چاقی هم یک نوع اعتیاد است

مساله اضافه وزن و چاقی، یکی از اپیدمی های قرن ۲۱ محسوب می شود. این پدیده در جوامع پیشرفته، در حال توسعه و توسعه نیافته رو به گسترش است. هم اینک در شهرهای بزرگ کشور ما ۷۰ درصد افراد بالای ۲۰ سال به ویژه خانم ها دچار مشکل چاقی هستندکه خود منبع بروز بسیاری از بیماری هاست. بنابراین پیشگیری و اطلاع رسانی به عامه مردم در مورد عوارض و پیامدهای چاقی ضروری به نظر می رسد. پژوهش ها نشان می دهد سالانه یک درصد به جمعیت دارای اضافه وزن تهران افزوده می شود که این آمار با شدت نسبتاً کمتری در دیگر مناطق کشور وجود دارد. از دیگر سو ضروری است بیش از درمان چاقی به فکر تمهیداتی برای پیشگیری هرچه سریع تر بروز چاقی به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی باشیم. براساس همین پژوهش، نیمی از روستاییان کشور به اضافه وزن و چاقی دچارند. در حال حاضر اضافه وزن و چاقی به معضل بهداشتی تبدیل شده که به غیر از بزرگسالان، کودکان و نوجوانان نیز به آن گرفتارند و شیوع آن زنگ خطری برای سلامت جامعه به ویژه در زمینه ابتلا به بیماری های قلبی عروقی به شمار می رود.
چاقی به زبان ساده به تجمع بیش از اندازه بافت چربی در بدن اطلاق می شود، اما به دلیل آنکه وزن در افراد مختلف براساس قد آنان متفاوت است، امروزه کمتر وزن افراد به تنهایی ملاک چاقی یا لاغری قرار می گیرد. شاخص های زیادی برای چاقی در نظر گرفته شده است، اما در سطح بین المللی شاخصی به عنوان BMI به عنوان شاخصی مناسب تعیین شده است که عبارت است از وزن بر حسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد برحسب متر. دکتر «فریدون عزیزی» رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی در ایران می گوید؛ «BMI بین ۵/۱۸ تا ۲۵ نمایه توده بدنی سالم است. نمایه پایین تر از ۵/۱۸ شامل افراد دچار کم وزنی و نمایه بیشتر از ۲۵ اشخاص دارای اضافه وزن را نشان می دهد. امروزه چاقی مفرط در کشورهای پیشرفته زیاد است، ولی اضافه وزن در کشورهای در حال توسعه یا مساوی کشورهای پیشرفته است یا از آنها بیشتر است یعنی می توان گفت مجموعه اضافه وزن و چاقی در کشورهای در حال توسعه و پیشرفته یکسان است، اما در کشورهای در حال توسعه اضافه وزن بیشتر است و در کشورهای پیشرفته چاقی مفرط.
● چاقی معضل نظام سلامت
دکتر «فرهاد حسین پناه» دبیر علمی اولین کنگره پیشگیری و درمان چاقی در ایران در مورد عوامل منجر به بروز چاقی می گوید؛ «عوامل ایجادکننده چاقی متعددند و مانند هر پدیده دیگر پزشکی چند عامل در آن دخیل است و نمی توان آن را تنها به یک عامل نسبت داد.» مواردی همچون عوامل محیطی، ژنتیکی و وراثتی در چاقی دخیل است که بیش از همه، عوامل محیطی شامل نوع و شیوه زندگی (آداب و رفتار غذایی و سبک فعالیت فیزیکی) در این میان قابل توجه است. همچنین علل ژنتیکی نیز طبق بررسی های صورت گرفته، قسمت قابل ملاحظه یی از علل چاقی را به خود اختصاص داده است. البته در برخی موارد علت اصلی چاقی ژنتیکی علاوه بر چاقی، اختلالات دیگری را همانند کوتاهی قد، اختلالات اسکلتی و مشکلات چشمی در بدن پدید می آورد که این موارد تحت عنوان «سندرم مونوژنیک» بیان می شود.
● بررسی رابطه الگوهای غذایی و اضافه وزن و چاقی
همانگونه که اشاره شد شیوع چاقی در اغلب کشورهای جهان و از جمله ایران در حال افزایش است. اما تاکنون پژوهش های اندکی رابطه الگوهای غذایی، اضافه وزن و چاقی را بررسی کرده اند. این در حالی است که هنوز تحلیل و تعریف روشنی از الگوهای غذای مصرفی در جامعه ایران موجود نیست و الگوهای سنتی مصرف غذا به سرعت در حال تغییرند. نتایج یک بررسی آزمایشی که به منظور بررسی تعیین رابطه بین الگوهای غذایی و اضافه وزن و چاقی خانم های ۲۰ تا ۵۰ ساله ساکن شمال شهر تهران انجام و نتایج آن در «اولین کنگره پیشگیری و درمان چاقی در ایران» ارائه شد، بیانگر آن است که الگوی غذایی سالم با خطر کمتر و الگوی سنتی خانم های تهرانی با خطر بیشتر اضافه وزن و چاقی و به ویژه چاقی شکمی همراه است. در این بررسی با استفاده از روش تحلیل عاملی، سه الگوی غذایی غالب در افراد مورد بررسی شناسایی شد.
الف) الگوی غذایی سالم غنی از میوه ها، سبزیجات برگ سبز، سبزیجات زرد و قرمز و دیگر سبزیجات، خانواده کلم، حبوبات، زیتون، طیور، ماکیان و ماهی.
ب) الگوهای غذایی غربی (مصرف بالای گوشت قرمز، گوشت فرآوری شده، گوشت احشا، لبنیات پر چرب، کره، سس مایونز، تخم مرغ، میان وعده ها، پیتزا، شیرینی ها، قند و شکر، آبمیوه ها و نوشابه)
ج) الگوهای سنتی (مصرف زیاد روغن جامد و مایع، مغزها، سیب زمینی، ترشیجات و سیر).
بر اساس یافته های این پژوهش، الگوی غذایی غربی با خطر بالاتر چاقی شکمی مرتبط است. بنابراین با توجه به ریسک بالای اضافه وزن و چاقی در الگوهای سنتی و غربی، اتخاذ تدابیر لازم توسط مسوولان برای آموزش خانم های تهرانی به منظور تغییر الگوی غذایی سنتی و غربی به سمت الگوی سالم ضروری به نظر می رسد.
● شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان
امروزه شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان از جمله مهم ترین مشکلات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه محسوب می شود. از جمله عوامل تاثیرگذار بر اضافه وزن و چاقی، مدت زمانی است که صرف انجام فعالیت های نشسته مانند تماشای تلویزیون و کار با کامپیوتر می شود. در پژوهشی که با عنوان «شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و رابطه آن با مدت زمان تماشای تلویزیون و کار با کامپیوتر در کودکان دبستانی تهران» توسط انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور با هدف تعیین شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان دبستانی شهر تهران و همچنین تعیین همبستگی آن با مدت زمان تماشای تلویزیون و کار با کامپیوتر صورت پذیرفت. نتایج گویای شیوع نسبتاً بالای اضافه وزن و به خصوص چاقی در کودکان دبستانی شهر تهران است. پژوهش حاضر نتایج دیگر بررسی ها در مورد رابطه تماشای تلویزیون، اضافه وزن و چاقی را تایید می کند.
● تغییر میزان کالری سوسیس های پخته
یکی از دغدغه های سازمان بهداشت جهانی، تاکید و تشویق مردم به مصرف مواد غذایی کم چرب، به دلیل عوارض ناشی از مصرف غذاهای پرچرب مانند ابتلا به چاقی و سرطان ها است. در تحقیقی که توسط «گیتی ظهوریان» با هدف مقایسه میزان کالری و محتوای کلسترول سوسیس های پخته با کاهش چربی و افزودن جایگزین آن مورد ارزیابی قرار گرفت، یافته ها بیانگر آن است که با کاهش میزان چربی، میزان کالری و محتوای کلسترول نیز کاهش یافته است. در این روش میزان چربی در فرمولاسیون سوسیس های پخته از ۲۰ به ۱۰ و ۵ درصد کاهش یافته، فیبر مرکبات و کنسانتره پروتئین سویا جانشین چربی شد. سوسیس های آماده از نظر میزان کالری برآورد و محتوای کلسترول به روش آزمایشگاهی تعیین شد. یافته های این تحقیق بیانگر آن بود که با توجه به نوع جانشینی، میزان کاهش کلسترول نسبت به کالری محسوس تر بود. در یک جمع بندی کلی باید گفت با توجه به روند رو به رشد بیماری های خاص، تولید محصولات غذایی کم چرب با فرمولاسیون های جدید و «نوپدید»، می تواند ضمن ارتقا و حفظ سلامت در پویایی و توسعه فرآوری صنایع غذایی تاثیر مثبت داشته باشد.
● علل ناموفق بودن رژیم های کاهش وزن
همانگونه که بارها شنیده ایم، بسیاری از بیماری های مزمن از جمله بیماری قلبی عروقی، دیابت نوع دو و فشارخون بالا در اثر چاقی ایجاد می شود. چون رژیم های کاهش وزن نقش مهمی در بهبود چاقی دارند، مطالعه حاضر به منظور شناسایی عوامل مرتبط با ناموفق بودن این رژیم ها صورت گرفته است. این پژوهش مقطعی روی ۹۴ خانم دریافت کننده رژیم های کاهش وزن که برای پیگیری ادامه رژیم خود اقدام نکرده بودند و رژیم غذایی خود را کنار گذاشته بودند، توسط «مهدیه حسین زاده شمسی» و دکتر «سیدمسعود کیمیاگر» صورت گرفته است. اطلاعات تن سنجی و میزان انرژی رژیم کاهش وزن از پرونده بیماران ثبت شد و پرسشنامه مربوط به دلایل تداوم نیافتن رژیم غذایی این افراد با روش مصاحبه تلفنی گردآوری شد. نتایج کلی این بررسی نشان دهنده آن بود که نپذیرفتن رژیم غذایی توسط بیماران و نداشتن انگیزه و اراده کافی و عادات غذایی نادرست از مهم ترین دلایل تداوم نیافتن رژیم های لاغری عنوان شده است. بنابراین اصلاح این سه عامل می تواند نقش مهمی در کاهش وزن افراد مبتلا به چاقی داشته باشد. دکتر «عزیزی» نیز تغییر و اصلاح شیوه زندگی را در همه جای دنیا دارای مشکلاتی دانسته و می گوید؛ «کمترین تغییر در شیوه زندگی، مسائل عصبی و روانی زیادی را به همراه دارد که گاهی فرد آن را رها می کند. برای همین است که ما از افراد دارای چاقی مفرط توقع نداریم وزن طبیعی خود را برگردانند بلکه به آنها توصیه می شود در یک دوره زمانی سعی کنند وزن خود را کاهش دهند.» وی در ادامه می گوید؛ «چاقی تقریباً مثل اعتیاد است به این معنی که اعتیاد را شاید بتوان متوقف کرد، ولی بعد از مدتی این بیماری دوباره برمی گردد.» به عقیده رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی در ایران اگر کسی چاقی مفرط داشته باشد و بتواند در عرض شش ماه ۱۰ درصد وزن خود را کاهش داده و آن را ثابت نگه دارد، این یک موفقیت به شمار می رود. اگر هم این روند تا سه سال ثابت بماند، فرد موفق بوده است. برای همین ما تمام رژیم های سفت و سختی را که مثلاً باعث می شود فرد در عرض یک ماه پنج تا شش کیلو وزن کم کند، مطرود می دانیم چون بیشتر افراد با اضافه وزن بیشتری مجدداً به چاقی برمی گردند. به عقیده این پزشک متخصص، در صورتی که بتوانیم در افرادی که تمایل به کاهش وزن دارند، برای اصلاح سبک زندگی انگیزه لازم را ایجاد کنیم، فرد در کاهش وزن خود موفق خواهد شد چون بدون ایجاد انگیزه هیچ روشی موثر نیست. بنابراین تغییرات و همراه شدن یک روانشناس در طول دوره درمان اولین قدم است.
● تاثیر داروهای لاغری
راه حلی که اکثر متخصصان برای پیشگیری از چاقی بر آن متفق القول هستند، رعایت اسلوب زندگی سالم، یعنی تغذیه مناسب با مقدار کالری کم و فعالیت بدنی زیاد است.
رئیس پژوهشکده غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این زمینه می گوید؛ «این داروها تا زمانی که مصرف شوند، موثرند، ولی وقتی که مصرف آنها قطع شود، تاثیر خود را از دست می دهند. این مساله حتی در مورد داروهای بسیار گران نیز صادق است. بنابراین این داروها به کسانی توصیه می شود که چاقی مفرط دارند. چون ثابت شده همین پنج تا شش کیلو وزن کم کردن موقتی هم باعث کاهش فشارخون این افراد شده، احتمال ابتلا به دیابت و چربی خون آنان را کاهش می دهد. دکتر «عزیزی» با اشاره به اینکه درمان های موجود در جوامع راه حلی قطعی برای مواجه شدن با این مشکل نیست، ادامه می دهد؛ «فرآیند درمان دارویی لاغری به گونه یی است که به عنوان کاهش جذب غذا از دستگاه گوارش یا از طریق افزایش متابولیسم غذا و بدن ایجاد می شود که همین امر سبب کاهش وزن می شود، اما مصرف بسیاری از داروهای موجود در بازار نه تنها پرهزینه هستند، بلکه هیچ تاثیری در کاهش وزن و رفع چاقی ندارند.»
روش جراحی معده که اخیراً با قرار دادن باندی درون معده و کم کردن حجم آن انجام می شود، از روش های مطمئن تر نسبت به روش های جراحی قدیمی تر به شمار می رود.

بنفشه پورناجی

منبع : روزنامه اعتماد