اختلال عملکرد جنسی در مردان و زنان مبتلا به ضایعات طناب نخاعی( SCI)

● مقدمه
اختلال عملکرد جنسی یکی از شایعترین عوارض ناشی از ضایعات طناب نخاعی است اما میتواند به دنبال بیماریهای دژنراتیوو مادرزادی نیز ایجاد گردد. در امریکا ۲۵۰۰۰۰ نفر به ضایعات طناب نخاعی مبتلا میباشند و در این میان هر ساله ۱۰۰۰۰ نفر در اثر ضایعات حاد تروماتیک به طناب نخاعی فوت میکنند. بیشترین مبتلایان به صدمات طناب نخاعی را مردان زیر بیست و پنج سال تشکیل میدهند . در بیماران مبتلا به صدمات طناب نخاعی علاوه برفلج مشکلات مربوط به مثانه و روده و تغییر عملکرد جنسی نیز وجود دارد . اختلال عملکرد جنسی در مبتلایان به ضایعات طناب نخاعی میتواند بر کیفیت زنگی فرد اثرات منفی گذارد .که میتواند به دلیل ایجاداختلال درارتباط و صمیمیت در زندگی زناشویی باشد.
● روش کار :
این یک مقاله مروری است که به بررسی بیست مقاله منتشر شده طی سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷ پیرامون اختلال عملکرد جنسی در مردان و زنان مبتلا به ضایعات طناب نخاعی میپردازد.
● بحث:
محل و وسعت و شدت ضایعات طناب نخاعی بر میزان اختلال عملکرد جنسی اثر میگذارد.اختلال در عملکرد جنسی پس از صدمات طناب نخاعی میتواند به دلیل عوامل فیزیولوژیک یا سایکولوژیک مانند اختلال در تصویر ذهنی از خود و اعتماد به نفس ایجاد گردد .هر دو جنس اختلال عملکرد جنسی را پس از ضایعات طناب نخاعی تجربه میکنند . میزان فعالیت جنسی پس از ضایعات طناب نخاعی در هر دو جنس کاهش نشان میدهذ . در مردان شایعترین نوع اختلال بصورت اختلال در نعوظ و انزال و در زنان اختلال در لغزنده سازی واژن و عدم توانایی در حفظ پوزیشن مناسب در طی فعالیت جنسی و اسپاسیته طی مقاربت و اختلال در احتقان عروقی واژن و اختلال در ارگاسم به دلیل دیس رفلکسی اتونومیک میباشد . مطالعات نشان میدهد ۵۹% زنان مبتلا به ضایعات طناب نخاعی از اختلال در ارگاسم شکایت دارند .این مقاله نگاهی دارد به چگونگی و میزان شیوع انواع اختلال در عملکرد جنسی در مردان و زنان مبتلا به ضایعات طناب نخاعی و راههای کنترل و کاهش آن که در اصل مقاله مورد بحث قرار میگیرد.
● نتیجه گیری :
اختلال عملکرد جنسی بر کیفیت زندگی مبتلایان به ضایعات طناب نخاعی اثر منفی میگذارد. لذا توجه به جنبه سلامت جنسی این افراد و اجرای برنامه های درما نی در جهت کنترل و کاهش آن در طی مرحله نوتوانی توصیه میگردد.
در ایالات متحده امریکا در حدود ۳۰۰۰۰۰فرد مبتلا به ضایعات طناب مهره ای( SCI )زندگی میکنند و هر ساله حدود۱۰۰۰۰ مورد جدید نیز بدان افزوده میگردد. شایعترین عامل ایجاد ( SCI )تصادف با وسایل نقلیه میباشد.۸۰ درصد از این آسیبها در مردان جوان رخ میدهد.(۱) میزان شیوع ( SCI )در زنان کمتر از مردان است بطوری که به ازای هر ۴ مرد یک زن دچار ( SCI )میگردد. ضایعات طناب نخاعی یک موقعیت تهدید کننده کیفیت زندگی است وبه طور قابل توجهی سبب اختلال در روابط فرد باهمسر و خواهر و برادر و حتی فرزندانش میگردد (۲) زندگی قبل از آسیب به طناب نخاعی فرد ممکن است یک زندگی یکنواخت وآرامی باشد اما متعاقب ( SCI ) زندگی فرد بطور ناگهانی دستخوش تغییرات بزرگی میشودوفرد با تغییرات مهم جسمی وروحی و روانی روبرو میشود که باید با تک تک آنها سازش وتطابق پیدا کند .پس از کسب مهارت مراقبت از خود و کنترل دفع ادرار و مدفوع و مراقبت از پوست ,مهمترین مسئله برای فرد مبتلا به( SCI ) تطابق با مشکلات ناشی از مسائل جنسی است (۳).در این راستا بیماردوره هایی از غم –عدم رضایت از خود –کاهش اعتماد به نفس را تجربه میکند. بطور کلی اختلال عملکرد جنسی در این بیماران میتواند کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده آنرا کاهش دهد. (۴)
● اختلال عملکرد جنسی در مردان دچار ضایعات طناب نخاعی:
ضایعه طناب نخاعی بواسطه تاثیر بر فاکتورهای فیزیولوژیکی (اختلال در سیستم عروقی –عصبی –اندوکرینی)و سایکولوژیکی (کاهش اعتماد به نفس و تغییر در تصویر ذهنی از خود) میتواند اثرات منفی بر عملکرد جنسی فرد گذارد.محل , وسعت و شدت ضایعه بر میزان اختلال در عملکرد جنسی تاثیر دارد. دو ناحیه T۱۰-L۲ و S۲-S۴در طناب نخاعی بیشترین اثر رابر روی عملکرد جنسی میگذارند. در آسیب به منطقه S۲- S۴اختلال در ارکشن رفلکسی که عملی غیر ارادی است ایجاد میگردد. .ارکشن در این افراد بیشتر بصورت ارکشن سایکولوژیک میباشد .آسیب به منطقه T۱۰-L۲ سبب اختلال در ارکشن سایکولوژیک میگردد و این افراد بیشتر به کمک ارکشن رفلکسی تحریک میگردند. ( ۵) شایعترین نوع اختلال عملکرد جنسی در مردان( SCI ) اختلال در نعوظED و انزالٍEJ است. (ED)ناتوانی در دستیابی به ایجاد و حفظ یک ارکشن مناسب جهت دستیابی به یک مقاربت جنسی مناسب بمنظور رفع نیاز جنسی هر دو طرف است.دومین اختلال مهم در مردان مبتلا به( SCI ) اختلال در انزال است . میزان توانایی دستیابی به انزال به محل و وسعت آسیب نورولوژیک بستگی دارد .در آسیبهای کامل تنها در حدود ۲% و در آسیبهای ناقص در حدود ۳۲%دستیابی به انزال صورت میگیرد . انزال رتروگراد و نیز دفع قطره قطره منی انواعی دیگر ازاختلال در انزال میباشند که در این بیماران دیده میشود(۶). ۸۰ درصد بیماران مبتلا به( SCI ) مردان سنین باروری هستند .۱۸ درصد از این مردان با مشکل نازایی روبرو هستند .
کاهش کیفیت اسپرم سبب اختلال در باروری میگردد (۷) .مطالعات نشان میدهد در مردان مبتلا به( SCI )اسپرم با تعداد کافی تولید میشود اما میزان تحرک اسپرم ۲۰%کمتر از افراد عادی است که این حالت ربطی به سن و تعداد انزال ومحل صدمه ندارد. دمای اسکروتوم در مبتلایان به( SCI ) ۱.۲ درجه سانتیگراد بالاتر از افراد عادی است .ازسایر دلایل مطرح شده در زمینه نازایی این بیماران کاهش دفعات انزال است . هر چه دفعات انزال بیشتر شود میزان اختلال در اسپرم نیز کمتر میشود(۸).کاهش LH-FSH ازدیگر دلایل اختلال در اسپرم محسوب میشود. ۴۰ درصد از مبتلایان به( SCI )دچار هایپوگونادیسم هایپوتروفیک هستند. تغییر در پلاسمای منی بدلیل تغییر در ترشحات پروستات نیز در کاهش کیفیت اسپرم نقش دارد . کاهش سطح فروکتوز وآلبومین و گلوتامیک اگزالات ترانس آمیناز و افزایش آنتی ژنهای ضد اسپرم و کلراید و سیتوکینها سبب تغییر در پلاسمای منی و اختلال در باروری میگردد. امروزه با کمک روشهایی مانند تزریق اسپرم داخل رحمی و تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسم اووسیت به میزان ۳۳ تا ۸۰ درصد شانس پدر شدن در این بیماران افزایش میابد(۹).
● اختلال عملکرد جنسی در زنان دچار ضایعات طناب نخاعی:
زنان کمتر از مردان دچار ضایعات طناب نخاعی میشوند.میزان تاثیر ( SCI )بر عملکرد جنسی درز نان کمتر ازمردان است (۱۰).مطالعه فریرو در سال ۲۰۰۵ نشان داد ۶۲درصد از زنان بعد از( SCI )عملکرد جنسی طبیعی داشتندولی دفعات مقاربت و دستیابی به ارگاسم کاهش یافته بود.(۱۱-۱۲) میزان رضایت جنسی در زنان مبتلا به ضایعات نخاعی با افزایش سن کاهش میابد. مهمترین و شایعترین نوع این اختلال بصورت اختلال در لغزنده سازی واژن و اختلال در ارگاسم و ناتوانی در حفظ پوزیشن مناسب در طی فعالیت جنسی و اسپاسیته حین مقاربت تجربه میشود(۱۰). ۵۹%زنان ( SCI )دچار اختلال در ارگاسم هستند (۱۲) .بنظر میرسد استفاده ازKYژله جهت کمک به لغزنده سازی واژن مفید میباشد البته هرگز نبایستی از ترکیبات وازلین برای این منظور استفاده نمود. اسپاسیته و کونتراکچر و وجود مناطق حساس به لمس میتواند در ایجاد یک پوزیشن مناسب طی فعالیت جنسی مشکل ایجاد کند در این زمینه توصیه میشود که فرد در پوزیشنی که بیشترین احساس راحتی را میکند قرار گیرد. استفاده از کاتترهای ادراری طی مقاربت از مشکلات دفعی حین عمل جنسی میکاهد.(۱۳)
مرور بر مطالعات انجام شده نشان میدهد استرس ناشی از ( SCI )میتواند منجر به بروز آمنوره در زنان گردد .۵۰ درصد از زنان ( SCI )در زمان آسیب به طناب نخاعی با آمنوره مواجه میشوند که این حالت ممکن است تا یک سال پس از آسیب نیز طول بکشد اما به مرور زمان این اختلال به حالت طبیعی برمیگردد. البته علی رغم عدم وجود پریود ممکن است تخمک گذاری انجام پذیرد که میتواند منجر به حاملگی گردد .لذا توصیه میشود روشهای جلوگیری از بارداری با دقت خاص در این زنان پیگیری و اجرا گردد. (۱۰)
● تاثیر ( SCI )بر ازدواج:
مطالعات حاکی از آنست که افراد مبتلا به ( SCI )بیشتر از جمعیت عمومی طلاق میگیرند و کمتر ازدواج میکنند. تا ۴۸-۸%طلاق در مواردی که ازدواج قبل از آسیب انجام گرفته باشد دیده شده است. وجود ناتوانی جسمی ظاهری در زنان ( SCI )مهمترین عامل کاهش ازدواج درمیان آنهامحسوب میشود.همسران مردان مبتلا به( SCI )استرس بالایی را زمینه های جسمی – عاطفی تحمل میکنند بدلیل اینکه بخش اعظمی از بار مراقبتی بر دوش همسران این بیماران می افتد . تاثیر ( SCI )بر ازدواجهایی که قبل از آسیب انجام گرفته باشد شدیدتر از زمانی است که ازدواج بعد از( SCI )انجام گرفته باشد ..بنابراین حمایت اززنان جهت حفظ زندگی جنسی ضروری بنظر میرسد. مردان جوان مبتلا به( SCI )نیز مشکلات زیادی در زمینه ازدواج تجربه میکنند. مردان مجرد چنین تصور میکنند که جذابیتی برای جلب همسر را ندارند و این تفکرگاه سبب دوری فرد از جامعه و کناره گیری از موقعیتهای شغلی و اجتماعی و ارتباطی میشود. گاهی دیده میشود که مردان دچار ( SCI )تنها بدنبال زنان با معلولیت و نشسته بر روی ویلچیر میگردند. و اگر در برخورد با خانمی قرار بگیرند که به او علاقه ای ندارد آنرا به پای ( SCI )و معلولیت خود میگذارند.(۱۴)
● علل موثر در بروز اختلال عملکرد جنسی در مبتلایان به ( SCI ):
افسردگی یکی از علل تاثیر گذار بر اختلال عملکرد جنسیاست .۶۰ درصد افراد ( SCI )دچار افسردگی هستند و ۲۰ تا ۲۵ درصد آنها از افسردگی شدید رنج میبرند. این افسردگی احتمال بروز خودکشی در این بیماران افزایش میدهد بطوریکه ۷.۳-۱۱.۳ درصد از مرگها در این بیماران به این دلیل اختصاص میابد. (۱۵)
خستگی و افسردگی و درد و استرس بر تمایلات جنسی اثر منفی دارد . باید توجه داشت که حتی بطور عکس اختلال عملکرد جنسی میتواند نشانه ای از افسردگی باشد. درافرادی که از دوره کودکی دچار( SCI )میباشند اسپاسیته و عفونتهای ادراری و زخمهای فشاری میتواند اثر منفی بر عملکرد جنسی گذارد. دیس رفلکسی اتونومیک از جمله وضعیتهای تهدید کننده زندگی است که در افراد ( SCI )که دچار صدمه در منطقهT۵و بالاتر شده اند رخ میدهدو باعث برافروختگی صورت واحتقان بینی و تغییرات بینایی حین عمل جنسی میگردد.(۶)
اختلال در دفع مثانه و روده نیزاز علل مهم عدم تمایل و یا اختلال در انجام عمل جنسی محسوب میشود. (۱)
● درمانها:
سایلد نافیل یکی از اولین مداخلاتی است که در درمان erection dysfunction در مردان ( SCI )انجام میگیرد . این دارو مهار کننده فسفو دیاستراز -۵است که با افزایش جریان خون پنیس به بهبود erection کمک میکند (۱۷). استفاده از این دارو در کسانی که به حملات آنژین دچارمیشوند ویا تحت در مان با نیتراتها هستند توصیه نمیگردد. برافروختگی و سردرد و اختلالات بینایی و دیسپپسی از عوارض جانبی این دارو محسوب میشود. ( ۱۸)
تزریق الپروستادیل و پاپاورین و فنتولامین به داخل اجسام غاری بمدت یک تا دو ساعت سبب ایجاد یک erectionمناسب میگردد. این روش تنها توسط پزشک اورولوژیست تجویز میگیرد ونباید بیش از یکبار در هفته انجام شود. در افراد تتراپلژی جهت اجرای این روش به کمک نیاز دارد . از معایب کاربرد آن میتوان به پریاپیسم و فیبروز آلت و درد محل تزریق و اکیموز اشاره نمود. (۱۹)
واکیومها با کشیدن خون به داخل اجسام غاری به کمک یک روش غیر تهاجمی سبب ایجاد و حفظ erectionمیشود . استفاده روتین وار از این روش به تنهایی توصیه نمیشود وبهتر است که در کنار سایر روشها استفاده شود در افراد تتراپلژی به کمک برای اجرای این روش نیاز است. از عوارض این روش میتوان تحریک پوست را نام برد (۲۰)
ایمپلنتهای آلت در واقع زمانی بکار میرود که سایر روشها مفید نباشد و یا به سیستم عروقی یا بافت آلت آسیب وارد شده باشد . این روشی تهاجمی برای حفظ عملکرد جنسی است .( ۶)
انجام مشاوره با زن و شوهر جهت بهبود مسائل ارتباطی نیز از راهکارهای مفید در این زمینه میباشد .طور مثال زنان اغلب به جنبه های روانی و رومانتیک و عاطفی ارتباط جنسی بیشتر اهمیت میدهند.به مردان دچار ضایعات طناب نخاعی توصیه میشود تا خود را به این بعد در زنان نزدیکتر نمایند چرا که حتی در برخی از زنان رهایی از یک مقاربت طولانی یکی از بخشهای مهم ارتباط جنسی در آنها محسوب میشود.گاهی همسران مردان ( SCI )چنین تصور میکنند که توانایی شروع و ایجاد تحریک جنسی را در همسرشان ندارند و این خود مسبب بسیاری از اختلافات برسر مسائل زناشویی میگردد. بنابراین توجه به جنبه های جسمی و روانی و عاطفی ارتباط جنسی میتواند در ایجاد رضایت جنسی در طرفین کمک نماید .(۱۳)
مطالعات الکساندر(۱۹۹۳ )نشان داد تنها ۲۲ درصد از افراد دچار ضایعه نخاعی تحت مشاوره جنسی قرارمیگیرند. (۶)

احمد عامری
شراره ضیغمی محمدی .عضو هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
۱)-RAMOS AS,SAMSO JV,"SPECIFIC ASPECTS O ERECTILE DYSFUNCTION IN SPINAL CORD INJURY",INT J IMPOT RES,(۲۰۰۴),OCT;۱۶ SUPPL۲:S۴۲-۵.
۲) LAPHAM R N,"HOW THE FAMILY COPES WITH SPINAL CORD INJURY :A PERSONAL PERSPECTIVE "REHABIL NURS ,۱۹۹۴,۱۹,۸۰-۳
۳)-YIM SY,LEE IY,YOON SH,SONG MS,"QUALITY OF MARITAL LIFE IN KOREAN SPINAL CORD INJURED PATIENTS",SPINAL CORD ,۱۹۹۸,DEC,۳۶(۱۲),۸۲۶-۳۱
۴) BLACK K,SIPSKI ML,STRAUSS SS,"SEXUAL SATISFACTION AND SEXUAL DRIVE IN SPINAL CORD INJURED WOMEN",J SPINAL CORD MED,۱۹۹۸,JUL ۲۱(۳),۲۴۰-۴.
۵) SIPSKI M,ALEXANDER CJ,GOMEZ M O,"EFFECT OF LEVEL AND DEGREE O SPINAL CORD INJURY ON MALE ORGASM",SPINAL CORD,(۲۰۰۶ ),DEC ۴۴(۱۲):۷۹۸-۸۰۴
۶)ALEXANDER CJ,SIPSKI ML,FINDLEY TW,"SEXUAL ACTIVITIES DESIRE AND SATISFACTION IN MEN PRE-AND POST- SPINAL CORD INJURY" ARCH SEX BEHAV,(۱۹۹۳),JUN,۲۲(۳):۲۲۷-۲
۷)-BRACKETT NL,FERRELL S M,ABALLA TC,AMADOR MJ,"SEMEN QUALITY IN SPINAL CORD INJURED MEN:DOES IT PROGRESSIVELY DECLINE POST INJURY?"ARCH PHYS MED REHAB,۱۹۹۸,۷۹(۶),۶۲۵-۲۸.
۸)HAMID R ,PATKI P,BYWATER H, SHSH PJ,CRAGGS MD,"EFECTSOF REPEATED EJACULATIONS ON SEMEN CHARACTERISTICS FOLLOWING SPINSL CORD INJURY",SPINAL CORD (۲۰۰۶),JUN,۴۴(۶):۳۶۹-۷۳.
۹)NOREAL L,DION SA,VACHON J,GRAVIS M,"PRODUCTIVITY OUTCOMES OF INDIVIDUAL WITH SPINAL CORD INJURY"SPINAL CORD ,۱۹۹۹,۳۷,۷۳۰-۶.
۱۰)SIPSKI ML,ARENAS A,"FEMALE SEXUAL FUNCTION AFTER SPINSL CORD INJURY",PROG RAIN RES,(۲۰۰۶),۱۵۲:۴۴۱-۷
۱۱)FERREIRO V ME,BARCA-BUYO A, DE LA BARRERA SS,"SEXUAL ISSUES IN A SAMPLE OF WOMEN WITH SPINAL CORD INJURY",SPINAL CORD,(۲۰۰۵),JAN,۴۳ (۱):۵۱-۵
۱۲)SIPSKI ML,ALEXANDER CJ,ROSEN R,"SEXUAL ARAUSAL AND ORGASM IN WOMEN :EFFECTS OF SPINAL CORD INJURY"ANN NEUROL ۲۰۰۱,JAN,۴۹(۱),۳۵-۴۴.
۱۳)FORSYTHE E,HORSEWELL JE,"SEXUAL REHABILITATION OF WOMEN WITH A SPINAL CORD INJURY" SPINAL CORD (۲۰۰۶),APR;۴۴(۴):۲۳۴-۴۱.
۱۴)K D ANDERSON,J F BORISOFF,R D JOHNSON ,"SPINAL CORD INFLUENCES PSYCHOGENIC AS WELL AS PHYSICAL COMPONENTS OF FEMAL SEXUAL ABILITY",SPINAL CORD (۲۰۰۷)۴۵,۳۴۹-۳۵۹.
۱۵)KISHI Y,ROBINSON RG KOSIER JT ,"SUICIDAL IDEATION AMONG PATIENTS DURING THE REHABILITATION PERIOD AFTER LIFE TREATING PHYSICAL ILLNESS",J NERV MENT DIS ۲۰۰۱,۱۸۹:۶۲۳-۸.
۱۶)-VALTON K,KARLSON AK,SIOSTEEN A,"SATISFACTION WITH SEXUAL LIFE AMONG PERSONS WITH TRAUMATIC SPINAL CORD INJURY AND MENINGOMYELOCELE"DISABIL REHABIL,۲۰۰۶,AUG ۳۰,۲۸(۱۶) ,۹۶۵-۷۶.
۱۷)SOLAR JM ,PREVINAIRE JG,DENYS P,"PHOSPHODIESTERASE INHIBITORES IN THE TREATMENT OF ERECTILE DYSUNCTION IN SPINAL CORD INJURY MEN"SPINAL CORD,(۲۰۰۷),FEB,۴۵(۲),۱۶۹-۷۳.
۱۸)GANZ WH ZASLAU S,WHEELER S,"EFFICACY AND SAFETY OF ORAL SILDENAFIL IN MEN WITH ERECTILE DYSFUNCTION AND SPINAL CORD INJURY",J SPINAL CORD MED ,۲۰۰۱,SPRING ,۲۴(۱),۳۵-۴۰.
۱۹).LEBIB BEN ACHOUR S,LAFFONT I,BOYER F,"INTRACAVERNOUSE INJECTIONS IN THE TREATMENT OF ERECTILE DYSFUNCTION IN SPINAL CORD INJURED PATIENT :EXPERIENCE WITH ۳۶ PATIENT"ANN READAPT MED PHYS,۲۰۰۱,FEB ۴۴(۱):۳۵-۴۰.
۲۰)DENIL J,OHI DA,SMYTHE C,"VACUUM ERECTION DEVICE IN SPINAL CORD INJURED MEN:PATIENT AND PARTNER SATISFACTION",ARCH PHYS MED REHABIL,۱۹۹۶,AUG ۷۷(۸)۷۵۰-۳