راه بی‌بازگشت نظامیان در آفریقا

کودتای نظامی در موریتانی یادآور دوره‌ای است که یورش ارتش به قدرت و سیطره آن بر حکومت در آفریقا، همچون وبا بود اما محکومیت سریع این کودتا از داخل این قاره نشان از آن است که بازگشتی برای آن روزها نیست. تمام جزئیات روش‌های قدیمی کودتا در آفریقا، در کودتای چهارشنبه گذشته موریتانی، به چشم می‌خورد. فرماندهان نظامی پس از آنکه سیدی محمد ولد شیخ عبداللـه می‌خواست آنها را از سمت‌های خود برکنار کند، کودتا کردند و قدرت را در دست گرفتند. اما در حالی که موریتانی، مدرن‌ترین کشور آفریقایی نفت‌خیز که در آن آخرین کودتای موفق نظامی سه سال گذشته رخ داد، همچنان در سلطه نظامیان قرار دارد، آفریقا به‌طور کلی از چهره خود که مترادف به دست گرفتن قدرت با ابزارهای خشونت‌آمیز بود، رهایی یافته است. سازمان قدیمی وحدت آفریقا که به سعی در دخالت نکردن یا حتی موضع‌گیری نکردن در برابر اعمال خشونت‌آمیز و حکومت‌های استبدادی کشورهای شهره شده بود، اما اکنون سازمانی که در سال ۲۰۰۲ با نام اتحادیه آفریقا شکل گرفت، مسیری دیگر را پیش رفت و در برابر اوضاع یا حوادث قاره، مواضعی علنی می‌گیرد. اتحادیه آفریقا کودتا در نواکشوط را محکوم کرد، در واکنش به کودتای شکست خورده در چاد نیز بیانیه صادر کرد و رئیس کمیساریای صلح و امنیت خود را به موریتانی فرستاد. به گزارش رویترز «تام کارجل» پژوهشگر موسسه پژوهشی «چتم‌ هاوس» لندن در این‌باره می‌گوید «واکنش اتحادیه آفریقا و محکوم کردن کودتا در موریتانی ادامه‌ای است به مواضع مثبت سال‌های اخیر این اتحادیه در محکوم کردن دخالت‌های نظامی... زمان‌ها به شدت تغییر کرده است و در ۱۰ سال گذشته تنها تعداد بسیار کمی کودتا در آفریقا روی داد. در حالی که در دهه‌های ۶۰ تا ۸۰ و تا پیش از به سرانجام رسیدن تلاش‌ها برای دگرگونی دموکراتیک در دهه ۹۰ و در مدت زمان تلاش‌های اولیه برای استقلال اولیه از استعمار از دهه ۵۰ تا سال ۲۰۰۴، بیش از ۸۰ کودتا در آفریقا رخ داد» کارشناسان عقیده دارند در آن برهه زمانی هر کودتا باعث کودتاهای بیشتری می‌شد چراکه فرماندهان ارتش در سراسر آفریقا که از برکنار شدن توسط دولت‌ها به خشم می‌آمدند، به این اقدام عادت داشتند. به علاوه رویکرد حرکت به سوی دموکراسی در دهه ۹۰، عوامل اقتصادی به‌عنوان بازدارنده‌ای قوی در برابر سلطه مسلحانه بر قدرت در سال‌های اندک اخیر، نقش ایفا کرد آفریقا در سال‌های اخیر به خاطر منابع خود به هدفی اصلی برای سرمایه‌گذاری تبدیل شد. کشورهای آفریقایی به شکل روزافزونی از این که تنش‌ها بر سرمایه‌گذاری‌ها تاثیر منفی بگذارد، احساس نگرانی می‌کنند. نیجریه که بیشترین تعداد ساکنان در کشورهای آفریقایی را دارد و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در این قاره است که به‌دلیل افزایش قیمت سوخت شاهد بهبود وضعیت اقتصادی است، بلافاصله کودتا موریتانی را محکوم و اعلام کرد که دولت نظامیان این کشور را به رسمیت نخواهد شناخت. سال‌های پیشین نیجریه به دولت‌های نظامی شهرت داشت اما از سال ۱۹۹۳ هیچ کودتایی به خود ندید. پیشرفت اقتصادی بزرگ‌ترین عامل باقی ماندن نظامیان در پایگاه‌های خود در این کشور است. کارجل در این باره می‌گوید: «بورس اوراق بهادار نیجریه و بخش بازرگان آن شاهد شکوفایی است. نیجریه‌ای‌ها آثار مثبت و سودهای اقتصادی ناشی از صلح و امنیت را به خوبی احساس می‌کنند.» رویترز همچنین از راضیه خان، بزرگ‌ترین کارشناس اقتصادی آفریقا در موسسه استاندارد چارتد نقل کرده است که دیدگاهی مشابه در این زمینه دارد و می‌گوید: «کودتا باید باعث توجه به ثبات سیاسی اقتصاد نفتی شود تا شکست نخورد.» اما برخی از کارشناسان دراین‌باره دیدی کمتر امیدوار، دارند. مارک اشرودر از پژوهشگران موسسه پژوهشی استرافور می‌گوید: «با وجود این که کودتاهای سنتی بسیار کاهش یافتند، اما بسیاری از حکام آفریقایی از قدرتی که به طریق غیرقانونی آن را در دست گرفتند، کنار نرفته‌اند.» او می‌افزاید بسیاری از اعضای اتحادیه آفریقا از طریق کودتای نظامی به قدرت رسیده‌اند. او در این‌باره مثالی می‌زند: «رابرت موگابه رئیس‌جمهور زیمبابوه پس از شکست در دور اول انتخابات ریاست‌جمهور این کشور در ۲۹ مارس سال جاری، کناره‌گیری از قدرت را نپذیرفت. در دور دوم انتخابات که در ژوئیه برگزار شد، اپوزیسیون به دلیل اعمال خشونت‌آمیز دولتی، از شرکت در انتخابات سرباز زد که این خودگونه‌ای دیگر از کودتا است.» اشرودر همفکران او معتقدند محکومیت کودتا از سوی رهبران آفریقا به دلیل ترس آنها از این است که خود قربانی سیطره ارتش بر قدرتشان شوند.» منتقدان اتحادیه آفریقا می‌گویند، دیپلمات‌های این آفریقا که سخنان تندشان هیچ پشتوانه عمل ندارد، نمی‌توانند چیزی را در موریتانی تغییر دهند. اتحادیه آفریقا با قدرت در تنش‌های سال‌های اخیر دخالت کرد. در کنیا، اتحادیه آفریقا از مذاکره‌کنندگان اصلی بود که طرف‌های درگیر را به تشکیل دولت وحدت ملی و تقسیم قدرت تشویق کرد. بدین ترتیب به خشونت‌های خونین پس از انتخابات در این کشور پایان داد. نیروهای وابسته به این اتحادیه همچنین در حمله ماه مارس به جزیره انجوان در جزایر کُمر شرکت داشت که در آن رهبر شورشیان سرنگون شد.

ایلیا جزایری

منبع : روزنامه کارگزاران