حیا و عفت

● معنی لغوی عفت:
عفت یکی از صفات نفسانی است که شهوت، همان نیروی سرکش را مهار می‌کند.
(اَلْعِفَّهُٔ حُصُول حالهٍٔ لِلنَّفسِ تَمْتَنعُ بِهٰا عَنْ غَلَبَهِٔ الشَّهْوَهٔ) (مفردات راغب، ص ۳۵۱)
و در لغت دیگر عفت را چنین معنی کرده است:
عفت و حیاء انسان را از کارهای زشت و ناپسند باز می‌دارد.
(کَفَّ عَمّٰا لٰایَحِل) (قاموس‌اللغهٔ)
عفت و حیاء تمام حرکات و سکنات و گفتار و قلم انسانی را کنترل می‌کند تا آنچه را که دلش می‌خواهد نکند و هرچه را نفسش اراده کرد به قلم و زبان نیاورد.
درس عفت و پارسائی را باید از قرآن که راهنما و سرمشق انسان‌ها است بیاموزیم. کتابی که از آغاز تا پایان با وقار و متانت سخن می‌گوید، باید گفت که یکی از معجزه‌های او نیز همین است که هیچگاه تعبیر زننده و مبتذل و دور از عفت، در او وجود ندارد و ابداً متناسب با تعبیرات یک فرد عادی درس نخوانده و پرورش یافته در محیط جهل و نادانی نیست.
● عفت و حیاء از زبان پیشوایان معصوم (ع)
۱. پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه وآله وسلم) فرمود:
همانا خداوند دوست می‌دارد انسان با حیاء و عفیف را و دشمن می‌دارد انسان بد زبان و بسیار سؤال‌کننده را
(اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْحَیِیَّ المُتَعَفِّفَ، وُیُبْغِضُ الْبَذِیَّ السّٰائِلَ الْمُلْحِفَ) (بحارالأنوار، ج۷۱، ص۲۷۰، ۲۷۲)
۲. و نیز پیامبر گرامی (صلی اللّه علیه وآله وسلم) فرمود:
(سه گروه قبل از همه وارد بهشت می‌شوند).
اول: شهید (که شمع تاریخ است و به جامعه روشنائی می‌بخشد).
دوم: بندهٔ مطیع که به نصیحت‌ها و دستورات مولایش گوش فرا می‌دهد و اطاعت می‌کند.
سوم: انسانی که دارای حیاء و عفت و نیز عبادت‌کننده است.
(اَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّهَٔ شَهیدٌ وَ عَبْدٌ مَمْلُوکٌ اَحْسَنَ عِبٰادَهَٔ رَبِّهِ وَ نَصَحَ لِسَیِّدِهِ وَ رَجُلٌ عَفَیفٌ مُتَعَفِّفٌ ذُوعِبٰادَهٍٔ) (بحارالأنوار، ج۷۱، ص ۲۷۰، ۲۷۲)
۳. از امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) روایت شده:
کسی که لباس حیاء بر تن کند مردم عیب او را نمی‌بینند.
(مَنْ کَسٰاهُ الْحَیٰاءُ ثَوْبَهُ لَمْ یَرَالنّٰاسُ عَیْبَهُ) (وسائل‌الشیعه، ج۸، ص ۵۱۷)
۴. و همچنین در جای دیگر از علی (علیه‌السلام) روایت شده که فرمود:
عفت و پاکدامنی نیکوترین عبادت است.
(اَفْضَلُ الْعِبادَهِٔ اَلْعَفٰافُ) (بحارالانوار، ج۷۱، ص ۲۶۹)
۵. و نیز این کلام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است که فرمود:
آن کس که بسیار سخن گوید، خطا و اشتباهاتش افزون شود، و در نتیجه کسی که خطایش زیاد شد حیایش کم شود و کسی که از نظر حیاء کمبود داشته باشد تقوایش کم می‌‌گردد و آن کس که تقوایش کم باشد قلبش می‌میرد و کسی که قلبش بمیرد داخل آتش جهنم خواهد شد.
(مَنْ کَثُرَ کَلٰامُهُ کَثُرَ خَطٰائُهُ وَ مَنْ کَثُرَ خَطٰائُهُ قَلَّ حَیٰائُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیٰائُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مٰاتَ قَلْبُهُ و مَنْ مٰاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النّٰارَ ) (نهج‌البلاغه فیض‌الاسلام حکم، ص ۳۴۱)
۶. پنجمین پیشوای شیعیان امام باقر (علیه‌السلام) فرمود:
عبادتی نسبت به خدا بالاتر از عفت شکم و فرج نیست.
(مٰا مِنْ عِبٰادَهٍٔ اَفْضَلُ عِنْدَاللهِ مِنْ عِفَّهِٔ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ) (بحارالأنوار، ج۷۱، ص ۲۷۰)
۷. از امام باقر و امام صادق (علیهم‌السلام) نقل شده:
حیاء و ایمان ملازم یکدیگرند همانند دو چیزی که به یک ریسمان بسته شده باشند، این دو در بود و نبود تابع یکدیگرند، پس هرگاه یکی از آندو رفت دیگری نیز می‌رود.
(اَلْحَیٰاءُ وَ اْلایمٰانُ مَقْرُونٰانِ فی قَرَنٍ، فَاِذٰا ذَهَبَ اَحَدُهُمٰا تَبِعَهُ صٰاحِبُه) (وسائل‌الشیعه، ج۸، ص ۵۱۶)
۸. از امام صادق (علیه‌السلام) روایت گردیده:
آنکه حیاء ندارد ایمان ندارد.
(لٰا ایمٰانَ لِمَنْ لٰا حَیٰاءَ لَهُ) (وسائل‌الشیعه، ج۸، ص ۵۱۶)
۹. در جای دیگر نیز از امام صادق (علیه‌السلام) آمده که:
آنگاه که دیدید انسانی در گفتن ناروا و شنیدن سخنان ناروا و زشت حیاء به خرج نمی‌دهد، پس بدانید که او زنازاده و یا شیطان در نطفهٔ او شریک است.
(اِذٰا رَاَیْتُمُ الْمَرْءَ لٰا یَسْتَحْیی مِمّٰا قٰالَ وَلٰا مِمّٰا قیلَ لَهُ فَاعْلَمُوا اَنَّهُ لَغِیَّهٌٔ اَوْلَشِرْکٌ مِنْ شَیْطٰانٍ) (مستدرک‌الوسائل، ج۲، ص ۳۳۹)
۱۰. آخرین حدیث را از امام کاظم (علیه‌السلام) پیشوای هفتم می‌آوریم که فرمود:
خداوند بهشت را بر فحاش و زشتگوی کم شرمی که از آنچه می‌گوید و آنچه در مورد او گفته می‌شود باک و ابائی ندارد، حرام کرده است.
(اِنَّ اللهَ حَرَّمَ الْجَنَّهَٔ عَلیٰ کُلِّ فٰاحِشٍ بَذِیٍّ قَلیلِ الْحَیٰاءِ لٰایُبٰالی مٰا قٰالَ وَلٰا مٰا قیلَ فیهِ) (مستدرک‌الوسائل، ج۲، ص ۳۳۹)
آنچه از مجموع روایات نقل شده، بدست آمد عبارت است از اینکه حیاء و عفت صفتی است که انسان را از دست زدن به کارهای زشت و غیرانسانی باز می‌دارد.
و نیز مانع از آن می‌شود که انسان هر چیزی را که از قلبش می‌گذرد بر زبان آورد.
در جامعه دیده می‌شود که احیاناً به یک انسانی که بسیار خجالت می‌کشد و حتی در اثر این حالت حاضر نمی‌شود که مسائل شرعی را نیز یاد بگیرد، باحیاء اطلاق می‌شود، مثلاً می‌گویند فلانی با حیاء است. در صورتی که اسلام با این صفت و حالت مبارزه نموده است و این سخن گرانمایهٔ پیامبر اکرم (صلی‌ اللّه علیه وآله وسلم) است که فرمود:
حیاء دو قسم است حیاء عقل که ثمره‌اش علم است و حیاء حماقت که ثمره و نتیجه‌اش جهل و نادانی می‌باشد.
(اَلْحَیٰاءُ حَیٰاء ٰانِ، حَیٰاءُ عَقْلٍ وَ حَیٰاءُ حُمْقٍ فَحَیٰاءُ الْعَقْلِ هُوَالْعِلْمُ وَ حَیٰاءُ الْحُمْقِ هُوَالْجَهْلُ) (کافی، ج۲، ص ۶۶)
و در جای دیگر نیز از پیامبر اکرم (صلی‌ اللّه علیه وآله وسلم) وارد شده که فرمود:
خداوند رحمت کند کسی را که به حقیقت از خدا حیاء و شرم کند، یعنی (در این چهار مورد حیاء را مراعات نماید:)
۱. سرو قوائی که در آن است (از قبیل چشم، گوش، زبان و اندیشه) را از گناه باز دارد.
۲. شکم و آنچه را که در او قرار می‌دهد (حلال باشد).
۳. به یاد آورد قبر و پوشیدن آنرا.
۴. همیشه به یاد معاد و روز جزا باشد.
(رَحِمَ اللهُ عَبْداً اِسْتَحْییٰ مِنْ رَبِّهِ حَقَّ الْحَیٰاءِ فَحَفِطَ الرَّاْسَ وَ مٰاحَویٰ وَ اْلبَطْنَ وَ مٰا وَعیٰ وَ ذَکَرَ الْقَبْرَوَا لْبِلیٰ وَ ذَکَرَ اَنَّ لَهُ فِی الْآخِرَهِٔ مَعٰاداً) (بحارالانوار، ج۷۱، ص ۴۱۷)
از امام صادق (علیه‌السلام) نیز نقل شده است که:
هر کس کم‌رو و خجل باشد، بی‌دانش و نادان خواهد بود.
(مَنْ رَقَّ وَجْهُهُ رَقَّ عِلْمُه) (اصول کافی، ج۲، ص ۱۰۶)
و این بدان جهت است که شخص کم‌رو مشکلات عملی‌اش را سؤال نمی‌کند و در نتیجه در جهالت خود باقی می‌ماند.
و همچنین مصباح‌الشریعهٔ از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند:
حیاء پنج قسم است: ۱. حیاء از گناه، ۲. حیاء از کوتاهی و تقصیر، ۳. حیاء بزرگواری، ۴. حیاء دوستی، ۵. حیاء آفاتی هیبت و آنانکه دارای یکی از صفات هستند نیز خود درجات و مراتبی دارند.
(أََلْحَیٰاءُ خَمْسَهُٔ اَنْوٰاعٍ: حَیٰاءُ ذَنْبٍ، وَ حَیٰاءُ تَقْصیرٍ، وَ حَیٰاءُ کَرٰامَهٍٔ، وَ حَیٰاءُ حُبٍّ وَ حَیٰاءُ هَیْبَهٍٔ، وَلِکُلِّ وٰاحِدٍ مِنْ ذٰلِکَ اَهْلٌ وَلِاَهْلِهِ مَرْتَبَهٌٔ عَلیٰ حَدِّهِ) (مسکوهٔالأنوار،ص ۲۳۵-۲۳۴. و مصباح‌الشریعهٔ، ص ۵۱۵)
● در آخر چند نکتهٔ قابل توجه:
▪ نکتهٔ اول:
حیاء برای هر انسانی نیکو است امام در بانوان نیکوتر و زیبنده‌تر می‌باشد، لذا می‌بینیم که امام صادق (علیه‌السلام) حیاء را ده قسم دانسته و نه قسم آن را از آن زنان و یک قسم را از آن مردان دانسته است.
(اَلْحَیٰاءُ عَشْرَهُٔ اَجْزٰاءٍ تِسْعَهٌٔ فِی النِّسٰاءِ وَ وٰاحِدٌ فِی الرِّجٰالِ) (بحار، ج۷۱، ص ۳۳۶)
بنابراین خواهران باید به حیاء و عفت بسیار اهمیت داده و آن را مهم تلقی نمایند، زیرا که این عمل، اساس خوشبختی در زندگی است، چه بسا که سهل‌انگاری در حیا و عفت کانون گرم خانواده‌ای را متلاشی نموده و تا ابد لکهٔ ننگی در دامن آن باقی بگذارد.
▪ نکتهٔ دوم:
کسانی که پردهٔ حیاء را دریده و آشکارا اعمال خلاف عفت انجام داده و در ملأ عام مرتکب گناه و معصیت می‌شوند از نظر اسلام آبرو و احترام و شخصیتی ندارند و لذا اسلام غیبت چنین افرادی را جایر دانسته است. چنانچه پیامبر اسلام (صلی‌ اللّه علیه وآله وسلم) می‌فرماید:
کسی که پردهٔ عفت را بدرد، غیبتش جایز می‌گردد.
(مَنْ اَلْقیٰ جِلْبٰاتَ الْحَیٰاءِ فَلٰا غَیْبَهَٔ لَهُ) (مشکوهٔالأنوار، ص ۲۳۵-۲۳۴)
▪ نکتهٔ سوم اینکه:
دلسوزان و مسؤولین در جمهوری اسلامی باید بسیار دقیق بوده و توجه داشته باشند که پست‌ها و سمت‌های حساس و کلیدی به دست پاکان بیفتد و این انقلاب بدست کسانی اداره شود که وقتی عمل خلافی به ذهنشان خطور می‌کند در همان حال به یاد خون شهیدان پاک اسلام افتاده و از انجام هرگونه عمل مخالف اسلام سرباز می‌زنند و زمانی که ایثارگری مردم محروم جامعه را می‌بینند خجل می‌شوند که چرا دین خود را نسبت به آنان به‌خوبی اداء نمی‌کنند و ...