حق کارگران محفوظ است؟

کوشش‌های اقتصادی انسان همواره معطوف بر آن بوده که حداکثر نتیجه را با کمترین امکانات و عوامل موجود به دست آورد، این تمایل را می‌توان دستیابی به کارآیی و بهره‌وری بالاتر نامید. بهره‌وری مفهومی جامع و دربرگیرنده کارآیی است که افزایش آن به منظور ارتقای سطح زندگی، رفاه، آرامش و آسایش انسان‌ها همواره مد نظر دست‌اندرکاران سیاسی و اقتصادی بوده است.
به دیگر سخن، بهره‌وری عبارت است از: «به دست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، ماشین، پول، تجهیزات و... به منظور ارتقای رفاه جامعه».در گذشته منظور از بهره‌وری تنها بهره‌وری کار و این ‌که چگونه می‌توان با بهره‌برداری بهتر از نیروی انسانی میزان تولید را افزایش داد، مد نظر بوده است.
نیروی کار به عنوان یکی از عوامل تولید و وارده (داده) در فرمول بهره‌وری در مخرج کسر قرار می‌گیرد و هر چقدر مخرج کسر عدد کمتر و هزینه‌های مربوط به آن نیز رقم پایین‌تری باشد، میزان بهره‌وری بیشتر خواهد بود.
در جهان امروز، ملت‌های ثروتمند ملت‌هایی هستند که از منابع خود به نحو بسیار موثری استفاده کنند، به عبارت دیگر، تنها داشتن منابع، کافی نیست بلکه نحوه استفاده و صیانت از منابع اهمیت بسزایی خواهد داشت.
مطالعات و نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد کشورهایی که برای توسعه اقتصادی،به افزایش بهره‌وری بیش از منابع طبیعی و فیزیکی خود تکیه کرده‌اند، رشد سریع‌تری داشته‌اند.
افزایش بهره‌وری سرمایه‌گذاری را موجه‌تر کرده، تقاضا برای نیروی کار را افزایش داده و موجب اشتغالزایی می‌شود و سودآوری ناشی از آن علاوه بر ایجاد اشتغال، مزایای عمده دیگری به همراه دارد، به این ترتیب نقش محوری بهره‌وری در بسیاری از پدیده‌ها مانند رشد اقتصادی، ارتقای سطح زندگی، بهبود در موازنه پرداخت‌های خارجی، کنترل و مهار تورم و بهبود کیفیت و اوقات فراغت افراد جامعه کاملا آشکار است.
● اهمیت ارتقای سلامت نیروی انسانی‌
از آنجا که بسیاری از بنگاه‌های تولیدی هزینه مربوط به نیروی انسانی را بخش مهمی از کل هزینه‌های جاری می‌دانند، حفظ و استفاده کارآمد از کارگران تا حد امکان، حائز اهمیت است؛ چرا که توانایی شرکت یا بنگاه برای یک رقابت موفقیت‌آمیز به پیش‌بینی و مهار هزینه‌های آینده کارگری و نیروی انسانی بستگی دارد.
به عبارتی امروزه ضرورت حفظ و ارتقای کیفیت نیروی کار و ایجاد یک نیروی انسانی سالم، مولد و تبدیل وی به سرمایه انسانی در فرآیند توسعه، تمام واحدها را بر آن داشته است که در حفظ و نگهداری سرمایه‌های انسانی اهمیت و اولویتی بیش از سرمایه‌های فیزیکی و ماشین‌آلات قائل شوند بنابراین کلید افزایش بهره‌وری در کیفیت نیروی کار، یعنی همان نیروی کار، سالم و مولد، بهبود مدیریت و شرایط مطلوب کار از نظر بهداشتی و افزایش مداوم کیفیت تولید و محصول است.
● بهداشت حرفه‌ای کلید سلامت نیروی کار
طبق آمار سالانه در جهان ۱۲۰ میلیون حادثه شغلی با ۳/۵ میلیون تلفات اتفاق می‌افتد که خسارات ناشی از آنها ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و نیز ۶۸ تا ۱۵۷ میلیون مورد بیماری شغلی بر اثر تماس‌های شغلی (حرفه‌ای) سلامت جهان را به مخاطره می‌اندازد که علاوه بر ضایعات انسانی، هزینه‌های مربوط به لطمات درصد زیادی از تولید ناخالصی ملی را در برخی کشورها ازجمله ایران به خود اختصاص می‌دهد. هزینه درمان و خارج شدن یک نیروی کار فعال در جامعه نیز نوعی خسران است.
علاوه بر این مسائل روانی و اثراتی که فرد از کار افتاده بر خانواده و اطرافیان خود می‌گذارد، بر شادابی و سلامت جامعه نیز تاثیر خواهد داشت. طبق گزارش دیگر، زیان‌های اقتصادی ناشی از عدم رعایت بهداشت حرفه‌ای در جهان در مجموع بیش از ۱۰ تا ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است.
حقیقت آن است که وجود محیط کاری مطلوب و برخوردار از بهداشت علاوه بر این که موجب کاهش حوادث و بیماری‌های ناشی از کار می‌شود، عدم خستگی دائم و نبود اضطراب و نگرانی،پیدایش روحیه امید، شادی و نشاط و علاقه بیشتر کارکنان به کار را فراهم می‌آورد و نه‌تنها موجب صیانت از نیروی کار، بلکه باعث شادابی، تقویت نظم و انضباط در محیط کار، تقویت روحیه کارگران و در نهایت بهره‌وری بهتر و بیشتر می‌شود.
به عبارتی دیگر، با از بین بردن شرایط نابسامان جسمی و روانی و مخاطرات بهداشتی در محیط کار که سلامت کارگر را به خطر می‌اندازد، برمیزان فعالیت، ابتکار، خلاقیت و بهره‌وری آن بی‌تاثیر نخواهد بود.
بررسی هیات‌های اعزامی (سازمان بین‌المللی کار) در بعضی از کشورها نشان می‌‌دهد نتایج حاصل از بررسی روش‌های مورد عمل یا بررسی کار در موسسات و بنگاه‌های تولیدی و پدید آوردن تغییرات در روش‌ها و سیستم مورد عمل، اگر موجب یک درصد افزایش در بهره‌وری نیروی کار شود، سلامت و متحول شدن محیط کار، فراهم کردن محیط کار سالم از لحاظ بهداشت، تامین نور کافی، رعایت نظافت و بهداشت، کاهش و کنترل سر و صدای اضافی و زیان‌آور، درجه حرارت مناسب و تهویه هوا در محیط کار که همگی با اعمال راهکارهای بهداشت حرفه‌ای قابل اجراست افزایش بهره‌وری را می‌تواند تا ۵‌درصد فراهم آورد.
● پیشنهاد‌ها
بهبود کیفیت و توجه شایان به نیروی کار به عنوان مهم‌ترین عامل بهبود و ارتقاء در بهره‌وری و دستیابی به توسعه پایدار است، مانند: حفظ سلامت جسمانی و روانی کارگران، ایجاد شرایط خوب کاری و تفریحات سالم کارکنان، ایجاد انگیزه در کارکنان و... .
- فرهنگ بهداشت حرفه‌ای کار و سلامت نیروی کار در سازمان‌ها، اداره‌ها، واحدهای تولیدی و خدماتی دولتی و خصوصی و تمامی کارگاه‌ها و کارخانه‌ها، به عنوان محور توسعه پایدار باید مورد توجه جدی قرار بگیرد و با نگرش بر شرایط محیط‌های کار و تهدید عوامل زیان‌آور، با شدت‌های گوناگون و خطرات در کمین نشسته و اجرای صحیح و موثر ضوابط قانونی موجود در فصل چهارم قانون کار و مواد مرتبط در قوانین مربوط از سوی نهادهای قانونی متعهد و پیگیر در جهت اجرای تعهدات کارفرمایان به عنوان عاملان اصلی سلامت محیط کار، باید مفهوم پویای سلامت و بهداشت حرفه‌ای توسعه یابد و با اتکا به داشتن نیروی کار سالم، مولد، شاداب و ماهر، قابلیت تولید محصولاتی با کیفیت برتر و هزینه کمتر (بهره‌وری بالاتر) و قابل رقابت در بازارهای جهانی ایجاد شود.
بر این اساس، ایجاد و تقویت واحدهای تخصصی بهداشت حرفه‌ای در همه واحدهای تولیدی و خدماتی در نیل به سطوح بالای بهره‌وری، رشد اقتصادی و توسعه پایدار جایگاه و اهمیت ویژه‌ای دارد.
- با توجه به نقش محوری بهداشت حرفه‌ای در تامین سلامت و حفظ و صیانت از نیروی کار، اعمال راهکارهای سلامت کار باید مورد توجه بیش از پیش مسوولان، کارفرمایان و صاحبان صنایع قرار گیرد و حتی در اولویت باشد.
- توجه ویژه به ایجاد، تقویت و توسعه واحدهای تخصصی بهداشت حرفه‌ای و همچنین مفهوم پویایی سلامت کار و فرهنگ بهداشت حرفه‌ای در سازمان‌ها، ادارات و واحدهای دولتی و خصوصی و کارگاه‌های تولیدی و خدماتی.
- ضوابط قانونی موجود در فصل چهارم قانون کار و مواد مرتبط در قوانین سازمان تامین اجتماعی، از سوی نهادهای متعهد به طور موثر اجرا، نظارت و پیگیری شود و در جهت اجرای تعهدات از سوی طرفین روابط کار (کارگران، کارفرمایان و دولت) به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
- مهندسین بهداشت حرفه‌ای در درجه اول باید با آگاه کردن مدیران، آنها را درخصوص اثربخشی برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای و ایمنی مطلع و توجیه کند و بستر فرهنگی مناسب را در این باره فراهم آورند و با کمک و همکاری همین مدیران به آموزش و توجیه کارکنان درخصوص اهمیت رعایت دستورالعمل‌های بهداشت حرفه‌ای، ایمنی و سلامت کار و پیامدهای مثبت آن اقدام کنند. لذا مدیران به عنوان کسانی که مسوولیت نهایی صیانت از نیروی کار به عهده‌شان است، باید در این باره تلاش و مهندسان بهداشت حرفه‌ای را یاری کنند.
- نقش کارگران در اثر بخشی برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای و ایجاد سلامت محیط کار خالی از اهمیت نیست. آنان را باید از این نقش آگاه و مجاب به همکاری در اعمال راهکارهای سلامت کار کرد تا همواره در رعایت مسائل ایمنی کار و مسائل بهداشتی نهایت دقت را به خرج دهند و باهمکاری مدیران، راهکارهای ایمنی و بهداشتی ارائه شده از سوی متخصصان را رعایت کنند و در انجام آن کوشا باشند، به مهندسان بهداشت حرفه‌ای اعتماد کنند و بدانند به طور یقین، شاهد افزایش بهره‌وری در کارخانه و نیز شکوفایی و رونق اقتصادی در جامعه‌شان خواهند بود که این موضوع می‌تواند در دستیابی به اهداف سلامت کار بسیار موثر و مفید باشد.
- ایجاد نظام جامع مدیریت سلامت کار و برطرف کردن تعدد تصمیم‌گیرندگان و سیاستگذاران و تشکیل سازمانی با پشتوانه اجرایی قوی و مدیریت جامع سلامت در کشور برای جلوگیری از فعالیت‌های موازی و گاهی نفی‌کننده سازمان‌ها و ارگان های مسوول.
- ارتقای دانش و مهارت‌های کارکنان درگیر در برنامه‌های بهداشتی در بخش دولتی و خصوصی از طریق برگزاری سمینارها، همایش‌ها و گردهمایی‌ها با حضور نمایندگانی از مدیران و صاحبان صنایع و کارگران و دست‌اندرکاران بخش سلامت کار با در نظر گرفتن سه‌جانبه‌گرایی و فراهم آوردن تمهیدات و زمینه لازم برای مذاکره سه‌جانبه دولت، کارفرمایان و کارگران به محوریت بهداشت حرفه‌ای و سلامت کار و با هدف گسترش روابط کار و ایجاد بانک اطلاعات سلامت کار به منظور دستیابی دست‌اندرکاران این بخش به اطلاعات و اخبار موردنیاز در سراسر کشور.
- وضع قوانین، آیین‌نامه‌ها، مقررات و دستورالعمل‌های موردنیاز برای استقرار اصول و موازین بهداشت حرفه‌ای، نظارت بر حسن اجرای آن و ایجاد ضمانت اجرایی کافی و موردنیاز و تجدیدنظر و اصلاح بخش‌هایی از قوانین مربوط جهت رفع چالش‌های موجود.
- شناسایی و رفع موانع موجود بر سر راه اعمال راهکارهای بهداشت حرفه‌ای و اجرای طرح‌های تحقیقاتی، در سطح کشور و کاربرد نتایج به دست آمده در سیاستگذاری و راهبردهای بخش سلامت کار.
- براساس آمار مرکز ایران ۹/۹۷ درصد واحدهای شغلی کشور را کارگاه‌های کوچک با بعد کارکنان ۲۰ نفر و کمتر تشکیل می‌دهد که ۹/۵۱ درصد کل شاغلان کشور در این واحدها مشغول به کارند. پرواضح است که با توزیع می‌بایست برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای در کشور به گونه‌ای جهت‌دهی شوند که امکان پوشش خدمات سلامت کار در این واحدها فراهم گردد لذا در این خصوص می‌توان به بهبود و توسعه مراکز بهداشت کار مشترک برای مجتمع‌های کارگاهی کوچک مانند بهداشت کارگری مشترک، مراکز بهداشت کار مشترک در شرکت‌های صنعتی و غیره و آموزش تخصصی در این زمینه برای شاغلان این واحدها پرداخت.
● بهداشت حرفه‌ای چیست؟
کار ضرورت توسعه است و توسعه تامین‌کننده منافع افراد جامعه. با وجود این هریک از اقدامات، فرآیندها و عملیاتی که برای صنعتی شدن و توسعه صورت می‌گیرد رویارویی با شرایط یا عوامل خطرزا را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. صنعتی شدن و تولید فزاینده، مخاطرات گوناگونی را برای نیروی کار به ارمغان آورده و موجب شده است نیروی کار در معرض عوامل زیان‌آور بسیاری قرار گیرد که جزو جدایی‌ناپذیر صنعت و تولید به شمار می‌آیند و همواره تندرستی نیروی کار را تهدید می‌کند. از این ‌رو پیدایش چنین معضلات و مشکلاتی باعث شد نظام علمی با عنوان«بهداشت حرفه‌ای» رو به تکامل بگذارد.
کمیته مشترک کارشناسان سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سازمان بین‌المللی کار (GNP) هدف و تعریف بهداشت حرفه‌ای را این‌گونه عنوان کرده‌اند: «بهداشت حرفه‌ای عبارت است از: علم و هنر تامین بالاترین حد سلامت برای کارگران، تطبیق با مقتضیات روحی و جسمی کارگران، حفظ سرمایه از طریق ایجاد محیط کار سالم، انتخاب کارگر مناسب برای هر کار، پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی و غیرشغلی، آموزش بهداشت فردی، تشخیص زودرس و درمان بیماری‌ها و توجه به مسائل کارگران و افراد وابسته به آنان تا هر کارگر بتواند با برخورداری از حداکثر سلامت و رفاه، فردی موثر برای اجتماع باشد.»

احمد عبدالملکی‌
کارشناس بهداشت حرفه

منبع : روزنامه جام‌جم