به مناسبت دهم ربیع الثانی سالروز وفات حضرت معصومه(س) ستاره ای در آسمان طهارت

آسمان تاریخ بشریت، مملو از درخشش ستارگانی است که با انوار ایمان، اخلاص، عبودیت، پارسایی و طهارت خویش، گستره جهان را زینت بخشیده و فروغ هدایت را بر بنی آدم ارزانی داشته اند؛ جلوه های حسنایی که زیبنده ترین نقش انسانی در نگارستان هستی بوده اند و نسیم روح بخش معنویت را از بهشت ضمیرشان بر کویر جامعه بشری روان نموده و سرای دنیا را به شمیم دلنواز عشق و معرفت ولایی عطرآگین ساخته و به طره گشایی از جمال بی مثال رحیمی در عالم ناسوت پرداخته اند.
در این میان، نه تنها مردان صاحبدلی همچون انبیا و اولیای الهی قاموس وجود را به نام خود مزین نموده اند، بلکه زنان عفیف و مؤمنی نیز بوده اند که جهان ملک را با حضور ملکوتی خویش منور ساخته اند. در عظمت و والایی این زنان همین بس که الگوی حسنه هم برای زنان اهل ایمان و هم برای مردان جوینده کمالات می باشند؛ چنان که قرآن کریم، آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون، و مریم دختر عمران(س) را به عنوان مثل برای اهل ایمان مطرح می نماید.(تحریم۱۲.)
همچنین از خاندان پاک عصمت و طهارت(ع) نیز بانوان بی نظیری وجود داشته اند که به یقین الگوی عالمیان بوده و هستند و در بین ایشان می توان به حضرت فاطمه زهرا(س) سیده زنان، و حضرت زینب(س) صابره زنان، و حضرت فاطمه معصومه(س) شفیعه روز جزا، اشاره کرد.
در نوشتار حاضر سعی شده نگاهی گذرا به شخصیت الهی و معنوی حضرت فاطمه معصومه(س) به ویژه صفت طهارت و معصومیت آن بانوی فرشته سیرت آسمانی، افکنده شود؛ ستاره فروزانی که در سپهر ایمان و پاکدامنی تلألؤ ویژه ای داشته و هستی را به یمن انوار زیبنده خویش مفتخر ساخته است. با هم آن را می خوانیم:
معصومه آل طه(ع)، یاس خوشبوی گلستان ولایت که بهار زندگی اش خیلی زود به خزان تبدیل شد تالی تلو معصوم و گنجینه بی پایان الهی است که راز سر به مهر رحیمی و سر روح نواز رحمانی را در دل دارد و کوثر حیات بخش بهشتی است که سرزمین قم را به زلال قدسی حضورش، روح معرفت و حیات طیبه معنویت بخشیده است:
«روایت شده است که در قم جای پای جبرئیل است و آن جایی است که آب جوشید؛ آبی که هر کس بنوشد از بیماری در امان می ماند و از آن آب، گلی سرشته شد که با آن مانند شکل پرنده ]به دست عیسای مسیح(ع)[ ساخته شد و امام رضا(ع) با آن غسل نمود.»(۱)
فضیلت خانوادگی
شخصیت معنوی و اخلاقی هر کس تا حد زیادی وابسته به ایمان و تقوای پدر و مادر و محیطی است که در آن پرورش می یابد و روحیات و اخلاق نیک والدین است که در آیینه تمام نمای فرزند تجلی می نماید و حتی قبل از تولد، شالوده سعادت و خوشبختی را در وجود او بنا می کند. حضرت فاطمه معصومه(س) در خاندان رسالت و ولایت دیده به جهان گشود، درحالی که پدرش، امام هفتم شیعیان، حضرت موسی بن جعفر(ع) به شهادت تاریخ، امام عظیم الشأن، کثیرالتهجد، کوشا در اجتهاد و مواظب بر طاعات و عبادات و مشهور به کرامات بود.
شب را با قیام و سجود به روز می آورد و روز را با صیام و صدقه به آخر می رسانید. به سبب حلم بسیار و گذشت او از جرم تقصیرکنندگان در حقش، کاظم خوانده شد و کسی را که به او بدی می کرد با عفو و احسان، جزای نیک می داد و به جهت زیادی عباداتش به عبد صالح معروف شد.(۲)
مادر حضرت معصومه(س)، معروف به «تکتم» یا «نجمه» که همان مادر امام رضا(س) می باشد، زنی از مغرب زمین و کنیز آزاده ای است که قبل از ازدواج، در خانه «حمیده»، مادر امام کاظم(س)، به عبادت عاشقانه و خدمت صادقانه مشغول بود و به نقل ابن بابویه: «آن جاریه سعادتمند بهترین زنان بود در عقل و دین و حیا، و خاتون خود حمیده را بسیار تعظیم می نمود و از روزی که او را خرید، هرگز نزد او نمی نشست برای تعظیم و اجلال. پس حمیده روزی به حضرت امام موسی(ع) گفت: ای فرزند گرامی! تکتم جاریه ای است که من از او بهتر ندیده ام در زیرکی و محاسن اخلاق و می دانم هر نسلی که از او به وجود آید، پاکیزه و مطهر خواهد بود و او را به تو می بخشم و از تو التماس می کنم که رعایت حرمت او بنمایی.»(۳)
در حریم بهشتی چنین خانواده ای است که غنچه وجود فاطمه معصومه(س) بیست سال و اندی پس از تولد علی بن موسی الرضا(ع) شکفته شد و در پرتو تعلیم و تربیت معنوی پدر و مادر، مراحل رشد و تعالی در عرصه شناخت و ایمان را طی نمود؛ به طوری که گفته می شود: «در میان فرزندان امام کاظم(ع) بعد از امام رضا(ع) کسی هم طراز حضرت معصومه(س) نبود.»(۴) و به فرموده شیخ عباس قمی: «و اما دختران حضرت موسی بن جعفر(ع) بر حسب آنچه به ما رسیده افضل آنها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت موسی(ع) معروف به حضرت معصومه(س) است.»(۵)
طهارت و معصومیت
به طور کلی، وجود زن، مظهر جمال الهی و جلوه حسنای رحیمی است که به بیان روایی «اکثر الخیر فی النساء»(۶) خیر کثیر و موهبت عظیم برای جامعه انسانی به شمار می رود و نقش بسزایی در رشد و ترقی اجتماعی ایفا می نماید و او است که در پرتو ایمان و طهارت خویش می تواند زمینه تعالی و عروج خود و دیگران را از اسفل سافلین عالم ملک و عروج به فراز اعلا علیین ملکوت فراهم نماید؛ چرا که رشد و تعالی و دریافت حقایق و لطایف الهی و دست یابی به مخزن الاسرار معارف رحمانی جز برای طهارت پیشگان میسور نبوده، و ورود به جنت نعیم ربوبی جز برای پاکان ممکن نمی باشد؛ زیرا که: «خلق الله الجنه طاهره مطهره؛(۷) خداوند بهشت را پاک و پاکیزه آفرید.»
طهارت و عصمت به معنای عام که جز بازداشتن نفس و نگه داری آن از آلودگی غفلت و گناه نیست، در مورد زن پاک سرشتی چون مریم عذرا(س) تحت تکفل و صیانت بنده خالص خدا، حضرت زکریا(ع) و در حریم سرشار از ایمان او است که جلوه می نماید و مروارید وجودش به نهایت جلا و صفای بهشتی نایل می شود و آن گاه شایسته این خطاب ملکوتی می گردد که: «ای مریم! همانا خداوند تو را برگزید و پاک نمود و بر تمام زنان عالم برتری داد.» (آل عمران. ۴۳)
طهارت و عصمت حضرت مریم(س) حتی در آیین مسیحیت نیز از عقاید اساسی به شمار می رود؛ به طوری که گفته می شود: «در سال ۱۸۵۴ میلادی، پاپ پیس نهم قاعده ای وضع کرد و مسأله عصمت و طهارت مریم عذرا را طرح نمود و آن را یکی از اصول دین مسیحیت اعلام داشت.»(۸)
«و پسر مریم و مادرش را آیتی گردانیدیم و آن دو را در مکانی رفیع و صاحب آرامش و آب جاری جای دادیم.»(مؤمنون۵۰.) و بدین وسیله، حجت بر سایر زنان عالم تمام گردیده و جای هیچ گونه عذر و بهانه ای برای زنان باقی نمانده است؛ چنان که امام صادق(ع) می فرماید: «زن زیبایی را که به خاطر زیبایی اش به فتنه دچار شده است، روز قیامت می آورند. آن زن می گوید: ای پروردگار من! خلقتم را نیکو نمودی و همین باعث شد با این مشکلات مواجه شدم. در این هنگام، مریم(س) آورده می شود و از آن زن پرسیده می شود: تو زیباتری یا این زن؟ ما او را زیبا گردانیدیم، ولی او به فتنه دچار نگشت.»(۹)
فاطمه معصومه(س) دختر امام موسی بن جعفر(ع) نیز از جمله بانوان نادری است که بادیه پیمای وادی عصمت و طهارت و تالی تلو معصوم بوده است. وی به جهت صفای ضمیر و عفاف و طهارت مادرش، نجمه خاتون(۱۰) و به واسطه برخورداری از تعالیم هدایت بخش دین و قرآن در حریم امن پدرش، امام کاظم(ع) و سپس در مأمن ایمانی برادرش، امام رضا(ع) و به سبب بهره مندی از طاعت و بندگی خالصانه به درگاه رب العالمین به آن درجه از کمال معنوی و صفای باطنی رسید که از آلایش به تیرگی گناه و معصیت پاک ماند و توسط برادر بزرگوارش، علی بن موسی الرضا(ع) ملقب به صفت «معصومه» گردید، آنجا که فرمود: «من زار المعصومه بقم کمن زارنی؛(۱۱) کسی که (فاطمه) معصومه را در قم زیارت کند، مثل آن است که مرا زیارت کرده است.»
همچنین در فرازی از زیارت نامه دوم کریمه اهل بیت (س) او را به این اوصاف متعالی مورد خطاب قرار می دهیم که: «السلام علیک ایتها الطاهره الحمیده البّره الرشیده النقیّه التقیه؛(۱۲) سلام بر تو ای بانوی پاک و ستایش شده، نیکو کردار و هدایت شده و پرهیزگار و وارسته!»
هاتف اصفهانی نیز در مدح طهارت و عصمت آن زهره آسمان ولا چنین سروده است:
دختری کش دایه دوران نیابد همسری
دختری کش مادر گیتی نزاید خواهری
بنت شاه اولیا موسی بن جعفر فاطمه
کش بود روح القدس بیرون درگه چاکری
ماه بطحا زهره یثرب چراغ قم که دوخت
دست حق بر دامن پاکش ز عصمت چادری(۱۳)
رجعت به سوی پروردگار
معصومه اهل بیت(ع) پس از هفده روز عبادت و انس با معبود در شهر شیعه نشین قم و در منزل موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری، در اثر شدت بیماری به سوی فردوس برین رحلت نمود با نفسی مطمئنه، درحالی که راضی به قضای ربوبی و مرضی الهی بود به دیدار رب خویش شتافت؛ چنان که در زیارت نامه آن خاتون با اوصاف «الرّضیه المرضیه؛(۱۴) بانوی شایسته و پسندیده.» نسبت به ساحت اقدسش عرض سلام و ادب می نماییم.
بعد از وفات حضرت معصومه(س)، شهر قم غرق در ماتم و غم شد. پیکر مقدس حضرتش را بعد از غسل و کفن به سوی قطعه زمینی به نام «بابلان» که متعلق به موسی بن خزرج بود، تشییع کردند؛ ولی به هنگام دفن، آل سعد بر سر کسب افتخار تدفین آن شفیعه روز جزا اختلاف نمودند و به گفتگو پرداختند و بالاخره تصمیم گرفتند این کار را به پیرمرد صالحی به اسم «قادر» بسپارند.
مردم در انتظار آمدن آن پیرمرد مؤمن به سر می بردند که ناگاه دو سوار را دیدند، با روی پوشیده، از جانب ریگزار به سوی آنان می آیند. چون به نزدیک جنازه رسیدند، پیاده شدند و بر آن نماز خواندند و سپس پیکر حضرت معصومه(س) را به داخل سردابی که از قبل مهیا شده بود، بردند و به خاک سپردند و بدون آنکه با کسی سخنی بگویند، بیرون آمده، سوار شدند و رفتند و کسی هم آنها را نشناخت.(۱۵)
لکن بنا به اظهار صاحب کتاب «تاریخ قم» محتمل است که یکی از آن دو، پدر بزرگوارش، موسی بن جعفر(ع) و دیگری برادر عالی قدرش، حضرت رضا(ع) بوده باشند؛ اما قدر مسلم، آنان از جمله اولیای الهی بوده اند و ماجرای مذکور خود دلالت بر منزلت والای کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه(س) و نهایت جلالت قدر وی دارد.
شایان ذکر است که بعد از مراسم تدفین، موسی بن خزرج سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر شریف آن حضرت برافراشت و این سایبان برقرار بود تا زمانی که حضرت زینب، دختر امام جواد(ع) وارد قم شد و قبه ای آجری بر آن مرقد مطهر بنا نمود.(۱۶) پس از روزگاری خود او نیز در این شهر به دیار باقی شتافت و جسم پاکش در جوار حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.(۱۷)
و اینک حرم مطهر آن شفیعه روز جزا، روضه ای از رضوان الهی و گلزاری مشحون از روح و ریحان بهشتی در دل کویر تفتیده دنیا و بابی از ابواب خلود در جنت نعیم فلاح و رستگاری است که چشمه سار علم و معرفت را از معدن فیوضات ربوبی بر تشنگان وادی شناخت جاری می نماید؛ آستان مقدسی که پیوسته مهبط کروبیان و قدسیان عالم ملکوت و کعبه آمال شیفتگان آل عصمت و شیعیان اهل ولایت است و چون شمعی فروزان پروانگان پاک باخته را به طواف خویش فرامی خواند و حیات طیبه رحیمی را بر رواق دل هایشان روان می سازد:
خاک قم گشته مقدس از جلال فاطمه
نور باران گشته این شهر از جمال فاطمه
گرچه شهر قم شده گنجینه علم و ادب
قطره ای باشد ز دریای کمال فاطمه
تابش شمع و چراغ و کهربای نورها
باشد از نقد جمال بی مثال فاطمه(۱۸)

مهدی رضوانی پور
مرکز فرهنگ و معارف قرآن
پانوشتها:
۱- سفینأ البحار، شیخ عباس قمی، ج۷، ص۳۵۹
۲- منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، ص۷۷۹، با اندکی تغییر.
۳- حضرت معصومه فاطمه دوم، محمد محمدی اشتهاردی، ص.۸۶۰
۴- تواریخ النبی و الآل، ص.۶۵
۵- منتهی الآمال، ص.۸۴۳
۶- من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۳۸۵، ح.۴۳۵۲
۷- المحاسن، برقی ج۱، ص۱۳۹، ح۲۹، از امام صادق(ع).
۸- جهان مسیحیت، اینار مولند، ترجمه محمدباقر انصاری و مسیح مهاجرانی، تهران: امیرکبیر، اول، ۱۳۶۸ش، ص.۱۲۰
۹- بحارالانوار، ج۱۴، ص۱۹۲، ح.۱
۱۰- چنان که حمیده، مادر امام کاظم(ع)، درباره تکتم (نجمه) به آن حضرت گفته بود: هر نسلی که از او به وجود آید، پاکیزه و مطهر خواهد بود.
۱۱- ناسخ التواریخ، موسی بن جعفر(ع)، عباسقلی خان سپهر، ج۷، ص.۳۳۷
۱۲- انوار المشعشعین، محمدعلی نائینی کچوئی قمی، ج۲، ص.۲۸۵
۱۳- دیوان هاتف اصفهانی، قصیده.۸
۱۴- انوارالمشعشعین، ج۲، ص.۲۸۵
۱۵- تاریخ قم، حسن بن محمد بن حسن قمی، ص.۲۱۴
۱۶- سفینأ البحار، ج۲، ص۶.۳۷
۷۱- ر.ک: تاریخ قم، ص۶.۲۱
۸۱- گنجینه دانشمندان، محمدشریف رازی، ج۱، ص۷.۱

منبع : روزنامه کیهان