خواندنی های المپیاد جهانی فیزیک

● المپیاد جهانی فیزیك سالی یك بار برگزار می شود. از سال ۱۹۶۷ تاكنون ۳۸ دوره برگزار شده است.
● در دوره گذشته در سنگاپور، ۹۳ كشور حضور داشتند. در دوره گذشته ایران بدترین نتیجه خود در پانزده سال اخیر را كسب كرد. رتبه ایران در این مسابقات همیشه بین دو و پنج بوده است.
●مسابقات المپیاد فیزیك مسابقاتی انفرادی است و رتبه بندی كشورها به صورت رسمی نیست. برای رتبه بندی كشوری، ایرانی ها امتیاز نفرات را جمع می كنند، اما چینی ها به مدال ها نگاه می كنند. جالب این كه در سال ۱۳۸۱ چینی ها چهار طلا و یك نقره گرفتند، ولی ایرانیها پنج تا طلا. اما امتیاز نفرات چین از امتیاز نفرات ایران بیشتر بود. در نتیجه چینی ها ایرانی را و ایرانی ها چین را تیم اول آن سال می دانستند. در آن سال هیچ كشوری ادعای اول بودن نكرد.
● روال مدال دادن ها به این صورت است كه به ۶ درصد طلا، ۱۲ درصد نقره، ۱۸ درصد برنز، ۲۴ درصد دیپلم افتخار و به۴۰ درصد هیچ چیز تعلق می گیرد. البته معمولاً درصد مدال گرفته ها همیشه به شكل گفته شده نیست چون كه جلسه چانه زنی فرصتی است برای تبدیل نقره به طلا یا به طور كلی صعود به بالا. در چانه زنی، مسئولان هر تیم دو ساعت فرصت دارند تا روی برگه دانش آموزانشان نمره اضافه بگیرند.
● گروه طراح سؤالات میزبان از ده نفر تشكیل شده است. در كمیته مركزی دكتر سپهری رئیس، دكتر احمد شیرزاد رئیس بخش اجرایی، دكتر وصالی رئیس فوق برنامه و دكتر اجتهادی رئیس گروه علمی است. علاوه بر ۱۰ نفر طراح سؤال، گروه علمی به هشتاد نفر مصحح نیاز دارد. این ۸۰ نفر كه ممكن است تعداد آنها به بالای ۱۰۰ نفر هم برسد، باید انگلیسی بدانند، فیزیك بدانند، تصحیح برگه بدانند و روابط عمومی قوی برای جلسه چانه زنی داشته باشند و صد البته پیدا كردن چنین افرادی سخت است!! در جلسه چانه زنی از میزبان و حریف هركدام دو نفر پشت میز می نشینند.
●در روزهای امتحان۱۰ هزار برگه تولید خواهد شد. هر دانش آموز ۲۵ برگه نیاز دارد. سختی كار اینجاست كه به هر كس باید كاغذ مورد نیازش برسد.
●میانگین سنی طراحان سؤال تقریباً ۳۰ سال است. این افراد ورودی ۷۱ تا ۷۶ دانشگاه هایند. المپیادهای آن دوره ها تقریباً اكثریت شان در ایران ماندند. شما می توانید رابطه ای بین جمله های گفته شده بالا را پیدا كنید. گروه طراحان سؤال سه استاد شریفی، دو دانشجوی دكتری شریفی، یك استاد از تهران، از صنعتی اصفهان، از IPM و یك متخصص فیزیك كه در دانشگاه تدریس نمی كند، تشكیل شده است.
●قانونی كه وجود دارد این است كه دانش آموزان شركت كننده در دوره تابستانی امسال باید سال سوم دبیرستان را تمام كرده باشند. پس تمام چهل نفر شركت كننده در دوره تابستانی امسال كنكور دارند. باز گفتن این نكته خالی از لطف نیست كه معمولاً دختران، كمیته را متهم به حمایت از پسران و شهرستانی ها هم كمیته را متهم به حمایت از تهرانی ها می كنند. پس چه شود اگر دختر باشی، آن هم شهرستانی! به خاطر همین حرف و حدیث ها از حدود چهار سال پیش كامپیوتر بر طبق یك قاعده الگوریتمی دقیق ده نفر اصلی را انتخاب می كند. به این دلیل، نصف كمیته تابستانی به اختیار خود به كمیته طراحان سؤال پیوستند.
● المپیاد فیزیك بهانه ای شد كه مهدی یحیی نژاد، فضایی به صورت و یكی در محیط وب راه اندازی كند تا همه در آن راجع به برگزاری یك كنفرانس جهانی هرچه می دانند بنویسند. در این فضا تاكنون مطالبی راجع به پوشش خانم ها، دستشویی های ایرانی، اطلاع رسانی، اینترنت و غذا نوشته شده. مهدی یحیی نژاد دكترای فیزیك MIT دارد و اكنون مشغول تحصیل فوق دكترا در استانفورد است. از مطالب جالبی كه در این فضا آمده، اینهاست: چینی ها در دستشویی به كاغذ توالت نیاز دارند. كاغذ را هم بعد از مصرف در سطل می ریزند. اگر سطل در دستشویی نباشد، آنها حسابی گیج خواهند شد. یا فرنگی ها خورش فسنجان را یك جور پیش غذا می دانند. باید به آنها گفته شود كه غذا همین است و چیزی دیگری در كار نیست.
● اما پوستر المپیاد را همسر دكتر اجتهادی تهیه كرده است. او در كتاب هالیدی فیزیك به دنبال این گشته و توپی را پیدا كرده كه به زمین می خورد و به صورت سهمی وار حركت می كند. لوگوی المپیاد، سی و سه پل اصفهان است كه طاق های آن از دنباله خط سیر یك توپ به وجود می آید. در عكس پوستر كوه صفه اصفهان و سی و سه پل معلومند.
● اما كمیته برگزاری؛ شیرزاد اولین دكتری فارغ التحصیل فیزیك در ایران است. او سال ۱۳۶۷ از شریف دكتری گرفته است. او جزو معدود سیاستمدارانی است كه كار علمی هم كرده است. شیرزاد در سه سال اخیر ۹ مقاله علمی داشته است. او از طرف دانشگاه صنعتی اصفهان مأمور به IPM است.دكتر سپهری معاون وزیر آموزش و پرورش بوده، در دوران وزارت دكتر نجفی سال ها دبیر شورای عالی انفورماتیك بوده. اولین وزارتخانه ای كه بخش مالی- اداری آن ساختار مدرن پیدا كرد آموزش و پرورش بود. ولی دكتر وصالی و اجتهادی، بیشتر چهره های علمی اند.
●از هر كشور حداكثر پنج دانش آموز و حداكثر دو سرپرست حق شركت دارند. البته به جز این دو نفر افراد دیگری هم می توانند همراه تیم باشند، اما حق رأی ندارند. جلسه ای روز قبل از امتحانات برگزار می شود تا سؤالات در آن معرفی شود. سرپرست ها حق جرح و تعدیل سؤال را دارند؛ به بهانه هایی چون سخت است. گنگ است، اشتباه است و... تاكنون یك بار و آن هم در سؤال ۱۳۸۰ تركیه یك سؤال حذف شد. پس سؤال اضافه از ملزومات برگزاری یك المپیاد است.
● در المپیاد وجدان نقش مهمی بازی می كند! چرا كه سرپرست ها قبل از دانش آموزان سؤالات را می بینند و اگر دلشان به حال دانش آموز بسوزد...
● كار طراحی سؤالات در ایران از اردیبهشت پارسال شروع شده. نكته جالب این كه در این بین، مدت ها سر وزیر آموزش و پرورش دعوا بود. به همین خاطر افرادی كه در این حوزه كار می كردند ۱۱ ماه حقوق نگرفتند. البته این در برابر دیر راه افتادن آزمایشگاه چیزی نیست. مسئله ای كه شش ماه تیم را عقب انداخت. تیم با حدود بیست سؤال شروع كرده. اهمیت طراحی سؤالات در این است كه هرچه سؤال ها بهتر باشند تصحیح آنها راحت تر است. تصحیح۳۰ ساعت طول می كشد، اما سؤالات باید چهار سرفصل فیزیك را پوشش دهند. باید زیبا باشند و اگر دانش آموز در یكی از بندها اشتباه مسخره ای كرد، این اشتباه تأثیر زیادی در بندهای دیگر نداشته باشد. خلاصه این كه سؤالات باید از همه لحاظ بهینه باشند.
● سال گذشته در مالزی لپ تاپ سرپرست تیم ایران را دزدیدند و این باعث شد تا مدت زیادی از وقت ترجمه صرف نصب نرم افزارهای فارسی شود.
●اما زبان ها. روس ها كه بنیانگذاران المپیاد بودند، انگلیسی هم كه یك زبان بین المللی است، ولی فرانسوی ها بیست سال قهر كرده بودند و در المپیاد شركت نمی كردند. شرط شركت شان اضافه كردن زبان فرانسه به زبان های اصلی بود. تا این كه فرانسوی های مغرور در سال ۲۰۰۳ به آرزویشان رسیدند.
● در اولین دوره، علاوه بر لهستان كه میزبان بود تنها رومانی، بلغارستان، مجارستان و چكسلواكی شركت كردند. شوروی از دوره دوم در المپیاد شركت كرد.
● از دهه نود میلادی به بعد كشورهای شركت كننده در المپیاد زیاد شدند. تا قبل از آن چون تعداد كشورها كم بود قانونی وجود داشت كه اگر كشوری سه دوره در المپیاد شركت كند، باید تقاضای میزبانی دهد. ایران هم مشمول همین قانون شد.
●سال گذشته دو كانادایی، یك هلندی و سرپرست تیم فرانسه، ایرانی الاصل بودند.
●چین، ایران، روسیه، اوكراین و آمریكا از تیم های مدعی در المپیاد ند. كره جنوبی و تایوان هم اخیراً رشد كرده اند.
●تقریباً همیشه چین اول شده است.
● دانش آموزان در یك مراسم افتتاحیه و امتحان نظری و تجربی و یك برنامه اختتامیه شركت می كنند. این برنامه ها در عمل چهار تا نیم روز بیشتر طول نمی كشد. ولی المپیاد ده روز ادامه دارد. علت آن هم برنامه های سرپرست های تیم هاست كه حتی در ده روز هم حسابی فشرده است.
● از خوابگاه های دانشگاه صنعتی اصفهان برای اسكان دانش آموزان استفاده می كنند. در عوض كمیته هم دویست تا از اتاق های خوابگاه را مجهز به كولر گازی می كند.
●دو راه برای رسیدن از تهران به اصفهان وجود دارد. با اتوبوس از فرودگاه امام به فرودگاه مهر آباد بعد با هواپیما به اصفهان و بعد با اتوبوس به دانشگاه یا با اتوبوس از فرودگاه امام به اصفهان. البته فعلاً راه دوم انتخاب شده است.
● از سختی های كار باز این كه ده ها وسیله آزمایش باید در كمتر از دو روز چك شود و همه شرایط برای نتیجه گیری درست سنجیده شود.
● تعداد دخترهای شركت كننده در المپیاد آن قدر كم است كه جایزه ای ویژه برای بهترین دختر وجود دارد.
● در این المپیاد بیشترین پرچم به ایران وارد خواهد شد. ۹۳ كشور دعوت شده اند.

رضا قربانی
با امتنان از دكتر نیما همدانی رجاء

منبع : روزنامه همشهری