ببخش تا آرامش بیابی

«كیفر بدی ، مجازاتی همانند آن است و هركس عفو و اصلاح كند اجر و پاداشش با خداست، كه خداوند ظالمان را دوست نمی دارد.» (سوره شوری، آیه ۴۰)
رسول اكرم(ص) فرموده اند: بر شما باد گذشت، زیرا گذشت نیفزاید برای بنده جز عزت. از هم بگذرید تا خدا به شما عزت دهد.
امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: گذشت و عفو تاج كارهای نیك و جوانمردانه است. همچنین ایشان می فرماید: بهترین عفو آن است كه در حال توانایی باشد.
امام باقر(ع) می فرماید: پشیمانی بر گذشت بهتر و آسان تر است از پشیمانی بر كیفر.
امام صادق(ع) می فرماید: ۳ مكارم از دنیا و آخرتند. درگذری از كسی كه به تو ستم كرده و پیوند كنی با كسی كه از تو بریده و بردباری كنی هنگامی كه با تو نادانی كنند.
افراد با ایمان و پرهیزكار در برابر انواع آزارها، تحت تأثیر قرار نمی گیرند و خویشتن را نمی بازند، بلكه آنها را با عفو و احسان، مبادله می كنند و از مرحله انتقامجویی به پایگاه رفیع فرونشاندن خشم و صبر و خویشتنداری در برابر تجاوز تعالی یافته و سپس به مقام عفو در مقابل بدی دیگران نائل می شوند. سرانجام قلب شان به صورت چراغی تابان و نوری عاری از ظلمت و تاریكی و مملو از آرامشی رهیده از اضطراب و پریشانی درمی آید.
در قرآن كریم و روایات پیشوایان معصوم، آثار و بركات زیادی برای عفو بیان شده است.
قرآن كریم عفو و گذشت بندگان خدا از یكدیگر را زمینه ساز عفو خداوند می داند.
والیعفوا والیصفحوا الا تحبون ان یغفرالله لكم
«و باید عفو كنند و درگذرند، آیا دوست نمی دارید كه خداوند بر شما ببخشاید.»
امام علی(ع) پاداش انسان با گذشت را غیرقابل سنجش می داند و می فرماید: پاداش دو چیز را نمی توان سنجید، عفو و عدل.
● بخشش و خشم
بخشش می تواند نخستین قدم در كنترل و مدیریت خشم باشد و بیشتر اوقات قوی ترین تكنیك برای بازیابی كنترل بر زندگی است. بخشش به معنای چشم پوشی از اتفاقی كه برای شما افتاده، نیست. بلكه بدین معناست كه شما به نوعی نمی گذارید كنترل شما به دست خشم و هیجان منفی بیفتد. از سوی دیگر بخشش به معنای ضعف شما نیست. این كه سرچشمه زندگی را به دست بگیرید و اجازه ندهید كه «گذشته» كنترل شما را به دست بگیرد، نشان كاملی از قدرت است. دیگر این كه بخشش به این معنا نیست كه شما در همان سطحی هستید كه شما را آزرده خاطر كرده است.
بخشش و اطمینان به یك معنا نیست. زمانی كه فردی موجب آزار شما می شود، شاید مدت زمانی لازم باشد كه دوباره شما به سطح قبلی اطمینان دست یابید.
در واقع اگر به فردی خسارت وارد آید، آسیب و صدمه حادث شده است. قصد نداریم چیز اشتباهی را صحیح نشان دهیم بلكه نمی خواهیم به وسیله حوادث و رخدادها كنترل شویم. بخشش یعنی گذشته را رها كردن تا بدین ترتیب بتوانیم به دنبال زندگی خود برویم.
● دیگران را ببخشیم تا سالم بمانیم
كینه بخشی از طبیعت انسان است اما این حالت نه تنها سلامت روان، بلكه سلامت جسمی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. دكتر دین اورنیش (dean ornish) پزشك و محقق معروف آمریكایی، بخشش را جایگزین بسیار مناسبی برای خشم و انتقام می داند، او می گوید: خودخواهانه ترین كار برای خودتان، بخشیدن دیگران است. نتایج تحقیقات حاكی از آن است كه بخشش حداقل می تواند از ۲طریق تأثیرات مطلوبی به جای بگذارد. یكی كاهش استرس ناشی از نبخشیدن (كینه توزی) است كه آمیزه ای از ترشرویی، عبوسی، خشم، خصومت، نفرت و ترس را ایجاد می كند. این حالات تأثیرات فیزیولوژیك خاصی مانند بالا بردن فشارخون و اختلالاتی همچون بیماری های قلبی ـ عروقی، اختلال در سیستم ایمنی بدن و احتمالاً اختلال در كاركردهای سیستم عصبی و حافظه را از خود برجای می گذارد. ورتینگتون (worthington)، محقق می گوید: هر گاه كینه را به دل خود راه بدهید خود را در معرض یك مسأله حاد جسمی قرار داده اید. براساس تحقیقات انجام شده معلوم شده افرادی كه با دوستان، آشنایان و بستگان خود ارتباط بهتر، بیشتر و مطلوبتری دارند، نسبت به دیگر افراد از سلامت بیشتری برخوردارند و این فایده دوم بخشایش است.
شارلوت ون اوین ویتولیت (char lotte van oyen witvliet) محقق برجسته كالج هوپ، در میشیگان می گوید: بخشش باید جزئی از زندگی انسان ها باشد و نه فقط پاسخی نسبت به شرایط یا اهانت های خاصی در زندگی آنان. ورتینگتون میان بخشش و بخشش عاطفی تمایز قائل شده است. از نظر او بخشش عقلی، آشتی و مصالحه با فردی مقصر است اما بخشش احساسی یا عاطفی یك پذیرش درونی است. به یاد داشته باشیم كه بخشش، ما را ملزم نمی كند كه عدالت را نادیده بگیریم یا حق تحقیر و اهانت را به دیگران دهیم. خشم نیز جزئی از احساسات انسان است اما نباید عنصری ثابت و پایدار در زندگی یك فرد باشد. بدین مفهوم وقتی از بخشش صحبت می شود، منظور تأیید رفتار دیگران نیست، بلكه منظور این است كه رنج و درد را از درون خود بیرون بریزیم. دكتر ادوارد هالوول ( Dr.Edvard Hallowell) پزشك هاروارد و نویسنده كتاب «جرأت بخشش» می گوید: «بخشش یك فرآیند است، نه یك عمل لحظه ای؛ این فرآیند باید در مقابل حس كینه جویی، به تدریج پرورش پیدا كند» او كمك دوستان و افراد كارشناس را در پرورش این حس مفید می داند. پیام نهایی این صحبت ها چنین است. اگر به دنبال گرفتن انتقام از دیگران هستید، ابتدا دو قبر آماده كنید.
فواید بهداشتی جسمی و روانی بسیاری شامل حال كسانی می شود كه گذشت می كنند. این فواید بهداشتی براساس سن افراد و نیز تمایل به بخشیدن دیگران و خود و احساس مورد عفو الهی قرار گرفتن، متفاوت است. بخشش خود و دیگران با كاهش ناراحتی های روحی از جمله احساس بی حوصلگی، ناامیدی و عصبانیت مرتبط است.
«فرید من» در تز دكترای خود چنین نوشته كه بیشتر مردم نیاز دارند درباره بخشش آموزش و یادگیری داشته باشند تا بتوانند همدیگر را ببخشند. بسیاری از تحقیقات نشان می دهد كه بخشش به طور مستقیم بر هیجان عصبانیت به وسیله كاهش شدت آن در قلب وفكر اثر می گذارد. همچنین هر وقت بخشش نسبت به یك نارضایتی یا تجربه آسیب زای زندگی كسی به طور موفقت آمیز به كار برده شود، از عصبانیت آن رنجش می كاهد.
● بخشش و روان درمانی
بخشش افزون بر این كه یكی از عناصر كلیدی مراقبت مذهبی است، به عنوان یكی از عناصر روان درمانی هم مطرح شده است. اما مدل های ارائه شده، تأثیر اندكی بر درمانگری داشته اند. می توان گفت كه یكی از محدودیت های عمده روش های مشاوره و روان درمانی غیرمذهبی، به تشخیص ندادن نقش كلیدی بخشش در شفای روان شناختی مربوط می شود. در حقیقت، انتقادهای به عمل آمده از درمان گران غیرمذهبی، تردیدهایی را درباره تمایل آنها به برانگیختن سرزنش والدین یا سرزنش همسر یا شریك مطرح ساخته است. با این همه، ترغیب به بخشش، یكی از پررواج ترین مداخله های معنوی است كه روان درمانگران از آن استفاده می كنند. باید گفت برای این كه بخشش اثربخش و شفادهنده باشد، باید در وقت مناسب صورت بگیرد، هر چند كه با این وجود نیز، گاه رنجیدگی و آسیب وارده آنچنان عظیم است كه بخشش امكانپذیر نیست.
● محدودیت بخشش
«فیتز گیبانز» محقق، معتقد است كه با توجه به تجربه كلینیكی او، بخشش نمی تواند یك راه حل واحد برای همه دردهای احساسی كه از وقایع آسیب زای زندگی منتج شده است باشد، بلكه می تواند كمك كند تا درجه غم حاصل از آسیب های احساسی كاهش یابد. به نظر نمی آید كه بخشش، ناامیدی و یأس و درد عمیقی را كه شماری از مردم از خیانت، تجربه می كنند التیام ببخشد. همچنین بخشش نمی تواند به طور مستقیم عصبانیت یك شخص را كه حاصل از ضعف شخصیت اوست مانند بی قراری اعتقاد نداشتن به ارزش های اخلاقی را اداره كند. بخشش، هر چند یك وسیله درمانی قدرتمند است اما به تنهایی نمی تواند راه حل كاملی برای تنفر شدید، خصومت شدید و كینه شدید باشد.
● بخشش، بجا- نابجا
اگر كسی به افراد بد كند او طبق دستور اولیای اسلام او را می بخشد، ولی این دستور در جایی قابل اجراست كه بد كننده لایق عفو و اغماض باشد، اما اگر چشم پوشی از بدی او موجب گستاخی می شود و زیان های تازه ای به بار می آورد، باید مورد تأدیبش قرار داد، این مطلب در رساله حقوق امام سجاد(ع) تصریح شده است. حق كسی كه به شما بد كرده این است كه او را ببخشی و عفو كنی، اما اگر دانستی كه عفو او زیانبار است با استنصار از قانون و قاضی و مردم، مجازاتش می كنی. عفو در مواردی كه موجب تشویق و جری شدن ستمگر و نابخردی است، پسندیده نیست.

صابر محمدی
منابع:
۱- ویلیام وست، روان درمانی و معنویت، مترجمان؛ دكتر شهریار شهیدی و سلطان علی شیر افكن، تهران، انتشارات، رشد، ،۱۳۸۳ ص۶۶
۲- اینترنت

منبع : روزنامه ایران