مذاکره خواهی امریکایی‌ها و بازتاب‌های قدرت دیپلماسی تهران

روزهای انتقال قدرت و جابجایی سیاسی در کاخ سفید همراه شد با ۲ اتفاق در دیپلماسی امریکا؛ اول، بحث نگاه دولت جدید به بحران خاورمیانه و جنگ غزه. دوم، مشی تازه واشنگتن در قبال ایران. بحث بر سر این ۲ موضوع، آن قدر در روزهای اخیر دامنگسترشد که حتی مسائلی مانند عراق و افغانستان که قرار بود اولین دستورکارهای اوباما باشد، در حاشیه ماند.
درباره غزه، تنها اتفاق بارز در دستگاه تصمیم گیری دموکرات‌ها این است که آنها نماینده ویژه‌ای را برای خاورمیانه به نام "جرج میشل" برگزیدند که به این طریق شاید دیپلمات لبنانی تبار دموکرات‌ها به سبب نداشتن سمپاتی علنی به صهیونیست‌ها بتواند تصویر نوعی "بی طرفی در خاورمیانه" را که امریکا در آن به طرفداری افراطی از یکی از طرف‌ها متهم است، در ذهن‌ها القا کند. اما اولین گام فرستاده ویژه اوباما به خاورمیانه نشان چندانی از "تغییر" در برنداشت. زیرا میشل مذاکراتش را همانند اسلاف خویش، بدون حضور عضو اصلی تحولات خاورمیانه یعنی حماس پیش برد و علاوه براین، به جای حضور در صحنه غزه، در ایستگاه بازیگران سازش یعنی قاهره و تل آویو توقف کرد.
اما درباره ایران، اوباما و تیم سیاستگذار او از رویکردی بنام "گفتگو و تعامل" سخن گفته‌اند. اوباما در عرض یک هفته، ۲ بار درخواست مذاکره با ایران را پیش کشید، ضمن آنکه خود کاخ سفید نیز در اولین بیانیه اش پس از روی کار آمدن باراک اوباما اعلام کرد که رئیس جمهور جدید امریکا بدون هرگونه پیش شرطی به دیپلماسی و مذاکرات علاقمند است. در اظهارات اوباما و سخنگویان کاخ سفید، هرچند برخی ادعاهای مربوط به مسائل هسته‌ای یا ارتباط ایران با گروه‌های انقلابی فلسطین مطرح شده بود اما اعلام گردید که گزینه‌ای جز پیگیری مذاکره باتهران پیش روی اوباما و بایدن وجود ندارد.
نکته قابل تأمل در نخستین موضع گیری اوباما این بود که او بحث نگاه تازه به ایران را در چهارچوب سیاست کلانی به نام "رویکرد نوین امریکا به جهان اسلام" مطرح کرد که به باور ناظران، در این بیان اعترافی نهفته است و پذیرش واقعیتی به نام ژئوپلیتیک جهان اسلام دلالتی ظریف بر درک جدید امریکا از نقش تهران در معادلات جهان اسلام دارد.
با این وصف، هنوز هاله‌ای سنگین از ابهام، اطراف نگاه جدید کاخ سفید به ایران را فرا گرفته است. پرسش‌های همیشگی، هنوز ذهن ناظران امور ایران و امریکا را مشغول کرده است که آیان این چراغ سبزها دیپلماتیک دموکرات‌ها، تاکتیک‌ است یا یک استراتژی؟ نشانه یک "ژست صلح خواهی و مصالحه جویی" است یا ناشی از "فهم تازه از تحولات جهانی"؟
آنچه پیداست، هنوزتیم سیاستگذار کاخ سفید درباره ایران مشغول تأمل و برنامه‌ ریزی است و مطالبی را که اوباما و وزیر خارجه اش بیان کرده‌اند، باید در حد "کلیات سیاست خاورمیانه‌ای" دموکرات‌ها نگاه کرد. بدون شک، پدیده "تغییر" در نگاه امریکایی‌ها به ایران، یک فرآیند است که مراحل و مقدماتی دارد و نباید این پدیده را به صورت یک اتفاق ناگهانی یا تصادفی دنبال کرد. درست است که زیر سؤال بردن و روی برگرداندن از سیاست‌های لجبارازانه دولت‌ بوش علیه ایران، اولین نقطه عزیمت برای این تغییر است اما "نشانه‌های مؤثر تغییر" در جایی نمایان می شود که آن تصمیم‌ها و فرامین خسارت بار و اعتمادسوز تحریم که از دوره کلینتون تاکنون مثل یک زنجیره دست و پای مناسبات دو کشوررا قفل کرده، لغو و ابطال شود.
در روزهای آینده، فرصت‌های مهمی برای محک زدن واقعیت پالس‌هایی که رهبران جدید کاخ سفید به ایران می فرستند، وجود دارد. از جمله این "فرصت‌های ازمون" نشست هسته‌ای گروه ۱+۵ است که برای نخستین بار، میزبان تازه‌ای بنام هیلاری کلینتون خواهد داشت. نشستی که تهران انتظار دارد در آنجا یکی از پرهزینه ترین سیاست نومحافظه کاران یعنی بدبینی نسبت به برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران تعدیل شود. دومین میدان آزمون، جلسات کنگره و کمیسیون‌های تخصصی آن خواهد بود که قرار است برای تنظیم سیاست های خاورمیانه‌ای اوباما لوایح و طرح‌های تازه، به ویژه در باره نحوه تعامل با خاورمیانه ایران ارائه کنند. این جلسات و طرح‌های جاری در آن، مسلماً دیدی روشن درباره روابط ۴ سال آینده تهران و واشنگتن خواهد داد. برهمین اساس است که رئیس جمهوری کشورمان روز چهارشنبه در نخستین واکنش خود به درخواست‌های مذاکره سران جدید امریکا، همه چیز را موکول به آینده کرد. دکتر احمدی نژاد برحسب تجربه مهم ۳۰ سال اخیر اعلام کرد که تهران در برابر رفتار تازه سران امریکا حرفها را به دقت گوش می‌دهد و عملکردها را با دقت بررسی می‌کند و اگر به طور اساسی تغییری اتفاق بیافتد، از آن استقبال خواهد کرد. رئیس جمهور در عین حال این نکته را متذکر شد که حداقل شرط ایران این است که زمامداران جدید، بابت لطمات و جفاهای دولتمردان سابق این کشور عذرخواهی کنند.
اما صرفنظر از این که گفته‌ها و دعوت‌های تازه رئیس کاخ سفید منتهی به اصلاح خط مشی خصمانه امریکا خواهد شد یا نه، تحرکات سیاسی جدیدی در امریکا و غرب آغازشده که همگی اعتراف صریح به موقعیت برتر دیپلماسی ایران در خاورمیانه است. اذعان به نقش کلیدی تهران در گردش امور سیاسی منطقه، اکنون در قالب توصیه‌های استراتژیست‌های امریکا واروپا به کاخ سفید مبنی بر ضرورت تغییر رفتار نسبت به تهران تبلور یافته است؛ چنانکه شماری از تحلیلگران اروپا به صراحت گفته‌اند اوباما و دستیارانش پس از پیام ظریف احمدی نژاد، به صرافت یافتن راهکاری تازه برای تعامل با ایران افتاده‌اند. خاویر سولانا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نامه ای به باراک اوباما نوشته که از رئیس جمهور منتخب امریکا انتظار می رود که اقدام سریعی درخصوص مذاکرات با ایران انجام دهد. فرانک والتر اشتاین مایر نیز در نامه ای به هیلاری کلینتون وزیر خارجه جدید امریکا نوشته است: من مایلم حمایت کامل خود را از سیاست تعامل باتهران اعلام کنم. فرانکو فراتینی وزیر خارجه ایتالیا نیز تلاش باراک اوباما برای گفتگو با ایران را امری خوب توصیف کرده است. پیش از این چهره‌هایی مانند برژینسکی و کسینجر به عنوان ۲ نظریه پرداز درسایه امریکا نیز گفته بودند انتظار دارند دولت جدید امریکا مذاکرات با تهران را آغاز کند.

مهدی تقوی

منبع : رجا نیوز