوباره به حالت قبلی باز می‌گردد. در ضمن اگر این عمل به وسیله افراد متقلب و سودجو انجام شود، بسیار خطرناک بوده و بعلاوه اگر از سوزنهای آلوده نیز استفاده شود احتمال آلودگی و خطر به شدت وجود دارد.
۵- داروها: داروهایی که معمولاً جهت کاهش وزن استفاده می‌شوند شامل داروهای ادرارآور، داروهای ملین(مسهل‌ها)، داروهای ضد اشتها و داروهای هورمونی و داروهای کاهش دهنده، قند و چربی خون می‌باشند.
▪ داروهای ادرارآور با دفع مقدار زیادی از آب و املاح بدن موجب کاهش وزن می‌شوند. این روش علاوه بر اینکه موقتی می‌باشد به علت دفع آب و ویتامین‌ها و مواد معدنی سلامتی را به شدت به خطر می‌اندازد.
▪ مسهل‌ها با دفع سریع مواد از راه روده، فرصت لازم برای جذب مواد مغذی از راه روده را حذف کرده و با ممانعت از جذب مواد مغذی سلامتی را به خطر می‌اندازند.
▪ داروهای ضد اشتها با تاثیر روی مرکز اشتها در مغز باعث عدم تمایل به مصرف غذا می‌شوند. عوارض جانبی این داروها عبارتند از: افزایش ضربان قلب، نارسایی قلبی، افزایش فشارخون، بی‌خوابی، فراموشی، افسردگی، بی‌نظمی و . . .
▪ داروهای هورمونی تعادل بدن را بهم زده و با برهم زدن حالت هورمونی بدن موجب فشار بر قسمتهای مختلف بدن موجب خطر و حتی مرگ می‌شود.
۶- جراحی: شامل برداشتن چربی‌های شکم، جراحی روده، جراحی معده و بستن فک می‌باشد.
▪ برداشتن چربی‌های زیر پوست در ناحیه شکم، به علت عادت به پرخوری قابل برگشت می‌باشد.
▪ جراحی روده علاوه بر مشکلات گوارشی فراوان و کوتاهی روده، موجب بروز مشکلات روانی نیز می‌شود.
▪ جراحی معده، مشکلت دو مورد قبل را با هم دارد.
▪ در روش آخر، فک فرد چند روز بسته می‌شود تا کمتر بخورد و لاغر شود. پس از باز کردن فک به دلیل آنکه فرهنگ روش صحیح غذا خوردن در فرد تغییر نکرده، ون فرد به حالت اول باز می‌گردد.
۷- آب درمانی: مصرف افراطی آب موجب دفع بیش از حد املاح و ویتامین‌های مورد نیاز بدن می‌شود و فرد را با مشکلات فراوان مواجه مینماید. بعلاوه، چون فقط آب مصرف می‌کند و از مصرف مواد غذایی محروم می‌باشد، پس از دوره آب درمانی، به شدت ولع پیدا کرده و مجدداً چاق می‌شود.
۸- مکش چربی‌ها( ساکشن): در این روش هم فرد کاملاً بیهوش می‌شود و علاوه بر اینکه باید عوارض ناشی از بیهوشی را تحمل کند. چون عادات غذایی وی تغییر نکرده بعد از چند ماه به وزن اولیه و حتی بیش از آن باز می‌گردد.
۹- گوشواره‌های لاغری: در این روش، گوشواره به دلیل امواجی که تولید می‌کند روی مرکز اشتها در هیپوتالاموس مغز اثر گذاشته و فرد را با مشکلات فراوان از جمله سردرد، سرگیجه، تهوع، عدم تعادل و . . . مواجه مینماید.
۱۰- روش‌های مکانیکی(لرزش و ماساژ): فشار و حرکت زیاد روی سلولها، عدم تعادل داخلی به وجود می‌آید که مضرات زیادی دارد.
۱۱- کمربندهای لاغری: این کمربند با ایجاد گرما موجب از دست رفتن آب بدن می‌شود لیکن در سوخت چربی‌ها تاثیری ندارد.
از دست رفتن آب بدن موجب بی‌تعادلی، سیاهی و گودی پای چشم، چروک و لکه‌های پوستی، ایجاد سنگهای کلیوی، کاهش حجم خون، فشار به قلب و عروق و سایر اندام‌ها، نارسایی قلبی، اختلال در سیستم عصبی و . . . می‌شود.
۱۲- ژل‌ها و محلول‌های لاغری: هیچ ژل یا محلولی که جهت از بین بردن چربی‌ها از طریق مالیدن روی پوست موثر باشد وجود ندارد. واقعیت این است که این مواد با بستن سطح سلولهای پوست در عضو مورد نظر مانع تعریق و تنفس سلولی شده و با ایجاد گرما و عرق موجب از دست رفتن آب و در نتیجه کوچکی موقت عضو می‌شود.
۱۳- آموزش صحیح تغذیه: باید دانست که رژیم درمانی به معنای تحمل گرسنگی شدید نیست. بلکه به منظور آموزش صحیح استفاده از مواد غذایی می‌باشد. رژیم درمانی صحیح به فرد آموزش میدهد که از چه ماده غذایی چقدر و چگونه مصرف کند و از همه گروههای غذایی بهره‌مند گردد تا دچار افزایش یا کاهش وزن غیر عادی و بیماری نگردد.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی پزشکی ایران سلامت