تواضع، ارزشی حسد ناپذیر

● اهمیت فضیلتهای اخلاقی در قرآن
فضیلت ها و ارزش های اخلاقی آن دسته از هنجارهای عقلانی و عقلایی است که آدمی آنها را می پسندد و می کوشد تا آنها را دارا شود. در آیات قرآنی کسانی که بر فطرت سالم هستند و به پلشتی ها و زشتی ها و امور ناپسند گرایش ندارند به عنوان اهل تقوا معرفی شده و امید به هدایت و بهره گیری از آن و دست یابی به کمالات عالی در میان ایشان بسته شده است و اصولاً قرآن چنان که آیات نخست سوره بقره بیان می دارد برای هدایت چنین افرادی که به نام متقین یادشده اند آمده است قرآن می فرماید آنان کسانی هستند که امید به ایمان در ایشان می رود و قرآن برای هدایت این دسته از افراد دارای سلامت روح و روان و پرهیزگاران از پلشتی های اخلاقی فرو فرستاده شده است.
بنابراین پسندیده های اخلاقی- از دیدگاه خداوند و قرآن- مورد قبول هر کسی می باشد و در این میان تنها مشرکانی که به خدا شرک می ورزند راه رهایی نمی یابند و در نهایت در دوزخ به صورت جاودانه خواهند ماند اما غیر مشرکان از اهل تقوا از عذاب جاودانه خداوندی رهایی می یابند.
این آیات قرآنی در حقیقت جایگاه و ارزش فضایل اخلاقی را برمی شمارد و نشان می دهد که فضیلت های اخلاقی از نظر خداوند از چه مقام و ارزشی برخوردار می باشد.
فضایل اخلاقی، اموری درونی و فردی است و شخص با داشتن آنها شخصیت و شاکله وجودی خویش را می سازد. این فضایل هرگاه در حوزه اجتماعی مطرح شود و در ارتباطات و تعاملات اجتماعی خودنمایی کند به عنوان هنجارهای اجتماعی از سوی خردمندان ستوده می شوند.
رذایل اخلاقی و نابهنجاری های اجتماعی نیز چنین وضعیتی دارند. به عنوان نمونه اخلاق زشت تکبر که از رذیلت های آدمی شمرده می شود امری ناپسند است و خودبزرگ بینی از سوی خردمندان زشت و ناپسند شمرده می شود. بازتاب اجتماعی آن که استکبار است نیز امری زشت و مذموم و از جمله نابهنجاری های اجتماعی محسوب می شود و در حوزه سیاسی نیز از بدترین رفتارها عنوان می گردد.
● ارزش تواضع
در مقابل آن، تواضع و فروتنی است که امری هنجاری و اخلاقی پسندیده دانسته می شود و خرمندان برای کسانی که از چنین فضیلتی برخوردارند احترام خاصی قایل هستند.
با این وجود، فضایل اخلاقی و اصول هنجاری به دو دسته تقسیم می شود. دسته ای که همگان آرزوی رسیدن به آنها را دارند و حتی نسبت به کسانی که دارای این اخلاق هستند حسادت می ورزند و گاه این حسادت به شکل عملی نیز خود را نشان می دهد که جز با پناه بردن به خدا نمی توان از آثار چنین حسادتی رهایی یافت.
دسته دوم از فضایل اخلاقی و اصول هنجاری این گونه نیست و کسی نسبت به دارندگان آن حسادت نمی ورزند. از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که فروتنی از جمله این فضایل و نعمت هایی است که آدمی می بایست خدا را به داشتن آن شاکر و سپاس گزار باشد و آن را فضیلت و نعمتی برشمارد که خداوند به او عنایت داشته است. آن حضرت(ع) می فرماید: التواضع نعمه لایحسد علیها؛ فروتنی نعمتی است که بر آن حسادت ورزیده نمی شود. (تحف العقول)
معمولاً تواضع رفتاری است که هر کس تمایلی به داشتن آن ندارد؛ زیرا کسی که دارای مال و ثروتی است فروتنی را برای خود کسرشأن می شمارد و اگر دارای قدرت است نمی خواهد در برابر دیگری خود را کوچک نماید و فروتنی را ضد قدرت می داند زیرا نمی توان هم قدرت داشت و هم تواضع و فرتنی کرد. از این رو هرگز فروتنی ازسوی صاحبان ثروت و قدرت مورد حسد واقع نمی شود و کسی که دارای تواضع باشد به شر حسادت گرفتار نمی گردد.
● نعمت غیرمحسود
فروتنی زمانی معنا می یابد که شخص دارای امتیاز و منصب و قدرت و ثروتی باشد وگرنه فروتنی معنا نخواهد داشت پس فروتنی از برای این دو دسته است و ازآن جایی که آنان این رفتار را مغایر با قدرت و ثروت خویش می شمارند تن بدان نمی دهند و نسبت به آن حسادت نمی ورزند. از سوی دیگر افرادی هم که از قدرت و ثروت برخوردار نمی باشند فروتنی برای آنان مفهومی ندارد تا فروتنی نمایند. این گونه است که فروتنی در روایت از جمله فضایل اخلاقی و هنجارهای اجتماعی دانسته شده که کسی بر آن حسادت نمی ورزد.
آن دسته از صاحبان قدرت و ثروت که از نعمت و فضیلت اخلاقی و هنجاری تواضع برخوردارند باید خداوند را به چنین نعمتی دو شکر و سپاس گویند که از نعمتی برخوردارند که تمام سود و بهره است و هیچ زیانی از حسادت و چشم زخم به ایشان نمی رسد.
به طور کلی می توان گفت فروتنی تنها در حوزه قدرت و ثروت معنا و مفهوم می یابد و اگر کسی با همه امتیازات ثروتی و قدرتی خویش در برابر دیگرانی که از این گونه امتیازات برخوردار نیستند تواضع و فروتنی کند کاری عظیم انجام داده و این خود بیانگر روح بزرگی است که در این تن فروتن وجود دارد که برای قدرت و ثروت ذره ای ارزش معنوی قایل نشده و آن را معیار سنجش و داوری خویش برای انسانیت قرار نداده است.

رحیم شریفی نیا

منبع : روزنامه کیهان