زندگی در سایه ترس

اگرچه ترس هم مانند بسیاری از حالت‌ها و ویژگی‌های روحی و جسمی که خداوند در وجود بشر قرار داده است، به نوعی لازمه بقای اوست اما همین ترس اگر بسیار زیاد و در حد افراطی باشد و به عبارتی تبدیل به فوبیا شود، می‌تواند زندگی انسان را مختل کند.
متاسفانه بسیاری از مردم به دلایل مختلف سال‌های زیادی از عمر خود را با نوعی ترس مخرب و غیر طبیعی می‌گذرانند اما هرگز برای درمان آن به پزشک مراجعه نمی‌کنند.
شما چطور آیا ترسی عمیق و شدید بر زندگی‌تان سایه افکنده است؟ آیا دچار فوبیا هستید؟
برای آشنایی بیشتر با فوبیا و علل ایجاد و پیشگیری از آن گفت و گوی کوتاهی داریم با دکتر افشین یداللهی، روانپزشک.
▪ فوبیا چیست و چه تفاوتی با ترس‌های معمولی که همه ما با آنها آشنا هستیم دارد؟
ـ فوبیا نوعی ترس شدید است که فرد نسبت به یک شی و موقعیت یا وضعیت محیط اطراف پیدا می‌کند. شدت این ترس به هیچ وجه متناسب با سوژه‌ای که فرد از آن می‌ترسد، نیست و خود فرد هم به شدت غیر منطقی این ترسش واقف است. در واقع تفاوت آن با ترس در شدت و غیر منطقی بودن این ترس است.
▪ به اعتقاد شما به عنوان یک روانپزشک چقدر وجود ترس در زندگی روزمره ما انسان‌ها لازم است؟
ـ ترس در حد معمول مشکلی ندارد و حتی لازم است. این ترس به نوعی ضامن بقای ماست. همین ترس است که هنگام نزدیک شدن یک اتومبیل با سرعت زیاد موجب واکنش شدید ما و فرار از موقعیت خطرساز می‌شود. به طور کلی ترس و اضطراب البته در حد متعادل برای ما مفید هستند.
▪ فردی که فوبیا دارد هنگام مواجه شدن با عامل ترس ممکن است دچار چه حالت‌هایی شود؟
ـ حالت‌های شدیدی مانند تنگی نفس، حملات هول و هراس و وحشت شدید و لرزش، تعریق و حتی گاهی این حالت‌ها به حدی است که موجب افت عملکرد فرد می‌شود. گاهی این ترس آنقدر زیاد است که باعث اجتناب فرد از هر نوع موقعیت مواجهه با آن می‌شود. فوبی خون و جراحت و تزریق گاهی با افت فشار و حتی سنکوب همراه است.
▪ لطفا یک مثال بزنید؟
ـ همه انسان‌ها به نوعی از حیوانات درنده می‌ترسند و مثلا هنگام مواجهه با یک خرس فرار می‌کنند اما ترس فرد مبتلا به فوبی ممکن است به حدی زیاد باشد که از شنیدن نام خرس و یا دیدن تصویر آن در تلویزیون هم دچار هراس بسیار شدیدی شود و یا فردی که ترس شدید و غیر منطقی نسبت به جوجه دارد و حتی از فاصله دور هم نمی‌تواند وجود یک جوجه را تحمل کند و به شدت می‌ترسد، همه این افراد به نوعی دچار فوبیا هستند.
▪ کمی در مورد انواع فوبیا توضیح دهید؟
ـ فوبیا دارای انواع مختلفی است ترس از حیوانات مانند مار، موش، گربه و ... ترس از محیط طبیعی مانند مکان‌های بلند، توفان‌، رعد و برق و ... ترس از خون و جراحت و ترس از موقعیت مانند ترس از آسانسور و هواپیما و مکان‌های بسته.
▪ چه عواملی باعث ایجاد فوبیا در افراد می‌شود؟
ـ دلایلی در این زمینه مطرح شده‌اند البته ممکن است همه این دلایل قطعی نباشند. هنگامی که یک شی، یک حیوان و یا یک موقعیت با هیجانی مانند ترس شدید همراه باشد ممکن است آن فرد نسبت به آن فوبی پیدا کند. این افراد معمولا به استعداد نامشخصی برای احساس ترس و یا اضطراب فراگیر دچار می‌شوند. از طرف دیگر گاه فوبیا در نتیجه الگوبرداری فرد است. گاهی کودکان واکنش‌های فوبیک را از اطرافیان خود به طور مثال پدر و مادرشان یاد می‌گیرند، گاهی هم این فراگیری از طریق اطلاعات و سخنان آنها در فرد به وجود می‌آید. مثلا والدین که به هر دلیلی مانند آرام کردن کودک و یا جلوگیری از شیطنت‌های او کودک را از چیزهایی مثل تاریکی، دیو، رعد و برق و غیره می‌ترساند باید آگاه باشند که آموزش‌های آنها به طور ناخواسته در ایجاد فوبی و ترس شدید او از موقعیت مذکور در آینده تاثیرگذار خواهد بود.
از عوامل دیگر ایجاد فوبیا عوامل رفتاری مانند شرطی شدن است. هنگامی که فردی چندین بار در موقعیتی مشابه قرار گیرد که دچار ترس شود، ممکن است نسبت به آن موقعیت خاص دچار فوبیا شود. وراثت هم یکی دیگر از این عوامل است. در دو سوم افراد مبتلا به فوبیا حداقل یک منسوب درجه یک آنها به یک فوبی اختصاصی از همان نوع مبتلاست.
▪ فرهنگ چقدر در ایجاد فوبیا موثر است؟
ـ اگرچه در لیست عوامل زمینه ساز فوبیا زیاد به آن اشاره نشده است اما می‌توان گفت گاهی ممکن است فرهنگ هم در زمینه موثر باشد. گاهی افراد از چیزهای نامعلوم و غیر واقعی مثل لولو می‌ترسند که ریشه در فرهنگ آنها دارد.
▪ کنترا فوبیک چیست؟
ـ افراد مبتلا به کنترا فوبیک از چیزی که وحشت دارند به سمتش می‌روند. برخی از کسانی که سقوط آزاد انجام می‌دهند کسانی هستند که از آن می‌ترسند و یا برخی از افرادی که به اعماق دریا می‌روند، کسانی هستند که از آن می‌ترسند این در حالی است که این افراد وقتی به عمق دریا می‌روند نسبت به آن موقعیت ترغیب می‌شوند.
▪ اختلال اضطراب در جمع یا جمعیت هراسی چیست؟
ـ ترسی مفرط است از تحقیر شدن یا خجالت کشیدن در موقعیت‌های مختلف اجتماعی مانند صحبت کردن در جمع، ادرار کردن در دستشویی‌‌های عمومی، صحبت کردن با جنس مخالف و ... بیشترین سن شیوع جمعیت هراس هم در سال‌های نوجوانی است ولی در سنین پایین‌تر (۵ سالگی) و بالاتر (۳۵ سالگی) هم شایع است.
▪ آیا فوبیا یک اختلال شایع است؟
ـ بله، می‌توان گفت فوبیا شایع‌ترین اختلال روانپزشکی در بین خانم‌هاست و در آقایان هم بعد از مصرف مواد، فوبیا دومین اختلال شایع است.
▪ فوبیا در خانم‌ها بیشتر است یا آقایان؟
ـ در خانم‌ها دو برابر بیشتر از آقایان شاهد فوبی اختصاصی هستیم اما نسبت ترس از خون و تزریق و جراحت در بین زنان و مردان مساوی است.
▪ چگونه می‌توان از فوبیا پیشگیری کرد؟ در این مورد چه توصیه‌ای به والدین دارید؟
ـ پدر و مادری که خودشان به فوبیا مبتلا هستند باید بدانند که ممکن است به صورت ارث یا الگوبرداری این فوبیا را به کودکشان منتقل کنند. فرزندان آنها با مشاهده عکس‌العمل‌های ترس والدین خود، هنگام مواجهه با موقعیت خاص رفتار آنها الگوبرداری می‌کنند. گاهی هم خود والدین بچه‌ها را از موقعیت‌ها و یا چیزهایی می‌ترسانند که باز باعث یادگیری ترس در آنها خواهد شد. بنابراین والدین برای پیشگیری از ابتلای فرزندانشان به فوبیا ابتدا باید نسبت به درمان خودشان اقدام کنند و سپس هرگز فرزندانشان را بی مورد از چیزی نترسانند.
▪ برای درمان فوبیا از چه روش‌هایی استفاده می‌شود؟
ـ بیشتر از درمان رفتاری و مواجه‌سازی و حساسیت‌زدایی تدریجی استفاده می‌شود. در این روش که حتما باید توسط یک روانپزشک انجام شود فرد به صورت تدریجی و بر اساس شدت ترس خود با عامل ایجاد ترسش رو به رو می‌شود.
گاهی ممکن است روانپزشک از فرد بخواهد تا موقعیت ترسناک را در ذهن خود تصور کند و به این شکل با کمترین میزان ترس و اضطراب در مواجهه با موقعیت خاصی رو به رو شود. تجربه این ترس به مرور به صورت یک منحنی سیر صعودی طی کرده و سپس افت می‌کند. با چندین بار مجسم کردن ترس در یک مرحله کم کم ترس در آن مرحله خاص کاهش پیدا کرده و از بین می رود و سپس نوبت به مرحله بعدی است مثلا قرار گیری در موقعیت یا دیدن تصویر آن. در کنترل فوبیا ریلکسیشن و روش‌های آرام‌سازی هم بسیار مفید هستند.
▪ هیپنوتیزم هم در این زمینه مفید است؟
ـ هیپنوتیزم فقط ممکن است به قدرت نفوذ درمانگر در القای ترسناک نبودن موقعیت کمک کند.
▪ درمان دارویی چطور؟
ـ درمان‌های محدود دارویی هم استفاده می‌شود.
▪ با این حال به نظر می‌رسد مردم چندان توجهی به ترس‌های جدی (فوبیا) خود نمی‌کنند و کمتر برای درمان نزد پزشک می‌روند، چرا؟
ـ بیشتر مردم نمی‌دانند و یا فکر نمی‌کنند که این ترس شدید آنها یک اختلال است و از آن مهمتر اینکه اختلالی قابل درمان است. برخی از افراد هم از ترس خود خجالت می‌کشند و ترجیح می‌دهند به پزشک مراجعه نکنند.
▪ توصیه آخر شما به این افراد چیست؟
ـ فوبیا یک بیماری مزمن است و تداوم خواهد داشت بنابراین باید هر چه زودتر نسبت به درمان آن اقدام کنند.

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز