شایعه

کارشناسان علوم ارتباطات از شایعه به عنوان طفل نامشروع افکار عمومی یاد می کنند از آنجا که افکار عمومی یکی از حیاتی ترین و پایدارترین مفاهیم علوم اجتماعی است و نقش رسانه ها در تنویر و جهت دهی به آن بسیار حائز اهمیت است "شیع" واژه ای است عربی به معنی رواج یافتن و منتشر شدن که واژگان شیوع و شایعه از آن مشتق شده اند طبق تعریف لغت نامه دهخدا "شایعه در تداول امروز، خبرهای بی اساسی است.
که در میان مردم بر سر زبان ها باشد " شایعه از نظر اغلب جامعه شناسان، اطلاعاتی مبالغه آمیز، حدی نادرست و حتی در بعضی موارد موضوعی غیر منطقی است که بدون معلوم بودن صحت و سقم آن از فردی یا افرادی دیگر به صورت سلسله وار منتقل می شود به عقیده این صاحب نظران بیشتر این شایعات را اشخاص بسیار ساده اندیش و سطحی نگر، عمدتاً در شرایط و موقعیت های اجتماعی نامطلوب، منتشر می کنند
● فرآیند انتشار یک شایعه:
▪ شایعه سازی: هر خبر ساختگی و شایعه ای از یک منبع منتشر می گردد در واقع هر "قضیه غیر حقیقی" زمانی که از سرچشمه انتشار خود دهان به دهان نقل گردیده و فراگیر می شود، بعنوان شایعه انتشار می یابد در مرجع شایعه سازی مشاهده می گردد با آنکه مخاطب یا خواننده به صحت خبر شک می کند، افکار توأم با خیال بافی و غیر مرتبط با واقع بذر شایعه را در اذهان عمومی پراکنده می نماید در این مرحله است که شایعه به وجود آمده، قوت گرفته که گاهی حتی مانند یک واقعیت مورد تردید قرار می گیرد
▪ ایجاد حساسیت: با منتشر شدن شایعه ای خاص که به یکی از مسائل مهم جامعه مربوط می شد، افراد با توجه به ویژگی های شخصیتی خود تدریجاً نسبت به شایعه حساسیت نشان داده و بعضاً با کنجکاوی و علاقه، آمادگی روانی لازم برای پذیرش و حتی انتقال تمام یا بخشی از شایعه را پیدا می کند
▪ ارزیابی:
زمانی که انسانها برای اولین بار با خبر مواجه می شوند، معمولاً با توجه به ویژگی های شخصیتی، اعتبار فردی و اجتماعی راوی خبر و معیارهایی را که به آن معتقد هستند، خبر دریافتی را مورد ارزیابی قرار می دهند ‏
▪ کارکردهای منفی و مخرب شایعه:
گاهی اوقات یک شایعه آن چنان قدرت می یابد و در اذهان مردم رسوخ می کند اطلاعیه ها و توضیحات منابع رسمی و دولتی هم به سهولت نمی توانند آن را تکذیب کنند و از افکار مردم خارج نمایند شایعات با توجه به ماهیت و قدرت تأثیر گذاری خود می توانند اضطراب اجتماعی را افزایش داده و میزان بهره وری و تولید را کاهش دهد، حتی چرخه اقتصادی یک کشور را مختل نموده و یا اعتبار اجتماعی افراد، مؤسسات و حتی جامعه ای را خدشه دار کند ‏
● انواع شایعه:
یک جامعه شناس روسی به نام بایاو با توجه به عنصر زمان، سه نوع شایعه را تقسیم بندی کرده است: الف) شایعه خزنده: این دسته از شایعات به آرامی گسترش می یابند تا به مرور زمان همه از آن با خبر شوند مانند شایعات خصمانه ای که در بار? مقامات دولتی رواج پیدا می کند ‏
ب) شایعات آتشین: این دسته از شایعات، مخاطرات و یا وعده های فوری را مطرح کرده و مانند اتشی که در خرمن می افتد، به سرعت منتشر شده و جامعه را در مدت کوتاهی فرا می گیرد ‏
ج) شایعات غواص: این نوع شایعات برای مدتی رواج پیدا کرده، سپس به رکورد رسیده و دوباره به هنگام مناسب سر بر آورده و شایع می گردند ‏
▪ راههای مقابله با شایعه:
۱) ابهام زدایی از حقایق: یکی از عمده ترین راه های مقابله با پدیده شایعه، اطلاع رسانی سریع و صحیح به مردم نسبت به کلیه رویدادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و رفع هر گونه ابهام خبری است
۲) مشغولیت سازنده ذهن : ذهن بدون سرگرمی سازنده و مفید به آسانی با شایعات پر می شود، اوقات فراغت بدون برنامه و نداشتن سرگرمی مناسب در انسان ها تنش را ایجاد می کند لذا با غنیسازی اوقات و ایجاد سرگرمی های مفید، ذهن او از پرداختن به ابزارهای مخرب دور شده و یکی از راههای بروز شایعه مسدود می گردد
۳) تقویت فرهنگ اجتماعی: رواج شایعه در یک جامعه، نشان دهنده پایین بوده روحیه فرهنگی افراد آن جامعه نیز می باشد لذا برای مقابله باید به ارتقای فرهنگ توجه کرد تلاش در جهت زدودن اضطراب و نگرانی عمومی تعلیم مسائل روان شناسی برای کاهش ضریب نفوذ پذیرش و تلقین حرفهای غیر موثق، اطلاع رسانی، آشنا کردن مردم به آثار سوء شایعه و غیره در این زمینه ضروری به نظر می رسد
● سخن آخر:
اشاعه دادن اخبار بی اساس و شایعات در بین مردم، به هر نحو، امر ناپسند بوده و باعث آسیب های روانی و اجتماعی متعدد می گردد و قران کریم در آیه ۱۹ سوره نور می فرماید: "از کسانی که دوست می دارند زشتی ها در میان اهل ایمان شایع شود، برای آنان در این جهان و اخرت عذابی دردناک خواهد بود و خداوند می داند شما نمیدانید "
از سوی دیگر، یکی از آموزه های اخلاق اسلام این است که هر فرد مسلمانی بکوشد از هر گونه رفتار و کرداری که امکان بدگمانی و ضربه پذیری را برای وی و یا جامعه فرهم می آورد، اجتناب نماید پس با شنیدن هر خبری از منابع ناموثق به صحت آن اعتماد کامل نکنیم و با تعمق، مطالعه و تحقیق به کشف حقیقت ماجرا اقدام کنیم با این کار ضمن آن که خودمان را از خطا رفتن در اطمینان نابجا مصون داشته ایم، چراغ شایعه را ناکام میگذاریم همچنین با باور نکردن برخی شایعات هدفمند و مخرب، در گناه سوء ظن به انسان های دیگر شریک نمیشویم همچنین امام صادق فرمود: "از جمله نشانه حقیقت تو این است که اندازه گفتارت از مرز علم و اطلاع تو تجاوز نکند "
لذا ضرورت ارتقای بینش و آگاهی عمومی که با مطالعات هدفمند از منابع معتبر صورت می پذیرد، بیش از پیش نمایان می شود ‏

منبع : روزنامه حمایت