جنبشهای سلفیه

سلفیه عنوان عمومی افراد یا فرقه‌های از مسلمانان متجدد مخصوصا مصر و هندوستان است كه به عنوان اكتفا به پیروی از سلیف صالح ،‌ مسلمینرا از آنچه خرافات و بدعت متأخران می‌خوانند تخذیر می‌كنند.
این نهضت در مصر تحت تأثیر افكار سید جمال‌الدین اسدآبادی و شاگردش محمد عبده بوجود آمد و از فكر اتحا اسلام نیز خالی نبود . لیكن داعی و مروج عمده آن شیخ محمدرشید‌رضا شاگرد عبده بود.
طریقه سلفیه نوعی تجدد در مذهب حنبلی و وهابی محسوب می‌شد و پیروان آن معتقد بودند كه قطع نظر از صنایع و فنون جدید‌،مسلمین نباید چیزی از فرهنگی‌ها اخذ و اقتباس كنند.
سلفیه در مبارزه با صوفیه و با معتقدان به زیارت مقابل ،‌كه آنها را قبوریون می‌خوانند ، شباهت و اشتراك عقیده با وهابیه دارند.
افكار سلفیه به وسلیه مجله "‌المنار " در میان متجددان مسلمان در همه اقطار اسلامی منتشر شد و از مراكش یا جاوه طرفدارانی یافت . در هند مخصوصا جماعتی كه به عنوان "‌فرائضی "‌مشهوراند نیز به عنوان سلفیه خوانده می‌شوند.
شك نیست كه این مصلحان قصدشان از این دعوت در آغاز اصلاح دینی بوده، ولی بررسی رشیدهای این نهضت نشان می‌دهد كه دلائلی كه از سوی پیشگامان آن ارائه می‌شود بیشتر اجتماعی و فرهنگی و به ویژه سیاسی است تا اخلاقی و روحانی اشاره مداوم به اوایل اسلام یكی از خصوصیات عمده نهضت سلفیه است و و از همین جاست كه پژوهشگران ،‌اصلاحگران سلفیه را گاه متهم به ‌"‌اعتیاد به گذشته "‌ كرده‌اند .
نظرگاه سلفیه را در امور زیر خلاصه می‌توان كرد:
‌ ۱) قرآن
۲) حدیث
۳) رد تقلید
۴) مفهوم جدیدی از اجتهاد و اجماع و تمایز ضروری میان مبادات و عادات
● سه تن از سلفیان بزرگ
۱) ابن تیمیه :
‌ یكی از طرفداران وی ابو عبدالله محمد بن احمد ذهبی است كه می‌گوید هر حدیثی كه ابن تیمیه آن را نشناسد حدیث نیست.
ابن قیم جوزیه از شاگردان ابن تیمیه بود از تألیفات مشهور ابن تیمه كتاب منهاج السفه النبویه است.
اندیشه سیاسی ابن تیمیه بر این پایه قرار دارد كه می‌گوید خدای تعالی عالم را برای خدمت و عبادت خود آفریده است و معتقد بود كه اگر دین و قدرت از هم جدا باشند دولت دچار بی نظمی و هرج و مرج می‌گردد.
به نظر او وحدت واقعی است در وحدت افسانه‌وار سیاسی نیست بلكه در یك همبستگی پیمانی است
۲) ابن قیم جوزیه :
برخی از آثار مشهور او ،‌مدارج السالكین – اعلام المؤمنین – الطرق الحكمیه است.
۳) محمد رشید رضا :
▪ مشهورترین آثار رشید رضا :‌
۱) مجله المنار
۲) تفسیر القرآن الكریم
● جنبش وهابیت
زعیم و پیشوایی این نهضت ،‌كه اعراب آن را وهابیت و فارسیان آن را وهابی‌گری نامیده‌اند محمد بن عبدالوهاب مجدی نام دارد.
نام وهابیت توسط مخالفان به آنها داده شده و میان اروپاییان نیز با همین نام مشهور شده‌اند . پیروان آن خود را "‌الموحدون "‌ و مذهب یا طریقه خود را "‌محمدیت "‌نامیده‌اند.
این گروه خود را سنی و پیرو مذهب احمد بن حنبل مروزی می دانند.
● طریقه وهابیه :‌
۱) هر چیزی كه به جز خدای تعالی مورد عبادت قرار گیرد . خطاست و هر كسی كه این قبیل چیزها را عبادت كند سزاوار مرگ است.
۲) ذكر نام پیامبر ،‌ولی ،‌ یا فرشته‌ای در نماز شرك است
۳) اگر غیر از خدا كسی شفاعت جویند كفر است
۴) هر كس برای روا گشتن حاجات خود از غیر خدا یاری بخواهد كافر است.
۵) علمی كه متنی بر قرآن مجید ، ‌سنت پیامبر اكرم و استنباط‌های ضروری عقل نباشد،‌كفر است.
۶) افكار قدر (‌قدرت داشتن انسان برای انجام كارهای در همه افعال به معنی الحاد و بدعت است.
۷) تفسیر قرآن بر پایه تأویل كفر است.
مسأله توحید بیش از همه فكر محمد بن عبدالوهاب را به خود مشغول كرده بود. به نظر او اساس توحید اعتقاد به این است كه خدای یگانه آفریدگار این عالم است و بر آن چیره است و قوانین آن را وضع كرده قوانینی كه جهان ما بر پایه آن می‌چرخد و در میان آفریدگان كسی یا چیزی نیست كه در كار آفریش و فرامان راندن بر آن با او شریك باشد و او را در اداره امور عالم به چیزی یا كسی نیازمند نیست. سود و زیان بندگان همه و همه از اوست.
محمدبن عبدالوهاب می‌گفت"‌خدای تعالی به تنهایی شارع عقاید است و اوست كه حلال و حرام را بیان می‌كند.
محمد بن عبدالوهاب و همفكران او معتقدند كه ضعف مسلمانان و سقوط عظمت ایشان سببی جز فساد عقیده ندارد.
نهضت وهابیه هر چند در آغاز به نام اصلاح و پیراستن اسلام از بدعت گمراهان و بازردانیدن آن به شیوه سلف صالح آغاز شد اما در عمل خود به صورت یكی از موانع رشد و پویایی و پیشرفت اندیشه مسلمانان در آمد چنانكه پیروان این نهضت تا این را اواخر در شمر بی خبرترین و وامانده‌ترین ملت‌های مسلمان بودند.
از این گذشته كشتارها و ویرانی‌هایی كه واهابیان در سرزمین‌های اسلامی به ویژه مكه و مدینه مرتكب شدند و بر تعصب‌ها و كشاكش‌های فرقه بی میان مسلمانان افروزدند و از همه بالاتر خراب كردن معابر و معابد و آثار تاریخی مسلمین گذشته از اینكه از لحاظ دینی آنان را بدنام جلوه داد ، از لحاظ فنی و هنری نیز بر چسب بی ذوقی و "‌ وندالیسم "‌یعنی پیروی از اصل تخریب آثار ذوقی و مصری را بر بدنامی آنان افزود.

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی