چگونه از پرکارترین ماهیچه بدن محافظت کنیم؟

یك شوخی قدیمی هست كه خانم‌ها را متهم به پرحرفی می‌كند. فكر می‌كردم كه این قضیه صرفا یك شوخی است اما چند وقت پیش،‌ یك خبر علمی از تلویزیون پخش می‌شد كه در تحقیقی اعلام شده بود خانم‌ها واقعا پرحرف‌ترند! معنای علمی این حرف این است كه خانم‌ها بیشتر از آقایان به اهمیت زبان واقف‌اند و قدر آن را می‌دانند!
از گروه‌های دیگری كه با زبان خیلی دوست و رفیق‌اند، آدم‌های شكمو هستند كه بدون زبان، روزگارشان نمی‌گذرد. اگر باور ندارید می‌توانید از این جور آدم‌ها بپرسید وقتی سرما می‌خورند و مزه غذاها را نمی‌فهمند، چه حالی پیدا می‌كنند! از شوخی كه بگذریم، همه ما خوب می‌دانیم كه زبان، از اعضای مهم بدن ما است كه از بس از آن به كرات و زیاد استفاده می‌كنیم، شاید بعضی از اوقات اهمیت آن را از یاد می بریم. مثلا هر بار كه آب دهانمان را می‌بلعیم. هر نفسی كه می‌كشیم و حرفی كه می‌زنیم این عضو پركار و بی‌ادعا یعنی زبان را به خدمت گرفته‌ایم.
● عجب ماهیچه فعالی!
تقریبا تمام زبان از فیبرهای ماهیچه‌ای تشكیل شده است. می‌توانید تصور كنید این ماهیچه به واسطه فعالیت بسیار زیاد، چقدر قوی شده است؟!
زبان از آنچه ما به چشم می‌توانیم در دهانمان ببینیم، بزرگ‌تر است. به عبارتی آنچه به چشم به عنوان زبان می‌بینیم، قسمت دهانی زبان است اما قسمت دیگری از زبان به نام قسمت حلقی در ادامه زبان در قسمت گلو وجود دارد كه به زبان حلقی معروف است. حركت زبان به ما كمك می‌كند حرف بزنیم، غذا بخوریم و مایعات را بنوشیم. شبكه پیچیده‌ای از رگ‌ها و اعصاب درون زبان وجود دارد. رگ‌ها زبان را تغذیه می‌كنند و اعصاب زبان، حس و حركت آن را در هماهنگی با مغز كنترل می‌كنند و با كمك اعصاب و مغز است كه ما می‌توانیم بدون آن كه زبانمان را بجویم و له كنیم، غذاها را به خوبی جویده و آماده هضم كنیم؟!
● ۹۰۰۰ تا روی زبان
در سطح زبان، كناره‌ها و نوك زبان پرزهای كوچكی وجود دارند كه به ما كمك می‌كنند مزه‌های تلخ و شیرین و ترش و شور را تشخیص دهیم. تقریبا روی زبان یك فرد بالغ حدود ۹۰۰۰ پرز چشایی وجود دارد. بعضی از پرزهای چشایی روی سقف دهان و یا حلق نیز یافت می‌شوند. یك پرز چشایی از یك مجموعه سلول گیرنده تشكیل شده كه هر سلولی روی سرش یك مژه كوچك دارد. اینها گیرنده‌های عصبی هستند كه اطلاعات مزه غذاها را دریافت می‌كنند و به كمك اعصاب میانجی به مغز اطلاع می‌دهند.
البته برای تشخیص صحیح مزه غذاها، باید اطلاعات بویایی درباره آن غذا از اعصاب بینی به مغز برسد و مغز با تركیب این اطلاعات درباره مزه غذا تصمیم بگیرد. برخلاف تصور همه، عضو اصلی تشخیص مزه‌ها، بینی است نه زبان. در واقع حس بویایی ما ۱۰ هزار بار قوی‌تر از حس چشایی ما عمل می‌كند، به همین دلیل است كه وقتی سرما خورده‌ایم یا بینی‌مان بسته است، مزه غذاها را احساس نمی‌كنیم. خدا كند كه زبانتان همیشه صحیح و سالم باشد، اما بد نیست این بیماری‌ها كه زبان را درگیر می‌كند بشناسید و بعضی از درمان‌های یاد شده را برای بهتر شدن وضع به كار بگیرید.
● وقتی زبان بی‌مزه می‌شود...
وقتی ما چیزی می‌خوریم یا می‌نوشیم، حس چشایی ما تحریك می‌شود و مزه‌ها را احساس می‌كنیم. اما گاهی اوقات پیش می‌آید كه به دلایل گوناگونی زبان قدرت چشایی خود را از دست می‌دهد. این دلایل از این قرارند:
▪ اگر به یكی از اعصاب صورت كه مسوول انتقال پیام‌ها از زبان به مغز هستند، صدمه وارد شود، ما قادر به درك غذاها نخواهیم بود. یكی از این مشكلات فلج عصب صورت است كه به از كارافتادگی این عصب و اختلال در حركت زبان منجر می‌شود و به دنبال بی‌تحركی یا حركت ناقص زبان، مزه غذا را احساس نخواهیم كرد.
▪ یك بیماری خود ایمنی به نام بیماری شوگرن وجود دارد كه در افراد مبتلا به این بیماری بزاق دهان تا حد زیادی كاهش می‌یابد و دهان خشك می‌شود. یكی از مهم‌ترین عوامل برای آن كه مزه غذاها را احساس كنیم این است كه بزاق دهان غذا را مرطوب كند تا مزه آن به وسیله پرزهای چشایی احساس شود. مبتلایان به بیماری شوگرن یا سایر افرادی كه به دلایلی دهان خشكی دارند، مزه غذاها را به خوبی احساس نمی‌كنند.
▪ فرآورده‌هایی به نام بزاق مصنوعی به صورت ژل یا اسپری وجود دارد كه مبتلایان به خشكی دهان می‌توانند برای مرطوب شدن دهان از آن استفاده كنند. نوشیدن مرتب آب نیز مفید است.
▪ بعضی از داروها ممكن است مزه فلزی را در دهان ایجاد كنند. از جمله این داروها می‌توان به تتراسیكلین (نوعی آنتی‌بیوتیك)، لیتیم كربنات (از داروهای روان‌پزشكی) و كاپتوپریل (از ضدفشارخون‌ها) اشاره كرد..
● وقتی زبان مو درمی‌آورد...
درباره مو در آوردن زبان زیاد شنیده‌اید. این نوعی تمثیل است برای كسی كه یك حرف را چند بار تكرار كرده است. اما حتما برایتان جالب است كه بدانید نوعی عارضه به نام <زبان مودار> واقعا وجود دارد كه در آن پرزهای سیاهی به شكل موهای كوچك روی زبان ظاهر می‌شود.
پرزهای چشایی زبان مرتب در حال افتادن هستند و به جای آن پرزهای جدید روی زبان شكل می‌گیرند. اگر به دلیلی این روند افتادن سلول‌های قدیمی و جایگزین آن به وسیله سلول‌های جدید مختل شود، پرزهای قدیمی روی زبان باقی می‌مانند و بیش از اندازه بزرگ می‌شوند. غذا و باكتری‌ها در بین موهای این پرزها گیر می‌افتند و ظاهری شبیه یك پوشش مویی تیره به زبان می‌دهند. علت دقیق ایجاد زبان مودار مشخص نیست، اما عواملی مثل بهداشت بد دهان، مصرف سیگار، بعضی آنتی‌بیوتیك‌ها، شیمی درمانی ناحیه سر و گردن و دیابت كنترل نشده، ممكن است فرد را به ابتلای به زبان مودار مستعد كند. برای آنكه زبانتان مو در نیاورد، بهتر است بهداشت دهانتان را خوب رعایت كنید و بعد از هر بار مسواك زدن دندان‌ها، یكی دو بار روی زبانتان را هم مسواك بزنید. سیگار هم نكشید.
● وقتی روی زبان نقشه می‌كشند...
عارضه دیگری به نام زبان جغرافیایی وجود دارد كه در آن لكه‌های قرمز و سفیدی روی زبان تشكیل می‌شود. این لكه‌ها با خطوط تقریبا مشخص اما نامنظمی از هم جدا می‌شوند كه ظاهری شبیه یك نقشه جغرافیا را به زبان می‌دهند. این لكه‌ها ثابت نیستند و محل آنها مرتب تغییر می‌كند. علت ایجاد لكه‌های قرمز این است كه پرزهای چشایی آن منطقه زودتر از موعد ریخته و آن ناحیه از زبان نازك، بدون پوشش و قرمز می‌شود.
در مقابل قسمت‌های سفید زبان مناطقی هستند كه پرزهای چشایی آن دیرتر از موعد می‌افتند و ظاهری باردار و سفید رنگ به خود می‌گیرند. افرادی كه دچار زبان جغرافیایی می‌شوند معمولا از این عارضه شكایتی ندارند، چون دردناك نیست و مشكلی در حس چشایی ایجاد نمی‌كند. علت ایجاد زبان جغرافیایی نیز به خوبی معلوم نیست، اما ممكن است عواملی مثل استرس، بعضی داروها، انواع خاصی از كم‌خونی‌ها، كمبود ویتامین‌ها و یا تحریك‌های موضعی مثل سیگار یا الكل و یا مصرف بعضی دهان‌شویه‌ها در ایجاد آن دخیل باشند.
● و سخن آخر...
لطفا مراقب زبان، این عضو پركار و كم‌ادعای بدنتان باشید. آن را تمیز كنید. با خوردن غذاهای بسیار داغ و تند و تیز ادویه‌دار، آزرد‌ه‌اش نكنید و چند وقت یك بار پشت و رو و كناره‌های آن را خوب معاینه كنید. زخم‌هایی كه بیش از دو هفته باقی مانده‌اند و نیز برجستگی‌های موجود در بافت زبانتان را حتما به یك دندانپزشك یا متخصص گوشو حلق و بینی نشان دهید.‌
● وقتی زبان سوزناك می شود
سوزش زبان ممكن است به دلیل ضربه، گاز گرفتن زبان و یا مصرف غذاهای بسیار داغ یا ادویه‌دار یا ترش اتفاق بیفتد. این مسائل ممكن است موجب آسیب به زبان شما و سوزش آن بشود
▪ اگر دندان‌های فك بالا و پایین شما به خوبی روی هم جفت نشوند، ممكن است شما كناره‌های زبانتان را ناگزیر گاز بگیرید و زخم كنید.
▪ اگر شب‌ها و یا روزها هنگامی كه متوجه نیستید دندان‌ قروچه می‌كنید، ممكن است حین دندان قروچه زبانتان را هم دچار آسیب كنید.
▪ بعضی از بیماری‌ها مثل دیابت، كم‌خونی و یا كمبود ویتامین‌هایی از جمله ویتامین گروه B به سوزش زبان منجر می‌شوند. از مصرف غذاها و مایعات بسیار داغ و خوراكی‌های بسیار ترش و با ادویه‌ زیاد و تند، به خصوص در دورانی كه زبانتان به دلیلی زخم شده پرهیز كنید. اگر دندان قروچه می‌كنید، دستگاهی به اسم محافظ شبانه می‌تواند به بهبود وضعیت و جلوگیری از ضربه‌های بیشتر به زبان و دندان‌های شما كمك كند. این دستگاه را دندانپزشك برای شما تهیه می‌كند. اگر سوزش زبان دارید، برای یك بررسی عمومی بدن از نظر بیماری‌های عمومی، كمبود ویتامین‌ها و كم‌خونی اقدام كنید.

دكتر فرین میزانیان

منبع : روزنامه سلامت