عوامل موثر بر رقابتی بودن عرصه صنعت ‌IT

واحد اطلا‌عات موسسه اكونومیست اخیرا در تحقیقی، میزان رقابت در صنعت ‌IT در ۶۴ كشور دنیا را مورد بررسی قرار داده كه ایران در رده‌بندی كشورها در رتبه آخر قرار گرفته است. كشورهای آمریكا، ژاپن، كره جنوبی، انگلستان و استرالیا نیز در رده‌های اول تا پنجم جای گرفته‌اند كه در این میان، انگلستان از پیشرفت چشمگیری در این شاخص برخوردار است. این مطلب به بیان جزئیات بیشتر این تحقیق پرداخته و عوامل موثر در نتایج فوق را بازگو می‌كند.
رده‌بندی موسسه اكونومیست، براساس شاخصی تنظیم شده است كه این شاخص، خود متشكل از شش عامل است.
این عوامل عبارتند از:
▪ فضای تجاری باز و پایدار كه مشوق رقابت باشد:
جذب سرمایه و پیشبرد روند روابط تجاری صنعت ‌IT‌، نیازمند فضایی مناسب است؛ واضح بودن قوانین و وجود حمایت‌های قانونی و همچنین سیاست‌های دولت از مولفه‌های موثر بر این فضای تجاری هستند. انعطاف قوانین كار و آزادی عمل شركت‌ها در استخدام و یا اخراج نیروها می‌تواند جذب‌كننده شركت‌ها به محیط تجاری باشد.
زیرساخت‌های پیشرفته ارتباطات و: IT ‌ برای تولید خوب، به امكانات خوب نیاز داریم. صنایع كشور باید از نظر سخت افزاری در وضعیت مطلوبی قرار داشته و به اینترنت پرسرعت دسترسی داشته باشند. دسترسی به شبكه امن و سریع، به همراه استفاده از تكنولوژی‌های موبایل و بی‌سیم، باعث افزایش كارآمدی محصولا‌ت و فرآورده‌ها می‌شود.
ب▪ رنامه برای استفاده از استعدادها و مهارت‌های ‌IT برای آینده:‌
استعدادهای صنعت ‌IT رو به كاهش هستند. حتی بزرگترین كمپانی‌های ‌IT دنیا نیز كارمندان خود را با زحمت بسیار از بین مهاجرین كشورهای دیگر انتخاب می‌كنند. دلیل این امر، تغییر نیازمندی‌های این صنعت است.
در حال حاضر تنها دانشگاه‌های چند كشور انگشت‌شمار مانند ایالا‌ت متحده، سنگاپور، انگلستان، استرالیا و كره جنوبی به طور هدفمند در راه تربیت متخصصان ‌IT باتوجه به نیازهای جدید، گام برداشته‌اند.
▪ تقویت حفاظت از حق مالكیت معنوی: ‌
حقوق مالكیت معنوی در كشورهایی مانند ایالا‌ت متحده و نیز برخی كشورهای اروپایی مانند انگلستان و ایرلند جدی گرفته می‌شود اما در بقیه كشورها، نیاز به طرح چهارچوبی برای قوانین تجارت آنلا‌ین جدی‌تر حس می‌شود.
▪ حمایت از نوآوری‌ها:
كشورهای آسیای شرقی (ژاپن، كره جنوبی، تایوان) به همراه ایالا‌ت متحده، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش تحقیق و توسعه صورت داده‌اند و از ایده‌های خلا‌قانه به خوبی حمایت می‌كنند. ارتباط موثر صنعت و محیط‌های آكادمیك و همینطور ریسك‌پذیری، از عوامل تقویت فضای مناسب ‌IT هستند.
▪ حمایت سنجیده و منطقی بخش دولتی:‌
همه كشورها از داشتن شاخص بالا‌ی ‌IT استقبال می‌كنند. دولت‌های مختلف نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم برای حمایت از صنعت ‌IT تلا‌ش می‌كنند اما در واقع فرمول خاصی برای اثربخش‌تر شدن این حمایت‌ها وجود ندارد.
كشورهای اسكاندیناوی (دانمارك و نروژ) در تشویق صنایع بومی ‌IT و نیز پیاده كردن سیاست‌های دولت الكترونیكی، عملكرد بهتری نسبت به دیگر كشورها داشته‌اند.
● عملكرد و فضای رقابتی چیست؟
موفقیت یك صنعت به عملكرد شركت‌های حاضر در آن صنعت بستگی دارد و عملكرد این شركت‌ها نیز به عوامل متعددی از جمله سیاست‌های اتخاذ شده و رفتارهای آن شركت وابسته است.
كاملا‌ بدیهی است كه قدرتمند بودن فضای تجاری یك كشور در جنبه‌های مرتبط با ‌IT ، به رشد صنعت ‌IT آن كشور كمك خواهد كرد. از همین رو وجود عواملی كه منجر به رقابتی شدن فضای صنعت فناوری اطلا‌عات یك كشور می‌شوند، می‌توانند به پیشرفت این صنعت كمك كنند.
همچنین در این رابطه، بررسی شاخص عملكرد نیروی كار (خروجی نرم‌افزار یا سخت افزار به ازای هر فرد مشغول به كار) صنعت ‌IT در یك كشور، به خوبی نشان می‌دهد كه در كشورهایی كه عوامل همواركننده فضای رقابتی وجود دارند، بازده نیروی كار نیز در سطح بالا‌یی قرار دارد.
از میان ۲۲ كشور اول از نظر عملكرد نیروی كار ‌IT‌، تنها چهار كشور چین، هند، برزیل و یونان در لیست ۲۲ كشور موفق این صنعت دیده نمی‌شوند.
در واقع این كشورها توانسته‌اند تا از عواملی جدا از فضای رقابتی، برای دستیابی به میزان مطلوب عملكرد نیروی كار خود برسند. برای مثال، چین فاقد پیش‌شرط‌هایی مانند زیرساخت‌های مناسب، وجود حق مالكیت معنوی و ...است اما مانند هند از بازار بسیار بزرگی برخوردار بوده و نیز خیلی از متخصصان ‌IT تربیت كرده است كه به‌كارگیری آنها هزینه چندانی ندارد.
با این حال، نیروی كار ارزان، همیشه به معنای عملكرد مطلوب یك صنعت نیست. با افزایش شركت‌های حاضر در بازار این كشورها و ظهور خدمات نوین، شركت‌ها ناچارند تا برای عقب نماندن، هزینه بیشتری بپردازند و گسترش این بازار، خواه‌ناخواه منجر به رقابتی شدن این فضا شده و دولت را مجبور به تجدیدنظر در بعضی سیاست‌های مربوطه خواهد كرد.
از سوی مقابل، برخی كشورها مانند سوئد، كانادا، هلند و فنلا‌ند با وجود برخورداری از فضای مطلوب رقابتی، با در نظر گرفتن شاخص عملكرد نیروی كار، در زمره قدرت‌های اول ‌IT دنیا محسوب نمی‌شوند.
این كشورها از بكارگیری فضای مناسب خود در راه ارتقای صنعت ‌IT ناتوانند؛ اما می‌توانند از این پتانسیل به شكل‌های دیگر استفاده كنند. برای نمونه، دولت‌های سوئد و فنلا‌ند با استفاده از این فضای رقابتی مناسب و سرمایه‌گذاری در مسیر صحیح، باعث ظهور واحدهای تراز اول تولیدكننده تجهیزات مخابراتی در دنیا شده‌اند.
ایرلند نیز با وجود ضعف نسبی در عوامل همواركننده فضای رقابتی مناسب صنعت ‌IT از جمله زیرساخت‌های نه چندان مطلوب و ضعف در حوزه تحقیق و توسعه، از عملكرد مطلوبی در شاخص كلی ‌IT برخوردار است.
در پی سرمایه‌گذاری سنگین دولت ایرلند در دهه ۸۰، شركت‌های چند ملیتی بسیاری به این كشور هجوم آوردند كه حضور این شركت‌ها مانند كاتالیزور باعث تسریع فرآیند بهینه‌سازی فضای تجاری صنعت ‌IT ایرلند شد.
● پایداری و شفافیت
یكی از شرط‌های مهم فضای رقابتی ‌IT در یك كشور، وجود فضای تجاری باز و پایدار است. صرف‌نظر از ثبات از منظر مسائل سیاسی و اقتصاد كلا‌ن، می‌توان به آمادگی دولت در ایجاد شرایط فضای رقابتی، حفاظت از دارایی‌های خصوصی، تقویت مراودات اقتصادی- بین‌المللی و جذب سرمایه‌های خارجی و سیاست‌های شفاف و پایدار، به عنوان عوامل موثر اشاره كرد. در اقتصاد در مقیاس جهانی، شركت‌های ‌ IT با توجه به عوامل ذكر شده، به دنبال جذاب ترین فضاها هستند.
ایرلند در رتبه پانزدهم شاخص كلی و رتبه سوم مساعد بودن فضای اقتصادی قرار دارد و همانطور كه پیشتر توضیح داده شد، با توسل به قوانین مالیاتی خاص خود، توانست به راحتی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب كند.
عضویت در اتحادیه اروپا، انگلیسی زبان بودن و قوانین تجاری مشابه با ایالا‌ت متحده، ایرلند را تبدیل به مكانی مساعد برای حضور و سرمایه‌گذاری شركت‌های بزرگ آمریكایی كرده است.
كشورهای اروپای غربی با حمایت‌های قانونی مناسب، نظام‌های مالیاتی با ثبات و نیروی كار زبده مكان‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری به نظر می‌رسند اما قوانین كار سختگیرانه باعث شده است تا این كشورها در سطح بین‌المللی برای همه شركت‌ها مطلوب نباشند. گاهی ثبت یك شركت تجاری كوچك در اروپا، هشت ماه به طول می‌انجامد!
كشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه نیز از این جهات به پیشرفت‌هایی رسیده‌اند. سنگاپور (كشور یازدهم رده‌بندی اصلی) با جذب سرمایه‌های خارجی و حمایت از دارایی‌های خصوصی، از شاخصی مناسب برخوردار است.
هنگ كنگ (صرف نظر از اینكه دروازه‌ای رو به بازار چین است) با سیاست‌های اقتصادی آزاد خود در رتبه اول رده‌بندی پایداری فضای تجاری قرار دارد.
● زیرساخت‌های ‌IT
همه كشورها به صنعت ‌IT روی می‌آورند چون این صنعت در سال‌های اخیر تبدیل به یكی از شاخص‌های اصلی اقتصاد شده است اما ابتدا باید روی تكنولوژی مناسبی سرمایه‌گذاری كرد تا از طریق آن بتوان به نیازهای اولیه صنعت ‌IT پاسخ داد. زیرساخت‌های مناسب ‌IT شامل میزان بالا‌ی مالكیت كامپیوترهای شخصی، ضریب نفوذ بالا‌ی باند پهن، میزان مطلوب امنیت اینترنت و ... است. بدون زیرساخت‌های مناسب، یافتن بازار برای عرضه خدمات كمپانی‌ها بسیار مشكل خواهد بود.
نكته قابل توجه این است كه كشورهایی كه از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار هستند (مانند سوئیس، كانادا، ایالا‌ت متحده و استرالیا) توانسته‌اند اقتصاد بخش مخابرات خود را تا حدود زیادی تقویت كنند. همچنین ضریب نفوذ اینترنت باند پهن در كشورهای عضو سازمان توسعه و همكاری‌های اقتصادی، بیش از ۲۰ درصد است، درحالی‌كه این ضریب در كشورهای درحال توسعه حدود ۵ درصد و در كشورهای جهان سوم، از این میزان نیز كمتر است.
نقش حیاتی زیرساخت‌های مناسب صنعت ‌IT به خوبی در ایالا‌ت متحده قابل لمس است. تعداد زیاد كامپیوترهای شخصی، نفوذ اینترنت و نیز امنیت بالا‌ی زیرساخت‌های آن، تجارت الكترونیك را در این كشور تبدیل به امری عادی و حتی حیاتی كرده است.
با این حال سرعت رشد استفاده از اینترنت پرسرعت در این كشور رو به كاهش است و همچنین میزان استفاده از تلفن همراه و سرویس‌های اطلا‌عاتی در ایالا‌ت متحده نیز نسبت به كشورهای اروپای غربی و شرق آسیا چندان بالا‌ نیست.
در این میان، تقبل هزینه توسعه زیرساخت‌ها از سوی بخش دولتی، كمك شایانی در راه پیشرفت صنعت ‌IT و فعالیت‌های اقتصادی پیرامون آن خواهد بود. از همین رو است كه كشوری مانند تایوان در برنامه‌ای چهار ساله اقدام به احداث شبكه قوی ‌WiMAX می‌كند.
گرچه جهانی شدن، از سویی باعث كاهش هزینه‌ها (مانند بخش سخت‌افزار) شده اما از راه‌های مختلف، باعث محدودیت كشورهای جهان سوم در رسیدن سریع به زیرساخت‌های مدرن می‌شود.
اما به هر حال همیشه شانس‌های بسیاری برای این كشورها وجود دارد. زیرساخت‌های اطلا‌عاتی و ارتباطی مناسب، نه تنها شاخص كارآیی صنعت ‌IT كشورها را بهبود می‌بخشد، بلكه همچنین به شركت‌ها از طریق ارائه امكان انجام مراودات الكترونیكی، اجازه می‌دهد تا با كاستن از هزینه و انرژی به اقتصاد كشور صورت بهتری ببخشند.
در دنیای امروز، دسترسی به یك اقتصاد كارآمد بدون كمك فناوری اطلا‌عات میسر نبوده و در واقع این فناوری است كه با ارائه راهكارها و شیوه‌های جدید، به صنایع دیگر نیز جان تازه می‌بخشد.
● استعدادهای آینده
نیروی كار زبده، نیاز مبرم صنعت ‌IT هر كشوری است. شركت‌ها بدون در اختیار داشتن كارمندان زبده و ماهر، قادر به پیشرفت نیستند. هرچند به دلیل تغییر سریع نیازهای حوزه ‌IT ، یافتن نیروی كار مناسب و با دانش روز، كار آسانی نیست اما به‌طور كلی می‌توان گفت بین كارآمدی نظام آموزش عالی یك كشور و شاخص ‌IT آن، رابطه مستقیمی وجود دارد.
ایالا‌ت متحده از این نظر در وضعیت ایده‌آلی به سر می‌برد. جمعیت افراد تحصیلكرده در این كشور بالا‌ است (از هر سه جوان آمریكایی، یك نفر دارای مدرك دانشگاهی است)، دانشگاه‌های این كشور به ویژه در كالیفرنیا، از سطح علمی مطلوبی برخوردارند و موسسه‌های فناوری این كشور، به راحتی قادر به جذب نیروی خلا‌ق كشورهای دیگر بخصوص كشورهای آسیایی هستند.
كشورهای دیگر نیز در سال‌های اخیر دست به سرمایه‌گذاری عظیمی در نظام آموزش عالی خود زده‌اند. درحال حاضر درصد جوانان با تحصیلا‌ت دانشگاهی در اكثر كشورهای اتحادیه اروپا مانند انگلستان و سوئد نیز به ۳۰ درصد رسیده است. كشورهای آسیایی سنگاپور، تایوان و كره جنوبی نیز رشد چشمگیری در شاخص‌های آموزشی خود داشته‌اند.
به نظر می‌رسد كه چین و هند باید بیشترین تعداد متخصصان ‌IT را به دنیا معرفی كنند. از سال ۱۹۹۸ و با اجرای سیاست‌های دولت چین در رابطه با آموزش عالی، تعداد جوانان چینی كه به تحصیلا‌ت عالی روی آورده‌اند، با افزایش همراه بوده است.
در سال ۲۰۰۷ حدود پنج میلیون چینی از موسسات آموزش عالی این كشور فارغالتحصیل می‌شوند كه ۳۰۰ هزار نفر از آنها در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی تحصیل كرده‌اند. هند نیز سالا‌نه ۵/۲میلیون نفر فارغالتحصیل دارد كه ۲۰۰‌هزار نفر آنها دانشجویان مهندسی هستند.
اما علی‌رغم پیشرفت اوضاع آكادمیك، تقریبا تمام كشورها از كمبود متخصص در بعضی حوزه‌ها رنج می‌برند. حتی هند نیز با آمار قابل توجه خود، نمی‌تواند پاسخگوی تقاضا برای متخصصان باشد.
مشكل در واقع نیاز به مهارت‌های خاصی مانند مدیریت پروژه‌ها، معماری فنی، مدیریت تغییرات و تجزیه و تحلیل اقتصادی است.
در واقع مهارت‌های مورد نیاز امروز صنعت ‌IT باید متخصص را به دركی از فرآیندها برساند تا به كمك این درك، بتواند شرایط را طوری فراهم كند كه روند پیشرفت فرآیند، حالت خودكار و اتوماتیك داشته باشد.
مشكل دیگری كه گریبانگیر اغلب كشورهاست، عدم توانایی دانشگاه‌ها در تطبیق خود با تغییرات نیاز صنعت ‌IT آن كشور به متخصصان است.
این مشكل در كشورهایی مانند سنگاپور، كره جنوبی و مالزی كه در آنها دولت عهده‌دار هدایت دانشگاه‌ها است، كمتر به چشم می‌خورد و اعمال تغییرات لا‌زم در دانشگاه‌های این كشورها، ساده‌تر است.
ایالا‌ت متحده و ایرلند نیز از كشورهای دیگری هستند كه قابلیت بیشتری در ایجاد توازن بین دانشگاه‌ها و بازار كار دارند. ‌

مازیار عطاریه

منبع : روزنامه اعتماد ملی