شکاف در القاعده

پیروزی رئیس جمهور پاکستان در مناقشه مسجد لعل چندان به طول نینجامید. حتی پیش از آنکه سربازان دولتی مسجد لعل (مجتمعی در پایتخت خواب آلوده پاکستان که به تندروهای افراطی مسلمان تعلق داشت) را به کنترل کامل خود درآورند، روحیه انتقام جویی افراطیون پاکستانی طغیان کرده بود.
اوایل هفته گذشته بود که نیروهای القاعده و شبه نظامیان قبیله های پاکستان چندین عملیات انتحاری را علیه تیپ های نظامی ارتش پاکستان به انجام رساندند. یک بمب گذار انتحاری به راحتی وارد ایستگاه بازرسی پلیس شده و با منفجر کردن خود جان بیست ونه نفر دیگر را نیز گرفت. یک روز پس از این حادثه بود که شبه نظامیان متعلق به قبایل سنتی پاکستان غوغایی مدرن به راه انداختند. شبه نظامیان با استفاده از تسلیحات کوچک و نارنجک های مدرن کاروان حامل ۱۴ سرباز پاکستانی را منفجر کردند. در این حادثه تمامی سربازان کشته شدند. اما سرعت و سازماندهی این حمله دولت مشرف را شوکه کرد، هر چند استراتژی به کار گرفته شده توسط شبه نظامیان نیز بی سابقه بود. پس از آنکه نخست وزیر سابق پاکستان بی نظیر بوتو اقدام دولت مشرف در برخورد با افراطیون ساکن مسجد لعل را ستود، یک بمب گذار انتحاری خود را در میان جمعیتی که برای حضور در راهپیمایی حزب حامی بوتو تجمع کرده بودند، منفجر کرد. حداقل سیزده نفر در این حادثه جان خود را از دست دادند. بدین ترتیب با این حادثه تعداد تلفات هفته گذشته حملات افراطیون به شهروندان غیرنظامی به ۱۵۰ نفر رسید. همگی این افراد به دنبال ورود سربازان دولتی به مسجد لعل و بازداشت افراطیون، قربانی انتقام گیری نیروهای القاعده یا سایر گروه های افراطی پاکستانی شدند.
اما آن ژنرال در سایه که دستور این همه خشونت را با لبخندی سرد صادر می کند چه کسی است؟ تمامی مقامات دولتی پاکستان و چهره های مدافع طالبان که این روزها با خبرنگاران مصاحبه کرده اند تنها به نام ایمن الظواهری اشاره می کنند. مرد شماره دو القاعده که در بسیاری از نوارهای ویدئویی پخش شده از القاعده نیز حضور دارد. در شرایطی که این روزها از اسامه بن لادن خبر چندانی در دست نیست و برخی منابع بیماری وی را تایید می کنند ، ایمن الظواهری به سرعت کنترل تمامی امور را در دست گرفته است. دستور تمامی عملیات های اجرایی القاعده از زبان الظواهری شنیده می شود. اقدامات الظواهری که موج جدیدی از خشونت را به راه انداخته است در ایجاد تفرقه میان اعضای القاعده نیز نقش بسزایی ایفاکرده است. دو جهادگر پاکستانی در مصاحبه با نیوزویک اعلام کردند که قدرت رو به افزایش الظواهری در القاعده همگان را به شک انداخته است. تردید در مورد اینکه او به نوعی عقده درونی برای به زیر کشیدن مشرف از قدرت مبتلا است.
سال ها از ظهور القاعده می گذرد، سال هایی که الظواهری با گذشت آنها حتی یک دقیقه نیز از پیشبرد جایگاه خود در این گروه دست برنداشت. اما دستور های موکد وی برای به راه انداختن حمام خون در پاکستان ظرف ده روز گذشته حاکی از آن است که القاعده و طالبان در نزدیکی مرز افغانستان و پاکستان مکانی امن برای پیشبرد اهداف خود یافته اند. القاعده بنا بر گزارش مرکز اطلاعات بین المللی واشنگتن در پاکستان قوای از دست رفته خود را احیا کرده و حتی از زمان حملات یازدهم سپتامبر نیز منظم تر عمل می کند. این روزها سازماندهی در القاعده به بالاترین حد خود رسیده است.
دولت ایالات متحده نیز در گزارش های مستند خود بارها تاکید کرده است که القاعده در حال حاضر تمامی عوامل کلیدی لازم برای حمله سنگین به امریکا را در اختیار دارد. عوامل کلیدی القاعده و البته رهبرانی پرنفوذ که این حملات را با دقت کامل سازماندهی می کنند نیز بهشتی امن در پاکستان یافته اند.
چهره های مخالف الظواهری در القاعده بر این باورند که اقدامات الظواهری می تواند این بهشت امن را از آنها بگیرد. دو جهادگر در مصاحبه با نیوزویک از دغدغه های خود از اقدامات الظواهری سخن می گویند. عمر فاروقی یکی از این دو جهادگر است. عمر از نیروهای کهنه کار طالبان در پاکستان و رابط مقام های ارشد گروه با سربازان است. همت خان نیز دومین جهادگری است که حاضر به مصاحبه شده است. او در بسیاری از عملیات خرابکارانه طالبان حضور داشته و اکنون نیز به القاعده پیوسته است. فاروقی و همت خان بر این باورند که اقدامات خشونت طلبانه الظواهری خشم شاخه فعال القاعده در لیبی را برانگیخته است. نیروهای امنیتی بر این باورند که رهبری شاخه القاعده در لیبی بر عهده یحیی اللیبی است. وی در سال ۲۰۰۵ به طور مشکوکی از زندان فوق امنیتی تحت کنترل امریکا فرار کرد. شاید خروج مشرف از حاکمیت رویای تمامی فعالان القاعده در لیبی نیز باشد. اما ترس آنها از این است که اقدامات خشونت طلبانه الظواهری خشم مشرف و نیروهای دولتی پاکستان را نیز برانگیزد. بدین ترتیب پیش از آنکه نیروهای القاعده برای مبارزه مهیا شوند حمام خونی میان طرفین به راه خواهد افتاد.
نیروهای اطلاعاتی پاکستان بر این باورند که الظواهری چهره پشت پرده دو سوءقصد به جان مشرف در دسامبر ۲۰۰۳ میلادی است. از آن زمان تاکنون الظواهری تمام تلاش خود را برای فروپاشی حکومت مشرف به کار گرفته است. در طول یک سال گذشته بیش از ده نوار ویدئویی از الظواهری پخش شده است. الظواهری در آخرین نوار ویدئویی که از وی پخش شد، اقدام دولت پاکستان در مسجد لعل را محکوم کرده و از مسلمانان پاکستانی خواست که علیه تمامی این اقدامات شورش کنند. وی در این باره گفت؛ «یا شما برمی خیزید و مشرف را سرنگون می کنید یا مشرف شما را از بین خواهد برد.»
مسجد لعل از مدت ها پیش تبدیل به مکان ملاقات و استراحت افراطیون پاکستانی از هر قوم و قبیله ای شده بود. دولت مشرف سرانجام در دهم جولای با کشتن بیش از ۷۰ نفر از افراطیون به غائله مسجد لعل پایان داد.
الظواهری که در مصر متولد شده است پیش از دهه ۱۹۹۰ رهبری گروه جماعت الجهاد در مصر را بر عهده داشت. سال های ابتدایی دهه ۱۹۹۰ بود که وی این گروه را با القاعده ادغام کرد. جماعت الجهاد از القاعده که آن سال ها تازه فعالیت خود را آغاز کرده بود هم پر جمعیت تر بود و هم منسجم تر برخورد می کرد. فاروق و همت خان در مصاحبه با نیوزویک اعلام کردند که در حال حاضر میان دو گروه جماعت الجهاد و القاعده شکافی کامل ایجاد شده است. شکافی که روز به روز عمیق تر می شود. در حقیقت شاخه اصلی القاعده که کار خود را ابتدا از لیبی آغاز کرده بود از خودسری های الظواهری به ستوه آمده است .
فاروق در این باره می گوید؛ «شاخه اصلی القاعده الظواهری را فردی بسیار خشونت طلب می داند. آنها از اینکه الظواهری به جای بن لادن صحبت می کند به ستوه آمده اند . آنها بر این باورند که بن لادن تاکنون برای خود جانشینی تعیین نکرده است و این رسانه های غربی و امریکایی هستند که الظواهری را جانشین یا معاون بن لادن می دانند.»
یک مقام امنیتی در ایالات متحده که به دلیل حساسیت موضوع علاقه ای به فاش شدن نام خود ندارد نیز معتقد است که میان دو شاخه مصری و لیبیایی القاعده شکاف های عمیقی در حال شکل گیری است. این شکاف درست مانند اختلاف میان هواداران القاعده در عربستان و آسیای مرکزی است.
جان آرکوئیلا کارشناس مسائل امنیتی که اقدامات مسلمانان افراطی را از نزدیک دنبال می کند، بر این باور است که این شکاف ها نتیجه تلاش برای یافتن روح اصلی القاعده است. در حال حاضر القاعده مطمئن نیست که آیا باید تمام توان خود را روی خروج مشرف از حاکمیت بگذارد یا اولویت های دیگری برای خود تعیین کند.
به گفته منابع موثق شخص بن لادن چندان به دنبال حل و فصل این اختلافات داخلی نیست. به دلایل امنیتی او حتی به ندرت با معاونان خود دیدار می کند.
همت خان می گوید؛ بن لادن علاقه ای به دخالت در این موضوع ندارد . او در حال حاضر آنچنان سرگرم تعیین استراتژی های کلی گروه ، برنامه ریزی و مهم تر از همه حفظ امنیت جانی خود است که چندان به این شکاف ها نمی اندیشد.
بن لادن سعی دارد با تقسیم وظایف میان دو گروه و تعیین میانجی های بی طرف راه را برای مصالحه باز کند.
اما این اختلاف ها به هچ وجه مانع از پیشبرد اهداف اصلی گروه نمی شود. آنها همچنان پایگاه هایی برای تعلیم نیروهای جدید و برنامه ریزی های دقیق تر در اختیار دارند. منابع اطلاعاتی و جاسوسی ایالات متحده بر این باورند که در حال حاضر استان وزیرستان در پاکستان تبدیل به مامن القاعده شده است. به گفته همین منابع از سپتامبر ۲۰۰۶ که دولت مشرف با قبایل پشتو در شمال وزیرستان پیمان صلح بست تاکنون فعالیت القاعده در این منطقه بیشتر شده است. در حال حاضر تامین امنیت این منطقه بر عهده شبه نظامیان طالبان است.
تقسیم وظایف بدین شکل است که القاعده مسوولیت آموزش، تامین مالی گروه و القای ایدئولوژی گروه را بر عهده دارد و این در حالی است که تامین نیروهای انسانی بر عهده شاخه طالبان و قبایل افراطی منطقه است. نیروهای انسانی هم بمب گذاران انتحاری را شامل می شوند و هم مبارزان در خدمت القاعده را.
هفته گذشته بود که برخی قبایل پاکستان که پیش از این پیمان صلح با مشرف بسته بودند اعلام کردند که این پیمان از این پس ضمانت اجرایی نخواهد داشت. فرماندهان برخی استان های افغانستان در مصاحبه با نیوزویک اعلام کردند که القاعده و برخی شاخه های نظامی قبایل پاکستان نیروهای خود را از طریق وزیرستان وارد خاک افغاستان کرده اند. در حقیقت القاعده از ترس ماموران امنیتی و حمله آنها تعدادی از نیروهای خود را برای اطمینان راهی افغانستان کرده است.
در این میان نیروهای مبارزه با تروریست ایالات متحده از ترس خشم ژنرال مشرف نمی توانند به وزیرستان حمله کنند. مشرف که پس از کودتایی خونین در پاکستان روی کار آمد، تاکنون به وعده خود برای درآوردن لباس نظامی عمل نکرده است. او نه تنها از جانب سکولارهای کشورش طرد شده بلکه محبوبیت خود در میان مسلمانان را نیز از دست داده است. روز جمعه بود که دیوان عالی پاکستان رای وی مبنی بر تعلیق رئیس این دیوان از خدمت را غیرقانونی اعلام کرد. اقدام مشرف در اخراج موقت افتخار چوهدری از ریاست دیوان عالی خشم بسیاری از هواداران چوهدری را برانگیخت . خشمی که در نهایت به درگیری های خونین در کراچی و سایر شهرهای پاکستان انجامید. هنک کرامتون از ماموران باسابقه سازمان سیا بر این باور است که ژنرال مشرف به تنهایی نمی تواند با تروریست های فعال در کشورش مبارزه کند . به همین دلیل ایالات متحده باید احتیاط را کنار زده و خود وارد عمل شود. مقامات امریکا و پاکستان امیدوارند که الظواهری از قتل مشرف منصرف شود. هنک کرامتون معتقد است که پاکستان باید برای مبارزه با القاعده دست به دامان قبایلی شود که در جریان حملات خونبار القاعده عزیزان خود را از دست داده اند. شاید برافروختن آتش انتقام تنها راه برای مهار خشم افرادی باشد که خود به دنبال انتقام گیری هستند.

سارا معصومی

منبع : روزنامه اعتماد