سلامتی در مسلخ سودجویی

اینترنت و ماهواره در قبضه مکمل های غذایی تقلبی است که همگی آنها داعیه دار خواص معجزه آسا هستند. در یک لحظه مشکل چاقی فرد را برطرف می سازد، طاسی سر را از بین می برد، فشار خون را کنترل کرده و کلسترول را به اندازه طبیعی آن بازمی گرداند. قد را به اندازه دلخواه بلند می کند. ویژگی ها و خواسته های ظاهری فرد را تامین می کند و هزاران خاصیت خارق العاده دیگر که در هیچ کلینیک و درمانگاه دیگری یافت نمی شود.
در گذشته یی نه چندان دور، نگاه به علم تغذیه نگاهی حاشیه یی بود. اما امروز به خوبی می دانیم برای ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری ها، برای موفقیت در درمان و بازتوانی به این علم به شدت محتاجیم.
بی توجهی به تغذیه می تواند عوارض جبران ناپذیری را برای هر جامعه یی به بار آورد. ارتقای سطح سواد تغذیه یی جامعه، امروزه به عنوان یکی از محوری ترین برنامه های سلامت مورد توجه همگان است.
خوشبختانه این مساله در سند چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرارگرفته و قانونگذار در ماده ۸۴ قانون توسعه چهارم، دولت را موظف به تشکیل شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، به منظور نهادینه کردن مدیریت، سیاستگذاری، ارزشیابی و هماهنگی در امنیت غذا و تغذیه کشور، تأمین سبد مطلوب غذایی و کاهش بیماری های ناشی از سوءتغذیه کرده است. تهیه و اجرای برنامه های آموزشی به منظور ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه یی جامعه نیز در این قانون ارزشمند مورد تاکید قرار گرفته است.در سه دهه بعد از انقلاب اسلامی، دستاوردهای بزرگی در بخش سلامت برای کشور عزیزمان حاصل شده است که کاهش سوء تغذیه از موارد مهم و افتخارآفرین آن است. اما هنوز تا ایده آل فاصله زیادی داریم. خصوصاً اینکه بتوانیم از منظر تغذیه سالم به امور بهداشت و سلامت نگاه کنیم. شرایط جدید زندگی و تغییر عادت های غذایی مخاطرات جدیدی را به وجود آورده است. شیوع روز افزون چاقی، چربی و قندخون، بی شک ارتباط مستقیمی با الگوی مصرف مواد غذایی دارد.
موفقیت در زمینه سازگار کردن شیوه و فرهنگ تغذیه نیازمند ارتباط، تعامل و اجرای مشترک توسط بخش های مختلف است و در این باره ارتقای سطح آگاهی سیاستگذاران ملی، سالم سازی تولید، نگهداری، فرآوری، توزیع و مصرف مواد غذایی، هدفمند کردن یارانه های غذایی، ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه یی و حرکت در راستای دسترسی آحاد جامعه به سبد غذایی مطلوب، می تواند به عنوان برنامه راهبردی مورد توجه قرار گیرد.اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم
(Diet-therapy) به معنای استفاده از رژیم غذایی نه فقط برای بیماران، بلکه برای افراد سالم نیز هست. بدین معنی که افراد سالم نیز باید به نوبه خود از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند تا بدین وسیله از ابتلا به سوء تغذیه مصون مانده و از سلامت کامل برخوردار شوند.
سوء تغذیه به صورت کم وزنی، لاغری، کوتاه قدی در کودکان زیر شش سال و کمبود برخی ریز مغذی ها مانند آهن، روی، ید و... در افراد جامعه، به رغم بهبودهای سال های اخیر به عنوان یک مشکل اجتماعی مطرحند. به طوری که حدود یک سوم زنان در سن باروری
(۴۹ - ۱۵)، براساس شاخص هموگلوبین، کم خون اند و درجات کم خونی براساس شاخص فرتین سوم در ۵۰درصد زنان وجود دارد. همچنین ۲۳ درصد کودکان زیر دو سال، ۲۶درصد کودکان شش ساله، ۲۳ درصد نوجوانان دختر و پسر از کمبود آهن رنج می برند.امروزه بیش از پیش شاهد تغییر الگوی غذایی جامعه و عدم توجه کافی به نوع و مقدار غذای مورد نیاز قشر جوان، میانسال و سالمند کشور هستیم. تغذیه ما بیش از پیش تحت الشعاع تبلیغات رسانه یی، غذاهای آلوده ارائه شده در مراکز تهیه غذاهای آلوده و فوری و رستوران ها و سلایق صنایع غذای کشور قرار گرفته و تا حد زیادی از فرهنگ غذای سنتی و سالم خود فاصله گرفته است.
یکی از موضوعاتی که در حوزه سواد تغذیه یی باید به آن اشاره کنیم، مکمل های غذایی است. مکمل یا supplement وقتی به کمک می آید که مواد غذایی نتواند در تامین نیازهای یک فرد کامل عمل کند و کامل کننده نیازهای سلولی انسان به ویتامین ها یا املاح هستند. در حقیقت پزشکان مکمل های غذایی را با توجه به جنبه های مختلف فرد، شامل وضعیت سلامت، رشد، سن و عوامل دیگر تجویز می کنند. به دلیل اینکه مواد موجود در مکمل ها اغلب از ویتامین ها و املاح هستند که معمولاً در غذا وجود دارند، به آنها مکمل غذایی گفته می شود. مشاهدات علمی مختلف نشان داده است مکمل های رژیمی، اثرات بسیار سودمندی روی سلامت فرد دارد.
در واقع مصرف مکمل های غذایی، تضمینی برای تامین کامل مواد مغذی مورد نیاز بدن است. به عنوان مثال کودکی که شش ماه با شیر مادر تغذیه شده و تا سن شش ماهگی از ذخایر آهن خود و مقدار آهن قابل جذب شیر مادر استفاده کرده، بعد از شش ماهگی نیاز به مکمل آهن دارد، چون سرعت رشد او زیاد است و آهن موجود در غذا برای آن میزان رشد کافی نیست. برای زنان باردار هم قرص آهن از پایان سه ماهگی تا سه ماه پس از زایمان تجویز می شود. چون نیاز به آهن در دوران بارداری نیز افزایش می یابد. همچنین در سطح جهان، پزشکان در کنار داروهای ژنریک برای درمان برخی بیماری ها، از مکمل های غذایی برای کاهش میزان مصرف داروهای ژنریک مربوطه و عوارض ناشی از آن استفاده می کنند.
در واقع علت اصلی تولید مکمل ها، نیاز انسان ها است و بخش عظیمی از مکمل های غذایی با هدف کمک به ارتقای سلامت افراد تهیه می شود و از این نظر تولید این محصولات خود ارزش بالایی دارد.
مکمل های غذایی خصوصاً در مناطق محروم و کشورهای فقیر که سوءتغذیه رواج دارد و در بحران هایی مانند زلزله و سیل که ممکن است مردم منطقه یی را برای مدتی در معرض خطر کمبودهای تغذیه یی بگذارد، بسیار حیاتی و ارزشمندند.
علاوه بر این، با توجه به افزایش امید به زندگی، مکمل ها اگر درست مصرف شود، می تواند تا حد زیادی به توانمندی بهتر افراد در سال های بعدی زندگی کمک کند. برای مثال در بسیاری از کشورها مصرف مکمل کلسیم همراه با ویتامین دی، به صورت همگانی توصیه می شود. آمار نشان می دهد حداقل چهل درصد مردم جهان، روزانه از مکمل های غذایی و قرص ها و کپسول های حاوی ویتامین و مواد معدنی استفاده می کنند. البته نباید فراموش کنیم که تغذیه مناسب اصل است، ولی اگر به دلایلی تغذیه ما نتواند نیازهای ما را تامین کند، مصرف مکمل ها ضروری و حیاتی است.
اما سوداگران در این میان بیکار ننشسته اند و از این موضوع کمال استفاده و بهره را برای افزایش درآمدهای غیرمشروع خود برده اند. ورود مکمل های غذایی قاچاق به کشور، به رغم تلاش های سازمان های مختلف، کماکان قربانیان خود را به مسلخ سلامتی و تندرستی می کشاند. این موضوع ریشه در پایین بودن سواد تغذیه یی جامعه دارد.وجود سایت های بدون هویت و اصالت در اینترنت که به ارائه مشاوره های پزشکی و تغذیه یی می پردازد، یکی از ساده ترین نمونه هایی است که امروزه در جامعه ما گسترش یافته است. ادعای وجود یک مکمل غذایی-رژیمی خارق العاده و کمیاب که درمان قطعی، سریع و برگشت ناپذیر همه مشکلات فیزیکی و روحی، روانی فرد و حتی ناهنجاری های شخصیتی، با مصرف آن سهل الوصول است، بسیاری از جوانان ما را فریفته خود ساخته است. به رغم همه هشدارهای وزارت بهداشت در خصوص اینگونه مشاوره های غیرعلمی، هنوز بازار اینگونه مکمل های غذایی در کشور داغ است و سوداگران به واسطه فقر فرهنگ تغذیه یی جامعه، علاوه بر اخلال در نظام دارویی کشور، سلامت و تندرستی مردم را نشانه می روند.به نقل از خبرگزاری مهر، بیش از ۷۰ درصد مکمل های غذایی که در بازار داخلی عرضه می شود، از مبادی غیرقانونی و به صورت قاچاق وارد کشور می شود. ضمن اینکه بیش از ۵۰ درصد مکمل های قاچاق نیز تقلبی است و استفاده از آنها عوارض مختلفی همچون خونریزی کبد، پارگی تاندون ها، ریزش موی سر، ایجاد آکنه، بروز فشار خون و... را به دنبال دارد. در حال حاضر بیش از ۲۵ شرکت تولیدکننده و ۹۰ شرکت وارد کننده مکمل های غذایی و رژیمی در کشور با مجوز وزارت بهداشت وجود دارد که محصولات آنها فقط در داروخانه ها توزیع و عرضه می شود و تبلیغات هیچ کدام از آنها در عرصه اینترنت و ماهواره میسر نیست.
● انواع مکمل های غذایی تقلبی
۱) مکمل هایی که بدون هیچگونه اصالت و هویتی و با نام ها و عناوین مجهول عرضه می شود. این فرآورده ها بر اساس عدم شناخت مصرف کنندگان نسبت به شرکت های تولیدکننده واقعی و معتبر، در داخل کشور یا در خارج از کشور با نام های جعلی تهیه و بسته بندی می شود و از طریق سوداگرانی که در واقع فروشندگان رویای سلامتی هستند، در مراکز غیر مجاز عرضه می شود. این موضوع زمانی خود را نشان می دهد که قربانی این سوداگران پس از مشاهده عوارض آنها در جست وجوی شرکت تولیدکننده، همه نام های روی برچسب یا پاکت را جست وجو می کند، ولی به هیچ نشانی یا آدرس صحیحی دست پیدا نمی کند. اینجا است که مصرف کننده به موضوع پی می برد که چنین شرکتی با این عنوان وجود خارجی ندارد.
۲) مکمل هایی که دقیقاً از روی نمونه اصلی و ارژینال بسته بندی شده اند. معمولاً این گونه محصولات به جای مواد اصلی، محتوی شیر خشک، آرد گندم و برنج، آرد ماکارونی و... هستند. این گونه فرآورده ها که با جعل عناوین معروف و به معتبر توزیع می شوند، معمولاً توسط تولیدکنندگان داخلی تهیه شده و در مراکز غیرمجاز یا از طریق درج آگهی در روزنامه ها به فروش می رسند.
۳) مکمل هایی که تاریخ گذشته هستند و قاچاقچیان با تغییر بسته بندی آنها، تاریخ جعلی و غیرواقعی را روی آنها چاپ یا حک می کنند و از طریق تبلیغات ماهواره یی یا در سایت های اینترنتی به فروش آنها اقدام می کنند.
۴) مکمل هایی که توسط قاچاقچیان از راه غیرمجاز وارد کشور می شوند و ملاحظات حمل و نقل خصوصاً در رابطه با میزان رطوبت، گرمای محیط، تابش نور آفتاب درباره آنها رعایت نمی شود و امکان فاسد شدن آنها بسیار منطقی به نظر می رسد.
۵)مکمل هایی که توسط مدعیان دارای خواص معجزه آسا و خارق العاده هستند. هرچند که خواص این فرآورده ها دارای هیچ گونه سند علمی نیست، ولی به دلیل تبلیغات قوی و شدید فروشندگان آنها، با ایجاد فضای تلقینی و ترغیبی شدید، دارای فروش زیادی در جامعه است.
بنابراین آنچه که از اهمیت وافری برخوردار است، آن است که حداقل در حال حاضر به هیچ عنوان نمی توان بدون مشاوره با پزشک و متخصص مربوطه، نسبت به تهیه و مصرف این قبیل فرآورده ها اقدام کرد. درست است که راز سلامتی و نشاط در تغذیه کامل نهفته است و تامین کافی ویتامین ها و ریزمغذی ها و مواد معدنی، کلید تندرستی و شادابی بشر است، لیکن باید به این نکته توجه داشت که این تشخیص پزشک است که تعیین می کند بدن فرد به کدام مکمل غذایی و به چه مقدار و با چه درصدی نیاز دارد. کدام مکمل با برنامه غذایی یا برنامه دارویی فرد تداخل دارد یا مصرف کدام مکمل ها همراه با هم ممکن است خطرآفرین باشد.
از سوی دیگر نحوه تهیه و تامین این مکمل ها است که حتماً باید از طریق مجاری مجاز، تایید شده و تحت نظارت صورت گیرد. متاسفانه چندی است که شاهد بروز پدیده قاچاق مکمل ها در کشور هستیم و این موضوع سبب بی اعتمادی گسترده یی در میان پزشکان و همچنین عموم مردم شده است. به منظور اطمینان از صحت و سلامت و اصالت مکمل های غذایی، این فرآورده ها را باید از داروخانه تهیه کرد. در واقع مکمل های غذایی دارای مجوز، از یک سو هنگام ورود تحت نظارت و کنترل متخصصان امر در وزارت بهداشت است و کشور تولیدکننده، تاریخ تولید و میزان مواد موثر آنها مشخص است و از سوی دیگر تحت برنامه نمونه برداری مستمر وزارت بهداشت است تا نسبت به سلامت این فرآورده ها پیش از رسیدن به دست مصرف کننده نهایی ، اطمینان کامل حاصل شود.
براین اساس یکی از راهکارهایی که می توان برای رفع این مشکل ارائه داد، آشنا کردن افراد جامعه با فرهنگ استفاده صحیح از مکمل های غذایی سالم است. مردم به واسطه اهمیتی که خود برای سلامت، تندرستی و شادابی خویش قائل هستند، نباید به سوی فرآورده هایی که به صورت قاچاق و بدون نظارت وزارت بهداشت وارد کشور می شود، بروند و هنگام تهیه این محصولات باید به برچسب فارسی آنها که در بردارنده نام شرکت تولید کننده و وارد کننده و شماره مجوز وزارت بهداشت است، دقت کنند تا ابهامات موجود کاملاً از بین برود و افراد با اطمینان از اینکه یک مکمل به تایید وزارت بهداشت رسیده است، بتوانند بدون هرگونه نگرانی، آن را با نظر پزشک مصرف کنند. در حقیقت مکمل یاری یعنی جبران کمبود یک ماده مغذی که بدن به آن نیاز دارد و غذاهای موجود به هر دلیلی نمی توانند آن را تامین کنند. از زمان های بسیار قدیم این روش در طب سنتی وجود داشته است و اینک به صورت مدرن و بر اساس اطلاعات و تحقیقات علمی صورت می گیرد. ولی شرط موفقیت آن در تامین سلامتی جامعه در این نکته است که فرهنگ کاربری آن نیز به صورت صحیح و علمی در کشور پایه ریزی شود. البته در این رابطه شاهد تلاش های بی وقفه وزارت بهداشت بوده ایم که منجر به دستاوردهای بزرگی در کشور شده است، لیکن راه رسیدن به توسعه سلامتی در کشور همچنان طولانی است و این موضوع مستلزم تلاش بیشتر، سرمایه گذاری هدفمند و سیاستگذاری دقیق برای افزایش سطح آگاهی عموم جامعه از مولفه های موثر بر سلامتی خصوصاً در حوزه سواد تغذیه یی است.

سعید اویس

منبع : روزنامه اعتماد