کتاب مورد نظر در دسترس نیست

دانشگاه به عنوان اصلی ترین مرکز و مامن تولید و اشاعه دانش به شمار می رود چرا که به فعلیت رساندن استعدادهای بالقوه دانشجویان به منظور نوآوری و در نتیجه خلق دانش جدید از دیرباز از مهمترین کارکردهای مؤسسات دانشگاهی بوده است.
در این راستا بیشترین تلاش جامعه دانشگاهی نیز در افزایش دانش و تقویت سرمایه های فکری با استفاده از منابع موجود است.
از دیگر سو آموزش به انضمام ایجاد شرایط تحقیق و پژوهش دو کارکرد اصلی دانشگاه ها هستند که پرداختن به آنها مستلزم بهره برداری صحیح و اصولی از دانش و اطلاعات موجود میسر می شود.
ماموریت اصلی کتابخانه های دانشگاهی، فراهم کردن امکان دسترسی اعضای هیئت علمی، دانشجویان و پژوهشگران به اطلاعات علمی و فنی سازمان یافته برای توسعه دانش است اما به دلایل گوناگون از جمله رشد روز افزون دانش بشری و تعداد فزاینده منابع اطلاعاتی که در دنیا منتشر می شود از یک طرف و محدودیت های گوناگون کتابخانه ها از جمله محدودیت منابع مالی از طرف دیگر، نمی توان از کتابخانه ها انتظار داشت که نیازهای اطلاعاتی افراد تحت پوشش خود را تنها با استفاده از منابع خودشان پاسخ گویند.
پیشرفت فن آوری ارتباطات و اطلاعات در چند دهه گذشته ابزارها و شیوه های نوینی را فراروی متخصصان دانش شناسی و اطلاع رسانی قرار داده و آنان را در مدیریت اطلاعات و سرمایه های فکری توانمندتر می کند و در این بین کتابخانه های دانشگاهی به عنوان اصلی ترین منبع تحقیقی برای دانشجویان به خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی محسوب می شوند.
با وجود این که امروزه اینترنت و سایر وسایل ارتباطی زمینه را برای دسترسی بدون واسطه به اصلی ترین منابع و مدارک علمی فراهم می کنند، اما کتابخانه ها همچنان نقش مهمی در توسعه علوم و تحقیقات دانشگاهی برعهده دارند.
● کتابخانه هایی که آنلاین نیستند
اما نقش کتابخانه ها حمایت از تهیه و دسترسی منابع آموزشی و پژوهشی با الکترونیکی کردن منابع چاپی و ایفای وظیفه برای جلب موافقت نامه حق مولف است. با این دیدگاه منابع الکترونیکی کتابخانه ها نه تنها می تواند شامل کتاب ها و مقالات، بلکه حتی منابع و جزوات درسی نیز باشد.
انتشار الکترونیکی منابع آموزشی توسط کتابخانه های دانشگاهی نه تنها می تواند دسترسی آسانتر به این مواد را بدنبال داشته باشد، بلکه می تواند دانشجویان را با مطالعه منابع متنوع تر و ایجاد فرصت مطالعه بیشتر در فهم بهتر مطالب درسی یاری رساند. اما به نظر می رسد کتابخانه های دانشگاه های ما حداقل چندین سال از کشورهای دیگر عقب هستند.
بنابراین به جای آنکه کتابخانه دانشگاهی به عنوان دروازه ای عمل کند که از طریق آن دانشجویان علاوه بر دستیابی به منابع اطلاعاتی وسیع قدیمی از آخرین اطلاعات روز دنیا نیز بهره مند شوند، در ایران به عنوان مکانی برای نگهداری اطلاعات قدیمی و در پاره ای موارد تهیه نوشته های داخلی بسنده می کند.
بر همین اساس کتابخانه ها مفهوم گذشته شان را از دست داده اند و دیگر کتابخانه ها تنها محلی برای گردآوری نسخه کتاب ما نیستند.
مراجعان به کتابخانه ها علاوه بر کتاب های چاپی، لازم است که به کتابخانه های آنلاین نیز دسترسی داشته باشند. این موضوع برای کتابخانه های دانشگاهی اهمیت به مراتب بیشتری دارد.
یکی از دانشجویان دوره دکتری دانشگاه تهران به خبرنگار کیهان می گوید: مقالاتی که از طریق اینترنت دانشگاه پیدا می کنیم تنها خلاصه ای از مقالات هستند. برخی اساتید هم استفاده از خلاصه مقالات را قبول نمی کنند. زمانی سایت دانشگاه این دسته از مقالات را به طور کامل ارائه می داد، ولی مدتی است که این کار را انجام نمی دهد.
مصطفی حسن زاده معتقد است: برای انجام کار پژوهشی از دانشگاه انتظار داریم که مقالات و نشریات جدید را در اختیارمان قرار دهد ولی این اتفاق نمی افتد و همه به خلاصه مقالات اکتفا می کنند.
وی با اشاره به اینکه دانشجویان برای دستیابی به کتب مرجع با مشکلاتی مواجه هستند، اظهار می دارد: برای نوشتن تز دکتری به کتاب مرجع سال ۲۰۰۸ نیاز دارم. در حالی که کتابخانه دانشگاه چاپ دوره گذشته را در اختیارم قرار می دهد.
البته وضعیت کتابخانه های دانشگاه ها در مقایسه با وضعیت سایر کتابخانه های کشور به مراتب بهتر است، گرچه با وضعیت ایده آل فاصله بسیاری دارد.
دانشجوی دوره کارشناسی ارشد عمران دانشگاه امیرکبیر در همین خصوص می گوید: زمانی که تازه وارد دانشگاه شده بودم کم تر با معضل کتب دانشگاهی رو به رو می شدم. گرچه کاستی هایی نیز در این زمینه وجود داشت اما وضعیت بهتر از سایر کتابخانه ها است.
انسانی در گفتگو با خبرنگار کیهان اضافه می کند که کتابخانه های دانشگاه ها در صورتی قابلیت استفاده برای دانشجویان را دارند که به کتب روز دنیا و منابع الکترونیکی تجهیز شوند.
طی سال های اخیر دانشگاه های معتبر دولتی سرمایه گذاری های وسیعی در زمینه تجهیز کتابخانه های دانشگاهی انجام داده اند. اما آیا تمام جمعیت دانشگاهی کشور به دانشگاه های معتبر دولتی منحصر می شود؟
واقعیت این است که اگر محققان و دانشجویان مستعد ایرانی این امکان را پیدا نکنند که به راحتی از طریق کتابخانه های دانشگاه ها به منابع علمی مورد نیازشان دسترسی پیدا کنند، ترجیح می دهند برای تعقیب رشته مورد نظر و تحقیق و پژوهش در این زمینه راهی دانشگاه های خارج از کشور شوند و در نتیجه تحقیقات خود را به نام آن دانشگاه ها ثبت می کنند. طبیعتاً از نتیجه تحقیقات آنها نیز کشورهای خارجی بهره مند می شوند.
این در حالی است که با صرف بودجه و اصلاح شیوه مدیریت کتابخانه های دانشگاه ها و به کارگیری کتابداران مجرب، به راحتی می توان انجام کارهای پژوهشی و تحقیقاتی را در دانشگاه های داخل کشور محدود کرد.
● از هر کتاب فقط یک جلد؟!
تصور کنید دانشجویی برای یافتن کتاب به یکی از کتابخانه های دانشگاهی که نمونه ای از کتابخانه های معتبر دولتی است، مراجعه می کند اما پس از مراجعه بلافاصله در می یابد که کتابخانه دانشگاه، کتاب مورد نظر را ندارد و یا یکی از دانشجویان مدتها پیش آن را به امانت برده است. البته در صورت موجود بودن دیگر شبیه کتاب نیست.
صفحات پاره شده و یا کثیف و نامرتب بودن آنها با گرد و غبارهایی که روی کتاب ها نشسته و یا صفحات اصلی کتاب که مفقودشده و... حکایت از وضع دیگری دارد.
شرایطی که می توان در کنار آن، بی حوصله بودن کتابداران و یا بی اطلاعی آنها از فهرست کتب موجود را اضافه کرد.
جستجو در اینترنت کتابخانه دانشگاه و سایت های علمی مورد نظر هم نتیجه ای جز مأیوس شدن ندارد. چون کتابخانه دانشگاه به دلایلی که احتمالا مهمترین آن نپرداختن آبونمان تلفن است. امکان دسترسی به سایت های مرجع را برای محققان و دانشجویان غیرممکن کرده است.
این درحالی است که انتشار الکترونیکی دانش و اطلاعات تولیدشده در دانشگاهها بزرگترین وظیفه ای است که کتابخانه های دانشگاهی باید به عنوان ناشر و توزیع کننده دانش در دنیا عهده دار شوند. کتابخانه ها می توانند با تهیه یک آرشیو پیش از انتشار از تولیدات علمی به عنوان یک ناشر داخلی عملی کرده و به توزیع زودهنگام تولیدات داخل، حتی پیش از انتشار رسمی آنها کمک کنند.
یکی از کتابداران مدیریت صحیح را از جمله راهکارهای رفع این نوع از معضلات دانشگاهی عنوان می کند.
فخری جباری می گوید: بسیاری از مشکلاتی که از نظرتامین منابع اطلاعاتی وجود دارد را با ایجاد ارتباط صحیح بین دانشگاههای مختلف می توان حل کرد. ولی لازمه این کار مدیریت صحیح و حضور کتابداران با انگیزه است. کتابخانه های دانشگاهها می توانند یکدیگر را از امکانات و خدمات یکدیگر آگاه کنند و به مبادله منابع و اطلاعات بپردازند.
این کتابدار دانشکده تربیت معلم شیراز معتقد است که با توسل به این سبک، اگر برنامه ریزی مناسبی انجام شود و کارکنان آموزش ببینند می توان برخی از مشکلات را از جلوی پای محققان برداشت تا آنها در کتابخانه های مختلف سرگردان نشوند. درحالی که آنچه ما اکنون داریم، مجموعه ای از کتابخانه های دانشگاهی است که هر یک به طور پراکنده بخشی از منابع را دراختیار دارند و این منابع را دراختیار سایر کتابخانه ها قرار نمی دهند و هیچ هماهنگی و همکاری بین آنها وجود ندارد.
درحالی که همکاری و هماهنگی می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند. در کشورهای پیشرفته کتابداران مجرب این وظیفه را به عهده گرفته اند و سیستم های همکاری بین کتابخانه ها را برقرار کرده اند.
از آنجا که کتابخانه های دانشگاهی مجهز، به افزایش انگیزه مطالعه در میان دانشجویان منجر می شود، میزان تحقیقات را نیز افزایش داده و درنهایت تاثیر مطلوبی بر روند علم آموزی و کسب دانش می گذارد.
لذا تقویت کتابخانه های دانشگاهها از لحاظ کتب نوشتاری و با سیستم الکترونیکی و دستیابی به سایت ها و نشریات الکترونیکی دیگر کشورها کمک های شایانی برای نیل به هدف داشته و نیازمند دقت و توجه مسئولان به منظور رفع مشکلات عدیده کتابخانه های دانشگاهی است.

پریسا جلالی

منبع : روزنامه کیهان