چهارشنبه, ۱۹ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 8 May, 2024
مجله ویستا
اهمیت هزار و یک شب
پیشاپیش باید به این نکته توجه شود که هزار و یک شب نه یک نویسنده دارد و نه در یک زمان خاص و مشخص نوشته شده است! واقعیت این است که در زمان ساسانیان، روابط تجاری و فرهنگی گستردهای در میان ایران و هند برقرار شد.
ایران در مسیر جاده ابریشم بود و این جاده، به اصطلاح خط تراتزیت مهم بازرگانی در عهد باستان بود. کالاهایی از چین، هند و ایران به مصر و شام و اروپا میرفتند و اشیایی در عوض گرفته میشدند. در گذشتههای دور، ارتباطات فرهنگی به دو نوع بود، اول به شکل روابط تجاری و بازرگانی که شکلی صلحآمیز و مسالمت جو بود، دوم به شکل جنگ و غالب شدن یک قوم و قبیله که شکل خشن از ارتباط فرهنگی به حساب میآمد.
در این روابط فرهنگی و تجاری میان ایران و هند، کلیله و دمنه، هزار و یک شب، شطرنج و حتی عدهای از مطربان دوره گرد از هند وارد ایران بورخس، هزار و یک شب را بزرگترین کتابها در همه زمانها میداند و حتی توضیح میدهد که اگر در فضاسازی داستانی به توصیف اشیاء و مکانها نمیپردازد به سبب نابینایی خودش نیست، بلکه علت را چنین معرفی می کند که استادان داستاننویس هزار و یک شب به توصیف اشیاء و مکانها و مناظر و مرایا توجهی نداشتهاند. شدند که علیالحساب به آنها کاری نداریم و مهم نیست.
آنچه مهم است، هزار و یک شب است که در اروپا به شبهای عرب مشهور شده و علت این است که پس از غلبه عرب، هزار و یک شب از فارسی به عربی ترجمه شد و بخشی از داستانهای آن کتاب، در روزگار و عهد رویایی و پر از خوشگذرانی هارونالرشید اتفاق افتاد. یعنی نویسندههای عرب و یا احتمالا ایرانی، موضوع داستان را خود هارونالرشید خلیفه مقتدر قرار دادند.
در اینجا لازم است به نکتهای اشاره شود که برای روشنفکری و داستاننویسی ما بسی باعث تاسف است زیرا خیلی از نویسندههای ایرانی، هزار و یک شب را مربوط به فرهنگ شفاهی میدانند و برای آن ارزشی قایل نیستند و این در حالی است که بورخس، هزار و یک شب را بزرگترین کتابها در همه زمانها میداند و حتی توضیح میدهد که اگر در فضاسازی داستانی به توصیف اشیاء و مکانها نمیپردازد به سبب نابینایی خودش نیست، بلکه علت را چنین معرفی می کند که استادان داستاننویس هزار و یک شب به توصیف اشیاء و مکانها و مناظر و مرایا توجهی نداشتهاند.
اما آنچه بورخس نخواسته اشاره کند، بحثی فلسفی و مربوط به جهان نگری و هستی شناسی هندوهاست. آنها بر حسب هستی شناسی خود، این جهان را «مایا» وهم و فریب میدانند و بنابراین توصیف مناظر و مرایا که عوامل یک نکته بسیار مهم دیگر در بررسی داستانهای هزار و یک شب دیدگاه اسطورهای اهورا و اهریمن است که تمام جهان و موجودات آن یا در ظلّ اهورایند و خوب هستند یا در ذیّ اهریمن و بد هستند. حالا با توجه به جاندار پنداری، قهرمان از طرف موجودات و اشیاء خوب به سمت سلامت راهنمایی میشود و از سوی موجودات اهریمنی به بدی گرفتار میشود. و عناصر وهم و فریب هستند در نظرشان اهمیتی ندارد.
داستانهای هزار و یک شب ساختاری دایرهوار دارند و این تکنیک و شیوه داستانی باز مربوط به جهاننگری آنهاست که معتقد به دایره سامسارا هستند، یعنی چرخه تولد و مرگ مکرر که در داستانهایشان نیز به این شکل نمود یافته است که ساختاری دایرهوار دارند.
همچنین از عوامل مهم در داستانهای هزار و یک شب، جاندارپنداری است. این موضوع خاص دوره اساطیری انسان است که برای همه اشیاء و موجودات و حتی برای جماد و نبات و سنگ و چوب نیز قایل به جاندار بودن، بود.
تاثیر آن در داستان به این نحو است که اشیاء و حیوانها و موجودات به سخن میآیند، حرف میزنند و غیره ذالک!
یک نکته بسیار مهم دیگر در بررسی داستانهای هزار و یک شب دیدگاه اسطورهای اهورا و اهریمن است که تمام جهان و موجودات آن یا در ظلّ اهورایند و خوب هستند یا در ذیّ اهریمن و بد هستند. حالا با توجه به جاندار پنداری، قهرمان از طرف موجودات و اشیاء خوب به سمت سلامت راهنمایی میشود و از سوی موجودات اهریمنی به بدی گرفتار میشود.
یک موضوع مهم دیگر در تحلیل و بررسی داستانهای هزار و یک شب، همجوهری است که باز، دیدگاهی اسطورهای است، به همین سبب است که حتی یک خمره میتواند تبدیل به انسان بشود و یا یک انسان تبدیل به گاو و سگ و شتر بشود. از این نوع تغییرات و تبدیلات همچنین در هزار و یک شب از مکر زنان زیاد صحبت شده است. واقعیت این است که در جوامع مردمسالار که زن پرده نشین است و تقریبا هیچکاره محسوب می شود، مورد ظلم و ستم فراوانی قرار میگیرد و برای رفع ستم از خود و حتی در مواردی برای انتقام گرفتن از هوش و ذکاوت و نقشه چینی بهرهمند میشود. براساس همجوهری در سراسر داستانهای هزار و یک شب پر است.
موضوع مهم دیگر در بررسی داستانهای هزار و یک شب، تیپسازی است .ما با تیپ بازرگان خوب یا بد، سلطان و وزید خوب یا بد مواجه میشویم، علت تیپسازی این است که در جوامع ما قبل مدرن و جوامع ایستا، تحرکات اجتماعی بسیار کم بود، البته ممکن بود که در اثر جنگهای ملوک الطوایفی، سلطانی عوض شود، ولی این سلطان باز رفتارهای شبیه به سلطان قبلی داشت و یا خوب بود و یا بد و هکذا وزیر و امیر و بازرگانها نیز به همچنین تقسیم به تیپهای خوب و بد میشدند با رفتارهایی غالبا یکسان...
همچنین در هزار و یک شب از مکر زنان زیاد صحبت شده است. واقعیت این است که در جوامع مردمسالار که زن پرده نشین است و تقریبا هیچکاره محسوب می شود، مورد ظلم و ستم فراوانی قرار میگیرد و برای رفع ستم از خود و حتی در مواردی برای انتقام گرفتن از هوش و ذکاوت و نقشه چینی بهرهمند میشود که به مکر تعبیر میشود.
از جهت روانکاوی یونگ نیز، هزار و یک شب قابل توجه است، زنهای خوب همان اینها هستند و زنهای بد، عفریته، مردان قهرمان آنیموس و مردان بد، نحول هستند، پیر خردمند داریم و نمادهای یونگ مانند کوه که رمز ملکوت است و دریا که رمز ناخودآگاهی است در هزار و یک شب به وفور استفاده شده است.
محمد علی علومی
منبع : خبرگزاری کتاب
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران دولت سیزدهم رافائل گروسی دولت رئیس جمهور مجلس شورای اسلامی رهبر انقلاب محمد اسلامی رئیسی شورای نگهبان مجلس زنان
تهران پلیس زلزله هواشناسی شهرداری تهران بارش باران حجاب قتل آموزش و پرورش فضای مجازی شهرداری وزارت بهداشت
مسکن خودرو حقوق بازنشستگان مالیات سایپا قیمت طلا قیمت دلار ایران خودرو قیمت خودرو بازار خودرو بانک مرکزی بورس
تلویزیون سینما نمایشگاه کتاب دفاع مقدس تئاتر سریال سینمای ایران نمایشگاه کتاب تهران موسیقی کتاب صدا و سیما مهران مدیری
دانش بنیان اینوتکس دانشگاه آزاد اسلامی
اسرائیل رژیم صهیونیستی غزه فلسطین رفح حماس جنگ غزه روسیه چین ترکیه نوار غزه اوکراین
پرسپولیس فوتبال استقلال لیگ برتر ذوب آهن لیگ قهرمانان اروپا نساجی لیگ برتر فوتبال ایران بازی لیگ برتر ایران سپاهان جواد نکونام
اپل هوش مصنوعی سامسونگ ناسا آیفون گوگل مایکروسافت باتری فضا فضاپیما
بیماران خاص استرس رژیم غذایی کاهش وزن بیمه زیبایی دندانپزشکی فشار خون