چه کنیم مصرف کننده بهتری باشیم

واضح است که توسل به دنیای اینترنت و وبلاگ بیانگر نه تنها جست وجوی بهترین احساس نسبت به خود است بلکه نیاز به پر کردن خلائی است که ژیژک از آن حرف می زند. ژیژک معتقد است دنیای مجازی امکانات غیرمترقبه ای برایمان فراهم کرده است؛ امکاناتی که ممکن است هر کسی را در این دهکده کوچک جهانی وسوسه کند؛ وسوسه ای که سبب ساز افراط جنون آمیز می شود. این افراط جنون آمیز هم مثل افراط های دیگر در درازمدت خود را کنترل و جبران خواهد کرد چرا که به قول لکان تمناهای ما بی پایان است و پس از ارضای یک تمنا انرژی حیاتی به سمت دیگری جهت گیری می کند و رفته رفته تعادلی بین همه تمناها ایجاد می شود. با تمام این اوصاف، هشدار ژیژک هشداری بجاست. هشدارهای مجازی شدن را نیز باید جدی گرفت.
هدف از این مقدمه نگاهی از زاویه دیگر به فضای رسانه دربرگیرنده همه ابزارها از قبیل رادیو، تلویزیون، روزنامه ها، اینترنت و فضا های وابسته به این امور و روابط انسان هاست. در باب مباحث پست مدرن اینترنت و تکنولوژی های چندرسانه ای کامپیوتری و اشکال فرهنگی به نحو چشمگیری جریان اطلاعات، تصورات و انواع مختلف فرهنگ انسان را تغییر داده اند و در این شرایط انسان باید مهارت های تکنولوژیکی چندجانبه را برای بقا در جامعه اطلاعاتی بیاموزد.در مرثیه این نگاه می توان گفت انسان ها به طور گسترده ای در جهان فریبنده تجارب تکنولوژیکی غرق شده اند و پیوستگی خود با جامعه و توانایی ارتباط با افراد دیگر را از دست داده اند و این خطر بزرگی است که ما را تهدید می کند. با بررسی تمامی این زوایا و نگاه ویژه به دنیای پست مدرن با این شیوه که فضای پست مدرن امروز دریچه ای است برای انسان های امروز که چگونه مصرف کنند یا چگونه عمل کنند که مصرف کننده بهتری باشند باعث شده است که زندگی انسان امروز بیش از هر زمان دیگری چندبعدی تر شود به نحوی که امروزه یک قسمت از ماجرای پست مدرن یادگیری زندگی در فضاهای مختلف اجتماعی و تطبیق با تغییر و دگرگونی و این فضای مصرفی است.
کامپیوتر و فضاهای مختلف اینترنت یکی از وسایل ارتباطی در عصر پست مدرن است که توسط انسان به کار گرفته شده است. این وسایل هرچند باعث سرعت و دقت در کارها و گسترش ارتباطات شده است اما تا به امروز فرآیند آن به نحوی است که کره زمین را تبدیل به دهکده جهانی وشاید به زعمی کلبه جهانی کرده است. با وجود این، نفوذ و گسترش آن باعث بروز مشکلاتی در جوامع شده است. از این مشکلات می توان به کاهش روابط اجتماعی واقعی و وابستگی به اینترنت اشاره کرد. این فضای پیش ساخته با نام دهکده جهانی می تواند یک نکته پارادوکسیکال داشته باشد. نوعی از تناقض در این دهکده آن است که به رغم اینکه استفاده از اینترنت در جهت برقراری ارتباط انسان ها به کاهش روابط منجر و باعث تجزیه و تحلیل فرهنگ ها می شود اما به نوعی وابستگی به فضای مجازی و به تبع آن انسان ها و کاراکتر های این فضا نیز ایجاد می شود.
بررسی این نقاط تقابل با استفاده از نظریه های مک لوهان در باب رسانه ما را به نکات جالبی در تاریخ رسانه ها و ارتباط رسانه ها و انسان ها با یکدیگر می رساند.مارشال مک لوهان پروفسور مرکز مطالعات رسانه ای تورنتو و مطرح کننده مفهوم دهکده جهانی و جمله معروف «رسانه همان پیام است» بود. او از نظر توجه به فناوری های ارتباطی از چهره های پیشتاز در این قلمرو به حساب می آید. طبقه بندی رسانه ها به سرد و گرم نیز اول بار توسط وی وارد فضای ادبیات پست مدرن شد. این مقوله که امر جذابی در مطالعات ارتباطی است بیانگر این مطلب است که وسیله گرم به زعم او وسیله ای است که مخاطب زیادی ندارد و وسیله سرد مخاطب زیادی را به سمت خود جذب می کند. لوهان به تلویزیون صفت غول خجالتی و به رادیو طبل قبیله ای را نسبت می دهد.
شهرت مک لوهان در عرصه ارتباطات را باید به دلیل پیشگویی های بزرگ او درباره آینده جهان دانست که یکی از مهم ترین آنها دهکده جهانی بود؛ اصطلاحی که از سوی رسانه ها و افکار عمومی جهان پذیرفته شد. مک لوهان روش شناسی نوینی را طرح کرد که آرای او را در مقابل روش شناسی دیگران قرار داد؛او خنثی بودن وسیله ارتباطی را زیر سوال برد او پیش بینی کرد رسانه های جمعی فاصله های مکانی را از بین می برند و مانند یک روستا همه مردم از واقعه ای که در گوشه ای از جهان رخ می دهد،مطلع می شوند. این پیشگویی که امروزه جامه عمل پوشیده همان عاملی است که تمام مردم جهان را همزمان درگیر مسائلی چون ۱۱ سپتامبر می کند، اعدام صدام و از اتفاقات لحظه به لحظه حمله در افغانستان آنها را با خبر می سازد و یک حس مشترک جهانی را پدید می آورد. این امر درست همان مساله ای است که ژیژک مطرح می کند و تا جایی پیش می برد که از این امکانات باید با ترس و لرز استفاده کرد. مک لوهان توصیف گر و تحلیلگر وضعیت توسعه رسانه ها بود و در زمان خود تمام رسالت اش را برای پیشبرد وابستگی انسان به فضای مجازی به کمال رساند تا جایی که موج گرایش به تلویزیون را ایجاد کرد و حتی معتقد است تلویزیون پرستشگاهی است که امواج او بشارت جهان الکترونیک بوده و آگاهی ژرف و تازه ای برای بشر به ارمغان می آورد.
از دیگر نظریه های مک لوهان می توان به امتداد توانمندی بشر از طریق رسانه ها اشاره کرد. لوهان معتقد بود امتداد توانمندی بشر فقط به وسیله رسانه ها صورت می پذیرد به عبارتی دیگر با نگاه اندیشه ای لوهان می گوید هر اختراع امتداد چیزی در طبیعت است. لوهان برای این نگاه خود مصادیق جالبی دارد به عنوان مثال چرخ را در امتداد پا، لباس در امتداد پوست و تلویزیون در امتداد چشم می داند. او معتقد است اختراعات به توسعه و قدرتمند شدن انسان کمک کرده است. مارشال مک لوهان در کتاب «برای درک رسانه ها» می گوید: «ارشمیدس گفته است یک نقطه اتکا در جهان به من نشان بدهید تا من توسط آن دنیا را تکان بدهم.» مک لوهان معتقد است اگر امروز ارشمیدس زنده بود، رسانه های ما را با انگشت نشان می داد و می گفت، من چشم ها، گوش ها، اعضا و مغزهای شما را به عنوان نقطه اتکا به کار می گیرم و دنیا را آنگونه که مایلم به حرکت درمی آورم.
منظور مک لوهان از واژه رسانه (در زمان نگارش کتابش) رادیو، تلویزیون و مطبوعات بوده است ولی اگر او کمی بیشتر زنده می ماند و اینترنت را که امروزه با اجتماع تمامی قابلیت های رسانه های جمعی چون سینما، مطبوعات، رادیو، تلویزیون و جنبه های دیگر هنر و علم در کنار برآورده ساختن نیازهای ساده زندگی مثل خرید و کار و در اختیار گذاردن آنها به صورت همزمان انجام می دهد.در حالی که در خانه خود جلوی یک مانیتور راحت نشسته است اعتراف می کرد که فیلسوفان جهان دیگر به تمام آرزوها و خیالپردازی های همیشگی خود در یافتن یک مدل ارتباطی کامل برای نوع بشر رسیده اند، تقسیم عصرهای زندگی بشر به سه عصر شفاهی، کتبی و الکترونیکی از دیگر نگاه های خاص مک لوهان است که بسیار امروزه با توجه به مصادیقی که در ابتدای این مقاله اشاره شد در ارتباط است.
نوع و کیفیت تعامل این ارتباط که فضای مجازی ارتباطی فراهم می آورد، از اهمیت مجاورت فیزیکی به وسیله به وجود آوردن شکل دیگری از شبکه های ارتباطی کاسته است. امروزه بیش از ۵۰ میلیون آمریکایی بیشتر از پنج ساعت در روز از اینترنت استفاده می کنند. شاید این همان موردی است که مک لوهان به دنبال آن می گشت. داستان دوستی خاله خرسه را همه ما شنیده ایم. دوری و دوستی در فضایی که همه ما مصرف کننده هستیم. دنیای پست مدرن امروز با تشریح تمام ابزارهای رسانه ای،می شود مصرف گرایی، حال با توجه به این مصرف گرایی و فضای مصرفی که در آن قرار گرفته ایم باید به این فکر کرد که چه کنیم مصرف کننده بهتری باشیم.

Hamidjafari۸۳@gmail.com

منبع : روزنامه سرمایه