ایران

ایران كشور پهناوری در جنوب غربی آسیا است كه نزدیك ۱۶۴۸۰۰۰ كیلومتر مربع پهناوری دارد. نام ایران یادآوری كوچ مردمانی با نام آریایی به این سرزمین است كه پیش از آن‌ها نیز مردمانی با تمدنی باشكوه در آن می‌زیستند. ایران در كشورهای غربی به سرزمین پارس‌(Persia) نیز شناخته می‌شود كه یادآور نامی‌ است كه یونانی‌ها به امپراتوری شكوهمند هخامنشیان(مردمانی از تبار پارس‌) داده بودند. این كشور پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی( ۱۹۷۹ میلادی) به نام جمهوری اسلامی ایران خوانده می شود.
● نیم‌نگاه
▪ موقعیت: خاورمیانه، بین دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و بین افغانستان و پاكستان در شرق و تركیه و عراق در غرب
▪ مختصات جغرافیایی: بین ۵۳ درجه شرقی و ۳۲ درجه شمالی
▪ مساحت: ۶۴۸/۱ كیلومتر مربع(۶۳۸/۱ كیلومتر مربع خشكی و ۱۲هزار كیلومتر مربع آب)
▪ مرز: ۵۴۴۰ كیلومتر( ۹۳۶ كیلومتر با افغانستان، ۳۵ كیلومتر با ارمنستان، ۴۳۲ كیلومتر با آذربایجان، ۱۴۵۸ كیلومتر با عراق، ۹۰۹ كیلومتر با پاكستان، ۴۹۹ كیلومتر با تركیه، ۹۹۲ كیلومتر با تركمنستان)
▪ آب و هوا: بیشتر خشك و نیمه‌خشك، در كناره‌ی جنوبی دریا‌ی خزر معتدل
▪ بلندترین نقطه: دماوند با ۵۶۷۱ متر
▪ پست‌ترین نقطه: دریای خزر ۲۸ متر
▪ جمعیت: ۷۰۰۴۹۲۶۲ نفر(برآورد ۲۰۰۷ )
▪ دین: اسلام( ۸۹ درصد شیعه، ۹ درصد سنی، ۲ زردشتی، مسیحی و یهودی)
▪ زبان‌ها: فارسی(رسمی)، آذری، گیلكی، مازندرانی، كردی، لری، تركمنی، بلوچی، عربی،
▪ حكومت: جمهوری اسلامی
▪ ریاست جمهور: محمود احمدی‌نژاد
▪ پایتخت: تهران
▪ منابع طبیعی: نفت، گاز، زغال‌سنگ، مس، آهن، گوگرد، سرب، روی، نمك، سنگ‌های ساختمانی، طلا، منگنز، آلومینیم
▪ صنعت: نفت و گاز، پتروشیمی، خودروسازی، فرآوری آهن،مس و آلومینیم، تولید برق، صنایع دستی
▪ محصولات كشاورزی: گندم، جو، برنج، میوه، پنبه، چغندر قند، نی‌شكر، آجیل، فرآورده‌های دامی
▪ تولید ناخالص ملی: ۹/۵۶۹ میلیارد دلار(برآورد ۲۰۰۵ )
▪ پول: ریال
▪ دامنه‌ی اینترنتی: ir
▪ پیش‌شماره‌: ۹۸
● همسایه‌های خودی
مرزهای ایران طی تاریخ دراز این كشور بارها تغییر یافته است. ایران در زمان امپراتوری پارس‌ها(هخامنشیان) از رود سند در پاكستان تا نیل در مصر و بخش‌هایی از لیبی در شمال آفریقا و هم‌چنین بخش‌هایی از تركیه و دیگر سرزمین‌های ساحل شرقی مدیترانه را در بر می‌گرفت. در دوره‌های پس از هخامنشیان نیز گاه بر پهناوری امپراتوری ایران افزوده می‌شد و گاه بخشی از آن به دست دیگران می افتاد. اكنون بسیاری از آن سرزمین‌ها خود كشوری شده‌اند و همسایگان كنونی ایران به شمار می‌آیند و عبارتند از: تركمنستان، آذزبایجان و ارمنستان در شمال؛ افغانستان و پاكستان در شرق؛ تركیه و عراق در غرب. ایران كنونی از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان می‌رسد و جزیره‌های خارك، كیش، لاوان، هندورابی، ابوموسی، سیری، قشم، هرمز، لارك، هنگام، تنب كوچك، تنب بزرگ و چند جزیره‌ی كوچك دیگر از خاك آن به شمار می‌آیند.
● پستی و بلندی
بیش از نود درصد ایران كنونی در فلات سه‌گوشه‌ای به نام فلات ایران جای گرفته است. رشته كوه البرز در راستای مرز شمالی كشیده شده است و قله‌ی آتش‌فشانی دماوند، كه بلندترین قله‌ی این كشور است، به بلندی ۵۶۷۱ متر از سطح دریا، در این رشته كوه جای دارد. رشته كوه البرز در شرق به كوه‌های خراسان و در غرب به كوه‌های آذربایجان می‌رسد. كوه‌های آلاداغ و بینالود از بلندترین كوه‌های خراسان هستند كه قله‌هایی مانند بینالود، به بلندی ۳۵۲۰ متر از سطح دریا، و قله‌ی شاه‌ جهان، به بلندی ۳۳۵۰ متر از سطح دریا، را در خود جای داده‌اند. دو آتش‌فشان خاموش به نام‌های سبلان، به بلندی ۴۸۱۱ متر از سطح دریا، و سهند، به بلندی ۳۷۱۰ متر از سطح دریا، در كوه‌های آذربایجان جای دارند.
دیگر رشته كوه مهم ایران، زاگرس است كه از كوه‌های آذربایجان آغاز می‌شود و در راستای مرز غربی به سوی جنوب و جنوب شرقی كشیده شده است تا به كوه‌های مكران در بلوچستان می‌رسد. این رشته كوه سرچشمه‌ی بسیاری از رودهایی است كه جلگه‌های بارور پیرامون را سیراب می‌كنند. آتش‌فشان خاموش دنا، به بلندی ۴۴۰۹ متر از سطح دریا، بلندترین قله‌ی رشته كوه زاگرس است و قله‌های دیگری چون زردكوه، به بلندی ۴۲۲۱ متر از سطح دریا، دالاهو، به بلندی ۴۰۵۰ متر از سطح دریا، و الوند، به بلندی ۳۵۷۵ متر از سطح دریا، از قله‌های دیگر این رشته كوه است كه كوه‌نوردان زیادی را به سوی خود می‌خوانند.
فلات مركزی ایران، كه بین دو رشته كوه البرز و زاگرس جای گرفته است، نیز چندان از ناهمواری بر كنار نیست، بلكه دو رشته كوه از آن می‌گذرند. رشته‌ی مركزی كه از كاشان آغاز می‌شود، از میانه‌ی كرمان می‌گذرند و در راستای جنوب شرقی تا بلندی‌های بلوچستان كشیده می‌شود. شیركوه در جنوب غربی یزد، به بلندی ۲۰۷۵ متر از سطح دریا، و بزمان در شمال غربی ایرانشهر، به بلندی۳۴۹۰ متر از سطح دریا، از بلندترین قله‌های این رشته كوه است. رشته‌ی دیگر از نیشابور تا مرز بلوچستان كشیده شده است. آتش‌فشان خاموش تفتان، به بلندی ۴۰۵۰ متر از سطح دریا، بلندترین قله‌ی این رشته كوه است.
دشت كویر و دشت لوت از دشت های اصلی ایران هستند كه آب و هوای كویری و نیمه كویری دارند. دشت كویر كه به كویر نمك نیز شناخته می‌شود در جنوب رشته كوه البرز میان خراسان، سیستان، سمنان، قم، كاشان و یزد جای دارد. بیش‌تر تیم كویر را شن و سنگریزه پر كرده است كه همراه ذره‌های نمك با وزش باد به جنبش در می‌آیند كه برای آبادی‌ها و مسافران می‌تواند بسیار خطرناك باشد. میانگین بارش سالانه در كویر نمك نزدیك ۱۰ سانتی‌متر است و تفاوتی دمای شب و روز آن تا ۷۰ درجه‌ی سیلیسیوس می‌رسد. دشت لوت جنوب شرقی ایران را پوشانده و میانگین بارندگی سالیانه‌ی آن نزدیك ۷ سانتی‌متر است. بادهای این كویر، به‌ویژه باد ۱۲۰ روزه كه در تابستان می‌وزد، توفان‌های شن سهمگینی به همراه می‌آورند. گستره‌ی دمایی شب و روز این كویر از ۵/۷- تا ۵/۴۴ درجه‌ی سیلیسیوس است.
● رودها و دریاچه‌ها
بیش‌تر جلگه‌های بارور ایران در كناره‌ی دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند. این جلگه‌ها را رسوب خاك‌هایی به وجود آورده‌اند كه رودها طی میلیون‌ها سال با خود آورده‌اند. در جلگه‌های شمال ایران بیش از ۳۵۰ رود كوچك و بزرگ جاری است كه ارس، سفیدرود(قزل اوزن)، اترك، گرگان، هراز، چالوس، بابل، تالار، تجن و نكا از مهم‌ترین آن‌ها هستند. رودهای كرخه، دز، كارون، جراحی، تاب، دالكی، سند، نابند، مهران، شور و میناب از مهم‌ترین رودهای جلگه‌های جنوبی ایران هستند. رودهای زاینده رود، كه به مرداب گاوخونی می‌ریزد، زرینه‌رود، كه به كرج و جاجرود وارد می‌شود، حبله رود،كه به دریاچه‌ی قم می‌ریزد، رود كر یا كورش، كه به دریاچه‌ی نیریز یا بختگان می‌ریزد و بمپور و هلیل‌رود، كه به جزموریان می‌ریزند، از مهم‌ترین رودهایی هستند كه از بخش‌های مركزی ایران می‌گذرند.
ایران در كناره‌ی جنوبی بزرگ‌ترین دریاچه‌ی جهان، یعنی دریای خزر جای گرفته است. این دریاچه نزدیك ۴۲۴ هزار كیلومتر پهناوری دارد و كشورهای ایران، تركمنستان، قزاقستان، روسیه و آذربایجان در پیرامون آن جای گرفته‌اند. این دریاچه بازمانده‌ی اندكی از دریای بزرگی به نام تتیس است كه در دوران نخست زمین‌شناسی تا دوراه سوم زمین‌شناسی از شمالگان تا اقیانوس هند می‌رسیده است. دریاچه‌ی ارومیه، دریاچه‌ی نمك(دریاچه‌ی قم یا دریاچه‌ی حوض سلطان)، دریاچه‌ی بختگان(دریاچه‌ی نیریز) مهارلو، پریشان و دو دریاچه‌ی گذرا، دریاچه‌ی هامون و جازموریان كه هنگام پربارانی پدید می‌آیند، از دیگر دریاچه‌های ایران هستند. بر فراز برخی از قله‌های آتشفشانی نیز دریاچه‌های كوچكی وجود دارد كه دریاچه‌های تفتان، تار و مویج در نزدیكی دماوند و تخت سلیمان در آذربایجان، از جمله‌ی آن‌ها هستند.
● سرزمین چهار فصل
كشور ایران را رشته‌ كوه‌های‌ بلندی از هر سو فراگرفته است. همین كوه‌ها از رسیدن بادهای باران آور به مركز ایران جلوگیری می‌كنند. از این رو، بارندگی در بخش‌های مركزی بسیار اندك است و نزدیك به یك ششم سرزمین ایران را بیابان‌ها می‌سازند. این سیمای خشك باعث شده است آب و هوای ایران را از گونه‌ی قاره‌ای با زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم تعریف كنند. با این همه، گوناگونی آب و هوا در ایران بسیار شگفت‌انگیز است و همه گونه آب و هوا را در این كشور پهناور می‌توان یافت.
گستره‌ی عرض جغرافیایی( میان ۲۵ تا ۴۰ درجه)، قرار گرفتن در گستره‌ی فشار هوا(فشار هوای سنگین سیبری، سبك مدیترانه‌ای و موسمی هند)، چگونگی آرایش رشته‌كوه‌های البرز، زاگرس و رطوبت دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان و بادهای گوناگونی كه بر این سرزمین می‌وزند، به آفرینش گوناگونی آب و هو ایی در ایران كمك كرده‌اند و نام سرزمین چهار فصل نیز از همین گوناگونی بر آن نهاده شده است.
كناره‌های دریای خزر از پر باران‌ترین بخش‌های ایران هستند و بارندگی سالانه آن‌ها ممكن است از ۱۵۰۰ میلی‌لیتر هم بگذرد. دما در تابستان گاهی به بیش از ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رسد. هوای زمستان ملایم است و با بارش بسیار همراه است. در دامنه‌های شمالی البرز نیز بارش فراوانی دیده می‌شود. در برخی جاهای لرستان، دشت مغان و ارسباران نیز آب و هوایی مانند دامنه‌های البرز دیده می‌شود.
كناره‌های خلیج فارس بسیار گرم و از بندر لنگه تا بندر دیلم مرطوب است. میانگین سالانه‌ی دما در این كناره‌ها ۱۸ درجه است. بارش سالانه در بوشهر، كه نسبت به جاهای دیگر بارش بیش‌تری دارد، در سال ۱۳۷۲ خورشیدی، كم‌تر از ۲۰۰ میلی‌متر بوده است. این كناره‌ها مانند شهرهای آبادان، دزفول و اهواز در خوزستان تابستان‌ها گرم و دراز و زمستان‌های ملایمی دارند. بر عكس، در بخش‌های پهناوری از آذربایجان، كردستان، همدان، كرمانشاه، كهكیلویه و بویراحمد، بلندی‌های رشته كوه البرز و بخش‌هایی از خراسان شمالی، زنجان و قزوین، آب و هوای سرد را می‌توان دید كه بارش‌های زمستانی آن‌ها بیش‌تر به صورت برف است.
بخش‌های زیادی از ایران، شامل كویر لوت و كویر نمك و سرزمین‌های جنوب شرقی، آب و هوای بیابانی دارند. دوره‌ی گرما در این بیابان‌ها بیش از ۷ ماه به درازا می‌كشد. دمای شب و روز تفاوت زیادی با هم دارد. تابستان‌ها بسیار گرم و سوزاننده و زمستان‌ها بسیار سرد و گزنده است. در دامنه‌های از البرز و زاگرس كه به سوی دشت مركزی هستند، و دامنه‌های رشته‌كوه‌های مركزی و شرقی آب و هوای نیمه‌بیابانی دیده می‌شود و شهرهای پر جمعیت مركزی نیز بیش‌تر در این جاها بر پا شده‌اند.
● گیاهان و جانوران
گوناگونی اقلیم ایران باعث شده است گیاهان و جانوران گوناگونی در جای جای آن زندگی كنند. كرانه‌های دریای خزر از گونه‌های گیاهی و جانوری سرشار هستند. درختان بلوط، راش، زبان گنجشك، افرا، نارون، سرو كوهی، توسكا و مَمرز از درختان جنگلی ایران هستند. در خراسان، آذربایجان، لرستان، كردستان، كرمان‌شاهان، اصفهان، كهكیلویه، كوه‌های بختیاری و كرمان نیز بخش‌های جنگلی كوچكی وجود دارد. كویرها و بیابان‌های ایران پوشش گیاهی ناچیزی دارند و جانوران اندكی در آن‌ها می‌زیند. از بوته‌های وحشی، كه در دشت‌های نیمه‌بیابانی می‌رویند، صمغ‌های گوناگون از جمله كتیرا، سریش و سقز به دست می آید. لاله، گل سرخ، گل استكانی، شقایق، شمعدانی، زنبق، بنفشه، پامچال، ختمی و یاسمن از گل‌های بومی ایران هستند.
در جنگل‌های البرز پلنگ، خرس، گوزن، گراز و جوجه تیغی یافت می شود. روباه، یوزپلنگ، گرگ، شغال، سنجاب و خرگوش نیز در جنگل‌ها و دشت‌های نیمه‌بیابانی دیده می‌شود. در كویرها و نمك‌زارها، گورخر و آهو، در كوه‌ها، میش ، قوچ و بز و در جاهای باتلاقی خرس یافت می شود. گونه‌های فراوانی از مار و سوسمار، گونه‌ای تمساح، گونه‌هایی از خفاش، جوندگان و گربه‌های وحشی نیز در این سرزمین می‌زیند. علاوه بر پرندگان اهلی، مانند مرغ و خروس، اردك، غاز، كبوتر و بوقلمون، پرندگان وحشی مانند كبك، گنجشك، اردك وحشی، كبوتر چاهی، سار، تیهو، باقرقره، قرقاول، قمری، بلدرچین، درنا، كركس، عقاب، قوش، قرقی، لك‌لك، باز، سبزقبا، جغد، توكا، چكاوك، هدهد، حواصیل و هوبره، در ایران زندگی می‌كنند.
در رودهای، دریاچه‌ها، دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان گونه‌های فراوانی از ماهی‌ها و دیگر آبزیان زندگی می‌كند. ماهی آزاد، ماهی سفید، كولی، سوف و ماهی خاویار از مهم‌ترین ماهی‌های خزری هستند كه صید می‌شوند. پرندگان زیادی نیز هر ساله به كرانه‌های دریای خزر كوچ می‌كنند و زمستان خود را در آن‌جا می‌گذرانند. خلیج فارس و دریای عمان نیز جای زندگی ماهیانی مانند شوریده، حلوا، سرخو، قباد، ماهی تن، اره‌ماهی، فانوس ماهی، سفره ماهی و آبزیانی مانند میگو، ماهی مركب، خرچنگ دریایی، صدف، مرجان و اسفنج هستند. گونه‌هایی از كوسه و دلفین و گاهی نهنگ نیز در خلیج فارس و دریای عمان دیده شده است. البته، آلودگی‌های نفتی، كه پیامد چند چنگ در منطقه است، آسیب زیادی به زیست‌بوم خلیج فارس و دریای عمان وارد كرده است.● مردمان و شهرها
جمعیت ایران بیش از ۶۸ میلیون نفر و آهنگ رشد جمعیت آن كم‌تر از ۸/۱ است. امروزه، بیش‌تر مردم ایران در شهرها زندگی می‌كنند؛ نزدیك ۳۰ درصد در روستاها به سر می‌برند و كم‌تر از یك میلیون‌نفر نیز كوچ‌نشین هستند. كوچ‌نشینان، كه عشایر نامیده می‌شوند، بیش‌تر در استان‌های چهارمحال و بختیاری، كهكیلویه و بویراحمد، فارس و بلوچستان به قشلاق(جای گرم) و ییلاق(جای سرد) می‌روند. بخشی از مردم ایران نیز در سال‌های اخیر به كشورهای دیگر، از جمله ایالات متحده‌ی آمریكا، مهاجرت كرده‌اند كه شمار آنان نزدیك ۵ میلیون نفر است.
مردمان كنونی ایران از نژاد آریایی به شمار می‌آیند. اما آریایی‌ها در سده‌های پیش از میلاد با مردمان بومی ایران و در سده‌های پس از میلاد با مردمان گوناگونی كه به این سرزمین كوچ كردند، در آمیخته‌‌اند. با این همه، قوم‌های كرد، ترك، لر، بختیاری، تركمن، عرب، بلوچ و اقلیت‌های ارمنی، آسوری، گرجی و مردمان دیگری كه در كنار پارس‌ها زندگی می‌كنند، همگی خود را ایرانی می‌دانند و در كنار هم‌میهنان خود با آرامش و دوستی زندگی می‌كنند. شكل‌گیری شهرهای بزرگ و جنگ هشت‌ساله عراق با ایرن باعث كوچ مردمانی از استان‌های خوزستان، كرمانشاه و كردستان به شهرهای دیگر ایران شد و بر درهم‌آمیختگی قومی در ایران افزود. هم‌چنین جنگ‌های داخلی افغانستان باعث كوچ شمار زیادی از افغان‌ها به ایران شد كه برخی از آن‌ها در ایران ماندگار شدند.
زبان اصلی مردم ایران فارسی(پارسی) است، اما به زبان‌های تركی، كردی، بلوچی، عربی و لری و لهجه‌های گوناگون نیز سخن گفته می‌شود. بیش‌تر بزرگسالان در آموزشگاه‌های دولتی یا در نظارت دولت آموزش رسمی می‌بینند و میزان باسوادی به بیش از ۷۰ درصد رسیده است. دانشگاه‌ها و مركزهای علمی و پژوهشی گوناگونی در جای‌جای ایران برپا شده است كه دانشگاه‌ تهران دیرین‌ترین و بزرگ‌ترین آن‌ها به شمار می‌آید. در شهرهای شیراز، اصفهان، مشهد، همدان، تبریز، كرمان، اهواز و دیگر شهرهای بزرگ نیز دانشگاه‌های بزرگی به كار آموزش جمعیت بسیار جوان ایران می‌پردازند. در شهرهای كوچك‌تر نیز دانشگاه‌های كوچك‌تر یا دانشكده‌هایی بر پاست و شاید كم‌تر شهر بدون مركز علمی را بتوان یافت.
دین باستانی ایرانیان، زردشتی بوده است، اما اكنون بیش‌تر مردم ایران مسلمان و و بیش از ۹۰ درصد آنان پیرو مذهب شیعه دوازده امامی هستند. مسلمانان سنی مذهب بیش‌تر در استان‌های كردستان، گلستان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان ساكن هستند. اقلیت‌های مسیحی، یهودی و زردشتی نیز با آرامش كنار هم میهنان مسلمان خود زندگی می كنند و نمایندگانی در مجلس شورای اسلامی دارند. مشهد و قم دو شهر مذهبی اصلی هستند. مشهد،كه مركز استان خراسان رضوی است، بارگاه مقدس امام رضا(ع)، هشتمین پیشوای شیعیان، را در خود جای داده است. بارگاه مقدس فاطمه‌ی معصومه(س)، خواهر امام رضا(ع)، در شهر قم است. شهر قم مركز پژوهش‌های دینی نیز هست و حوزه‌ی علمیه‌ی قم یكی از دیرین‌ترین مركزهای دینی و آموزشی ایران است.
تهران پایتخت كشور ایران است كه در دامنه‌ی جنوبی رشته كوه البرز و در ۱۲۰ كیلومتری دریای خزر جای دارد. بیش‌تر مركزهای اقتصادی، علمی و فرهنگی ایران در این شهر جای گرفته‌اند و شاهراه‌های اصلی كشور از این شهر به مركز استان‌ها كشیده شده‌اند. در ۳۲۰ كیلومتری جنوب تهران، به شهر اصفهان می‌رسیم كه بناهای تاریخی زیبا و باشكوهش گردشگران زیادی را به آن سو می‌كشاند. ذوب آهن اصفهان و فولاد مباركه، از مهم‌ترین مركزهای صنعتی ایران، در نزدیكی این شهر جای دارند. با ادامه‌ی مسیر به سوی جنوب ایران به شهر شیراز می‌رسیم و یادگار شكوه تمدن ایران، پرسپولیس، را در شمال شرقی آن می‌بینیم. تبریز در شمال غربی ایران، مركز بازرگانی منطقه‌ی آذربایجان است كه كشاورزی آن بسیار چشمگیر و بارو است. شهرهای نفت‌خیز ایران، آبادان، مسجد سلیمان و آغاجری، در استان خوزستان، در جنوب غربی ایران و نزدیك شمال غربی خلیج فارس جای دارند.
● كشاورزی و دامپروری
ایرانیان از دیرباز در كار كشاورزی بوده‌اند و محصول‌های مهمی مانند گندم، برنج، یونجه و شكر و میوه‌هایی مانند خربزه، هلو، گردو، پسته و انار هدیه‌های كشاورزانی ایرانی به جهانیان هستند. با این كه كوه‌های شمال و غربی ایران از تاثیر بادهای باران‌آور دریای خزر و دریای مدیترانه بر بخش‌های مركزی ایران جلوگیری می‌كنند و در نتیجه، بارش رو به جنوب و شرق رفته رفته كم می شود، اما ایرانیان از دیرباز كوشیده‌اند به روش‌های گوناگون از كم‌ترین بارش نیز بهره برداری كنند. كاریزها(قنات‌ها) نمونه‌ای از این كوشش است. كاریزها آبراهه‌هایی زیرزمینی هستند كه آب را از دامنه‌ی كوه به كشتزارها و روستاها می‌رسانند. درازی برخی از كاریزهای ایران به بیش از ۴۰ كیلومتر می‌رسد. امروزه بیش از ۱۸ هزار كاریز در جای‌جای ایران زمین‌های كشاورزی را آبیاری می‌كنند. كشاورزی و روش‌های نوین آبیاری نیز در ایران وجود دارد و سدهای كوچك و بزرگ زیادی برای بهره‌برداری از آب‌های سطحی ساخته شده‌اند. از بیش از ۶۰ هزار چاه عمیق و نیمه عمیق نیز آب برداشت می شود.
محصول‌های مهم كشاورزی ایران عبارتند از:
▪گندم، جو، برنج(بیش‌تر در گلستان، گیلان و مازندران)،
▪ پنبه( بیش‌تر در گلستان)،
▪زعفران(بیش‌تر در خراسان جنوبی)،
▪ چای(بیش‌تر در گیلان)،
▪ یونجه، آفتاب‌گردان، نیشكر(بیش‌تر در خوزستان)،
▪ چغندر قند، خربزه، هندوانه، آلبالو، گیلاس، سبزی‌های گوناگون، تنباكو، حبوبات و میوه‌های گوناگون، از جمله سیب، هلو، آلو، انگور(بیش‌تر در آذربایجان و خراسان شمالی)،
▪ گردو، بادام، گلابی، توت، انجیر، پسته(بیش‌تر در كرمان)،
▪ زیتون(بیش‌تر در گیلان)،
▪ خرما(بیش‌تر در خوزستان، كرمان و كناره‌های خلیج فارس و دریای عمان)،
▪ انار و مركباتی مانند لیمو، پرتغال و نارنگی( بیش‌تر در مازندران، گیلان و فارس).
ایرانیان در اهلی كردن جانوران و دامپروری نیز پیش‌تاز بوده‌اند. بز وحشی برای نخستین‌بار در ایران اهلی شد و ایرانیان از نخستین مردمانی بودند كه بر پشت اسب نشستند و آن را به جهانیان هدیه دادند. امروزه دامپروری سنتی و نوین در جای‌جای ایران انجام می شود. بخشی زیادی از دامپروری سنتی را كوچ‌نشینان چهارمحال و بختیاری، كهكیلویه و بویراحمد، خراسان و آذربایجان انجام می‌دهند. دامپروری‌های نوین نیز بیش‌تر به صورت گاوداری است. گوسفند، بز، گاو، اسب، شتر، خر، قاطر و گاومیش(در خوزستان) دام‌های مهم ایران هستند. پرورش پرندگان، به‌ویژه مرغ، نیز به شیوه‌ی سنتی و نوین انجام می‌شود. در این چند ساله، برخی به پرروش شترمرغ نیز روی آورده‌اند.
در بخش‌هایی از ایران، به‌ویژه دامنه‌های سبلان، پرروش زنبور عسل و در گیلان و مازندران، پرورش كرم ابریشم انجام می شود. در این چند ساله، برخی به پرورش قارچ نیز می‌پردازند. خاویار دریای خزر شناخته‌شده‌ترین فراورده‌ی آبزیان ایران در جهان است. از خلیج فارس و دریای عمان، میگو و ماهی تن برداشت می شود. پرورش آبزیان نیز در حوضچه‌های آبی و نیز رهاسازی بچه‌ماهی در دریای خزر نیز انجام می‌شود. از مهم‌ترین ماهی‌های خوراكی ایران عبارتند از: قزل‌آلا، شوریده، حلوا، سفید، كپور، تن، هامور، قباد، سرخو، سنگسر، ساردین و ماهی دختر ناخدا.
● صنعت و معدن
نفت مهم‌ترین منبع طبیعی ایران است كه از چاه‌های جنوب غربی خوزستان، خلیج فارس و دریای عمان و اندكی از دریای خزر به دست می‌آید. اندوخته‌ی گاز طبیعی ایران نیز بسیار است و دومین منبع طبیعی این كشور به شمار می‌آید. زغال سنگ، آهن، مس، منگنز، سنگ‌های ساختمانی،گوگرد، نیكل، سرب، اورانیوم، كروم، طلا، نقره، كبالت و جواهرهایی مانند فیروزه از كانی‌های مهم ایران هستند. مس بیش‌تر از سرچشمه‌ی كرمان، شاهرود، اردستان و آذربایجان، آهن بیش‌تر از كوه‌های پیرامون یزد و كرمان و زغال سنگ بیش‌تر از كوه‌های البرز و كرمان به دست می‌آید. بخشی از این فراورده‌ها در صنایع داخلی به كار می رود و بخشی به كشورهای دیگر فرستاده می شود.
صنعت نفت و پتروشیمی مهم‌ترین صنعت ایران است. در پالایشگاه‌های آبادان، شیراز، اصفهان، تبریز، اراك، كرمانشاه، ارومیه و تهران، فراورده‌های گوناگونی از نفت به دست می‌آید. صنعت پتروشیمی ایران نیز در این چند ساله پیشرفت چشمگیری داشته است و مجتمع‌های پتروشیمی بندر امام، شیراز، آبادان، اراك و خارك از مهم‌ترین كارخانه‌های پتروشمی ایران هستند كه به صادرات فراورده‌های پتروشیمی به كشورهای دیگر نیز می‌پردازند.
صنعت ذوب آهن پس از نفت و پتروشیمی مهم‌ترین صنعت ایران است و نزدیك ۲۰ درصد صادران غیرنفتی ایران نیز از همین صنعت است. كارخانه‌ی ذوب آهن اصفهان و مجتمع فولاد مباركه مهم‌ترین كارخانه‌های تولید آهن و فولاد هستند كه هر دو در نزدیكی اصفهان ساخته شده‌اند. مهم‌ترین كارخانه‌ی ذوب مس در سرچشمه‌ی كرمان و مهم‌ترین كارخانه‌ی تولید آلومینیوم در اراك و ‌جاجرم، در خراسان شمالی، ساخته شده‌اند.
خودروسازی از دیگر صنعت‌های مهم ایران است. كارخانه‌های ایران‌خودرو، سایپا، كرمان موتور، ران‌ایران به ساختن خودروهای سواری، كامیون و اتوبوس می‌پردازند. تا چند سال پیش، خودروی پیكان خودروی ملی ایران بود كه از سال ۱۳۸۳ جای خود را به خودروی سمند داده است. تراكتورسازی تبریز و ماشین‌سازی اراك نیز به ساختن تراكتور و دیگر ماشین‌ها و ابزارهای كشاورزی می‌پردازند. صنعت الكترونیك ایران نیز فراورده‌های گوناگونی به بازار وارد می‌كند.
صنایع دستی نیز بخش مهمی از صادرات ایران است كه دوست‌داران زیادی در جای‌جای جهان دارد. فرش و گلیم مهم‌ترین آن‌هاست كه از دیرین‌ترین فراورده‌های صنعتی و هنری ایرانیان است. باستان‌شناسان شوروی سابق تكه‌هایی از یك فرش كهن را زیر یخ‌های منطقه‌ی پازریك پیدا كردند كه پیشینه‌ی آن به دوران هخامنشی می‌رسد. این فرش كه اكنون در موزه‌ی آرمیتاژ روسیه نگهداری می شود، كهن‌ترین فرش جهان به شمار می‌آید. سفالگری نیز از دیگر نوآوری‌های صنعتی و هنری ایرانیان است و اكنون سفال لاله‌جین همدان در بیش‌تر جاهای جهان شناخته شده است. كاشی‌سازی، كه اكنون بسیار نوین و صنعتی شده است، خاتم‌سازی، قلم‌زنی، میناكاری، منبت‌كاری، گیوه‌بافی، سبدبافی، قلاب‌دوزی، سوزن‌دوزی و بافتن پارچه‌هایی مانند ترمه و شال، هنوز در گوشه و كنار ایران انجام می‌شود.
● راه‌ها و ترابری
هر چند ایرانیان باستان در راه‌سازی پیش‌تاز بودند و در دوره‌ی صفویه نیز به آبادانی راه‌ها پرداخته شد، اما تا نزدیك نیم سده‌ی پیش راه‌سازی نوین در ایران وجود نداشت. نزدیك ۳۰ سال پیش تنها ۱۲ هزار كیلومتر راه آسفالت و ۲۰ هزار كیلومتر راه شوسه(شنی و بدون آسفالت) در ایران وجود داشت. اكنون راه‌های زمینی ایران بیش از ۱۷۰ هزار كیلومتر شده كه نزدیك ۱۰۰ هزار كیلومتر آن آسفالت است. بیش‌تر راه‌های زمینی ایران، تهران را به مركز استان‌ها پیوند می‌دهند. راه تهران مشهد، تهران شمال، تهران تبریز، تهران اصفهان و اصفهان به شیراز، در بخش‌هایی به صورت بزرگراه درآمده‌اند و از مهم‌ترین راه‌های زمینی ایران به شمار می‌آیند. راه‌هایی كه بندرهای جنوبی، مانند بندر عباس، بندر امام خمینی و بندر چابهار را به پایتخت مرتبط می‌كنند نیز اهمیت زیادی دارند.
ساختن راه‌آهن از سال ۱۳۰۶ خورشیدی در ایران آغاز شد. خط‌های مهم شبكه‌ی راه‌آهن ایران، كه بخش زیادی از آن از شمال به جنوب و از شرق به غرب كشیده شده است، بیش از ۷ هزار كیلومتر است. خط تهران مشهد از نظر مسافر و خط سرخس در خراسان رضوی تا بندرعباس در كناره‌ی خلیج فارس از نظر بازرگانی و برقراری ارتباط بین همسایه‌های شمالی ایران و آب‌ها خلیج فارس و دریای عمان، اهمیت زیادی دارند. در این چند ساله، برخی از خط‌های راه‌آهن، از جمله خط تهران مشهد، دارای خط دیگری نیز شده‌اند و این كار در كنار افزوده شدن قطارهای با سرعت زیاد، زمان سفر را بسیار كاهش داده‌اند.
ایران از راه خلیج فارس و دریای عمان به آب‌ها آزاد راه دارد. بیش‌تر كالاهای وارداتی و صادراتی نیز از راه بندرهای جنوب جابه‌جا می شوند كه بندر امام‌خمینی، بندر عباس، بندر بوشهر، بندر ماهشهر، بندر لنگه، بندر چابهار، بندر خرمشهر، بندر آبادان و بندرگاه‌های جزیره‌های خارك، كیش و قشم از مهم‌ترین آن‌ها هستند. بندر تركمن، بندر انزلی، بندر نوشهر و بندر آستارا، مهم‌ترین بندرهای شمالی ایران در دریای خزر هستند. در این چند ساله برخی از بندرهای جنوبی ایران، از جمله بندرهای كیش، قشم و چابهار، بندرهای آزاد بازرگانی شده‌اند. بیش از ۱۴۰ كشتی بزرگ و كوچك، از جمله ۳۰ نفت‌كش، در ناوگان دریایی بازرگانی ایران به جابه‌جایی بار و مسافر می‌پردازند.راه‌های هوایی پس از راه‌های زمینی و راه‌آهن در ایران مورد توجه هستند. فرودگاه‌های بزرگ و كوچكی در جای‌جای ایران ساخته شده است. فرودگاه مهرآباد نخستین فرودگاه ایران بود كه در سال ۱۳۸۴ جایگاه خود را، از نظر اهمیت و بزرگی، به فرودگاه نوبنیادی به نام فرودگاه امام خمینی داد كه بزرگ‌ترین فرودگاه ایران است. فرودگاه شیراز، مشهد، آبادان و زاهدان، دیگر فرودگاه‌های بین‌المللی ایران هستند. فرودگاه‌هایی داخلی دیگری در مركز هر یك از استان‌ها و برخی از شهرهای بزرگ، از جمله یزد، بیرجند، تبریز، اصفهان، ساری، رشت، قزوین، همدان، سنندج، كرمانشاه، خرم‌آباد، بندرعباس و جزیره‌های كیش، لنگه و لاوان، به كار جابه‌جایی مسافر و بار می‌پردازند. با افسوس باید گفت كه شمار رویدادهای هوایی ناگوار در این چند ساله در ایران افزایش یافته است و اكنون ایران از این نظر جایگاه نخست را در منطقه دارد.
● فرهنگ و هنر
پیشینه‌ی فرهنگ و هنر ایران به روزگاران كهن می‌رسد و ایرانیان یكی از دیرین‌ترین، شكوهمندترین و تاثیرگذارترین تمدن‌های جهان را آفریده‌‌اند. ظرف‌ها و پیكره‌های سفالینی كه از ویرانه‌های شوش، در خوزستان، به دست آمده، پیكره‌ها و ابزارهای برونزی كه در لرستان پیدا شده و ظرف‌های سفالی كه از تپه‌های سیلك، در كاشان، شهر سوخته، در سیستان، تپه‌های مارلیك، در گیلان، و دیگر جاهای ایران به دست آمده است، به ۴ تا ۲ هزار سال پیش از میلاد باز می‌گردند. یكی از این یادگارهای باشكوه جامی سفالی است كه از شهر سوخته به دست آمده و هنرمند سفال‌گر بزی را به تصویر كشیده كه در چند حركت به بوته‌ای نزدیك می‌شود و از برگ‌های آن می‌خورد. این اثر را كهن‌ترین نقاشی متحرك جهان دانسته‌اند.
در دوره‌ی هخامنشی(۵۵۰-۳۳۰ پیش از میلاد) كه مردمان بابل، آشور، لیدی، مصر، بخش‌هایی از یونان و قوم‌های دیگری كه زیر فرمان امپراتوری پارس‌ها درآمدند، به آفرینش گونه‌ای از هنر كمك كردند كه برخی از آن با نام هنر امپراتوری یاد می‌كنند. برای مثال، در شوش، در كاخ داریوش اول(داریوش بزرگ) نوشته‌ای به دست آمده كه درباره‌ی مواد ساختمانی ، صنعت‌گران و هنرمندان ی است كه در ساختن كاخ پادشاه كار كرده و هم‌كاری داشته‌اند. مواد ساختمانی گوناگونی كه در كتیبه‌ی داریوش یاد شده است، گویا به عمد از ایالت‌های گوناگون، از سودان در جنوب غربی امپراتوری تا هند در جنوب شرقی، به شوش آورده شد تا از این راه همه‌ی سرزمین‌ها و ملت‌ها در خدمت‌گزاری به پیشگاه پادشاه ایران سهیم باشند. چنین وضعیتی را درباره‌ی دیگر بناهای باشكوه دوره‌ی هخامنشی نیز می‌بینیم . البته، شالوده‌ی این معماری‌ها یك خانه‌ی ساده‌ی ایرانی است كه از تماشای آن احساس آرامش در بیننده پدید می‌آید.
پس از یورش اسكندر مقدونی به ایران تا نزدیك پنج سده، آثاری پدید آمد كه از هنرهای یونانی و رومی تاثیر گرفته‌اند. در آغاز دوره‌ی اشكانی نیز شاهان اشكانی گرایش‌هایی به هنر یونانی نشان می‌دادند كه تا اندازه‌ی جنبه‌ی سیاسی داشت. اما در سال‌های نیرومندی اشكانیان، هنر ایرانی بار دیگر روییدن گرفت و سرانجام در دوره‌ی ساسانی(۶۴۰-۲۲۶ پس از میلاد) به جایگاه ارزشمندی رسید. نوآوری طاق ضربی به ساختن گنبدهای بزرگ در بناهای ساسانی كمك كرد. در همین دوران، مانی نقاش، كه با نقاشی‌های خود شهرت افسانه‌ای یافت، هنر نقاشی را به عنوان بخشی از آیین خود گسترش می‌داد. پیكرتراشی‌ها، سنگ‌نوشته‌ها، نقش‌برجسته‌ها و ظرف‌های پر نقش و نگار بر جای مانده از آن دوران، یادآور شكوه هنر و ارزش هنرمندان در دوره‌ی ساسانیان است.
شكوه فرهنگ و هنر ایران در دوره‌ی اسلامی نیز ادامه یافت و حتی بر آن افزوده شد. در این دروه معماری، كاشی‌كاری، گچ‌كاری، آینه‌كاری، خوشنویسی و دیگر هنرهای ایرانی در شناخته شده‌ترین بنای اسلامی، یعنی مسجد، نمود پیدا كرد و به سراسر سرزمین‌های اسلامی را یافت. از آن‌جا كه عالمان اسلامی كشیدن تصویر انسان را شایسته نمی‌دانستند، نقاشان به زیباسازی كتاب‌ها روی آوردند و هنری به نام تذهیب پدید آمد. بیش‌تر كتاب‌ها را خوش‌نویسان ایرانی یا خوش‌نویسانی كه نزد ایرانیان شاگردی كرده بودند، می‌نگاشتند و دانش كتاب‌ها نیز دستاورد پژوهش‌های دانشمندان ایرانی، از جمله خوارزمی، فارابی، ابن‌سینا، رازی و بسیاری دیگر، بود.
پس از یورش مغول‌ها به ایران، هر چند در آغاز ویرانی‌هایی پدید آمد، اما با گسترش رابطه با چین، كه زیر فرمان مغول‌ها بود، هنرمندان ایرانی از ظرافت‌های هنر چینی تاثیر پذیرفتند و برگرفته‌های خود را در سفال‌گری، معماری و تصویرگری كتاب‌ها به كار گرفتند. نقاش‌های ایرانی نیز با موضوع‌های تازه‌ای اشنا شدند و آرام‌آرام راه را برای جنبش هنری دوره‌ی تیموریان و پدید آمدن نگارگری(مینیاتور) ایرانی باز كردند. بهزاد، نقاش هراتی، از بزرگ‌ترین استادان این هنر بود. مسجد كبود تبریز نمونه‌ای از معماری دوره‌ی تیموری است.
در دوره‌ی صفوی، به ویژه دوره‌ی فرمان‌روایی شاه‌عباس بزرگ، معماری و هنر ایرانی شكوه تازه‌ای پیدا كرد. میدان شاه، مسجدشاه، مسجد شیخ لطف الله، عالی قاپو، بنای چهل ستون و بناهای دیگر از شاهكارهای مهماری و هنری آن دوران است. در این دوره، میرعماد و رضا عباسی در كار خوشنویسی پیشرفت‌های زیادی پیدا كردند. با فروپاشی صفویه هنر ایرانی نیز رو به سستی نهاد و در زمان قاجاریه و پهلوی نیز با وارد شدن سبك‌ها اروپایی به ایران، هنر ملی مورد بی مهری قرار گرفت. با این همه، گام‌هایی برای شكوفایی هنر ملی برداشته شد. برای مثال، كمال الملك به كوشش امیركبیر به فرانسه و ایتالیا رفت و نقاشی را به صورت علمی آموخت. او پس از بازگشت به ایران مدرسه‌ی صنایع مستطرفه را بنیان نهاد و شاگردانی را پرورش داد. پس از بنیان‌گذاری دانشگاه در ایران، آموزش علمی هنرهای گوناگون در دانشكده‌های هنر آغاز شد و آرام‌آرام ایرانیان در رشته‌های گوناگون هنری از جمله سینما و عكاسی در جهان درخشیدند و آثار ماندگار آفریدند.
● تاریخ كهن
ایران بیش از ده هزار سال پیشینه‌ی تمدن دارد. نخستین ابزارهای زندگی در فلات ایران كشف شده است. اقوام بومی ایران نخستین كسانی بودند كه گندم و جو را شناختند، ابزار كشاورزی سنگی و مفرغی ساختند و جانوران را اهلی كردند. نخستین آثار سفال در محل شهر باستانی سیلك، نزدیك كاشان، و بهترین ظرف‌های لعابی و سرامیك از تپه حصار دامغان به دست آمده است. نخستین ابزار ریسندگی و بافندگی در غار كمربند، نزدیك بهشهر، یافت شده است كه به ۷ هزار سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. بومیان ایران از نزدیك ۳ هزار سال پیش از میلاد، شیوه‌ی استخراج فلز و به كارگیری آن را می‌دانستند آهن، طلا، مس، برنز، الوار و اسب از جمله فراورده‌هایی بودند كه سومری‌ها و آشوری‌ها، از بومیان ایران به عنوان باج دریافت می‌كردند.
عیلامی‌ها از نخستین قوم های ایرانی بودند كه حكومت نیرومندی پدید آوردند. سرزمین زیر فرمان آن‌ها فراتر از همه‌ی خوزستان بود و بخش‌هایی از شمال و شرق فلات ایران را نیز شامل می‌شد. یك حكومت مركزی به پایتختی شهر شوش بر چند ایالت در خوزستان، لرستان، كوه‌های بختیاری و حاشیه خلیج فارس تا بوشهر فرمان می‌راند كه گاهی شهرهای میان‌رودان را نیز شامل می شد. عیلامی‌ها زبان و خط ویژه‌ی خود داشتند و بت‌پرست بودند. این تمدن نزدیك ۶۶۸ پیش از میلاد، به دست آشوری‌ها منقرض شد.
▪ ورود آریایی‌ها
آریایی ها حدود ۳ هزار سال پیش از میلاد، در منطقه اوراسیا، نزدیك كوه‌های اورال بین آسیا و اروپا، زندگی می‌كردند و به علت سردی شدن هوا و دراز بودن تاریكی شب به ناچار از ندزیك ۲ هزار سال پیش از میلاد، به سرزمین‌های گرم‌تر كوچ كردند. دسته ای از آنان به اروپا، دسته‌ای به هندوستان و دسته‌ای به فلات ایران كوچ كردند. شاخه‌ای از آریایی‌ها، به نام پارس‌ها، در جنوب ایران و استان كنونی فارس و بخشی از ایلام ساكن شدند؛ هخامنشی‌ها و ساسانیان از این گروه بودند. مادها در غرب ایران به‌ویژه دامنه‌های الوند جا گرفتند و بعدها امپراتوری ماد را به وجود آوردند. پارت ها نیز به خراسان بزرگ وارد شدند؛ اشكانیان از این گروه بودند. بخشی از پارت‌ها به نام سكاها بین دریای خزر و دریاچه آرال ساكن شدند و بعدها گرفتاری‌هایی برای هخامنشی‌ها به وجود آوردند.
یورش‌گران آریایی كه اغلب به دور از تمدن بودند، فرهنگ بومی ایران را فراگرفتند و در برابر، جنگ‌آوری، دلاوری و سواركاری با اسب را به آنان آموختند. نخستین گروه آریایی كه به تمدن روی آورد، مادها بودند كه نخستین امپراتوری ایران را به وجود آوردند و بیش از ۱۵۰ سال بر بخش‌های غرب ایران از همدان تا آذربایجان، بخش‌هایی از میان‌رودان، شمال عراق و جنوب تركیه فرمان‌ راندند. آمادانا مركز فرمان‌روایی مادها بود كه چندی بعد به هگمتانه، به معنی جای گردهم‌آیی، شناخته شد، زیرا یادآور گردهم‌آیی بزرگ مادها برای گزینش دیااّكو به عنوان نخستین پادشاه ماد بود. دیااّكو، كه خود را داور می‌نامید، در سال ۷۰۶ پیش از میلاد، قبیله‌های ماد را علیه آشوریان یكپارچه كرد و كوشید بر سلطه‌ی آن‌ها بر مادها پایان دهد. این آرزو در فرمان‌روایی هوخشتره، فرزند دیااكو، به حقیقت پیوست. مادها در سال ۶۱۲ پیش از میلاد شهر نینوا، پایتخت آشور، را به كمك باببی‌ها به چنگ آوردند و به سال ها ویران‌گری و ستم بیش از اندازه‌ی آشوری‌ها پایان دادند.▪ امپراتوری جهانی
كوروش فرزند كمبوجیه از قوم پارس و ماندانا، دختر آزیدهاگ، پادشاه ماد، بود كه به جنگ پدربزرگش رفت، او را شكست داد، هگمتانه را گرفت و دودمان هخامنشی را در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، بنیان نهاد. چندی بعد، كرزوس، پادشاه لیدی، علیه كوروش به پا خواست. از این رو، كوروش به آسیای صغیر لشكر كشید و سارد، پایتخت لیدی، را گرفت. پادشاه هخامنشی در سال ۵۳۸ پیش از میلاد، بابل را به دست آورد و همه‌ی اسیران و بردگان را آزاد كرد و فرمان داد هیچ خانه‌ای ویران نشود، مال هیچ‌كس چپاول نشود و همه آزاد باشند. سرانجام كوروش در درگیری با ماساژت‌ها كه با فرمان‌روایی یك زن علیه او هم‌گام شده بودند، كشته شد.
داریوش اول، داریوش بزرگ، كارهای مهمی برای گسترش امپراتوری هخامنشی انجام داد. فرمان به ساختن راه شاهی و ایجاد چاپارخانه، ارتباط ایالت‌ها (ساتراپ‌ها) را آسان كرد و ضرب سكه استاندارد و قانون‌های عادلانه برای دریافت مالیات باعث رونق بازرگانی شد. داریوش بازرسانی داشت كه به ساتراپ‌ها فرستاده می‌شدند و به كار نیروهای دولتی نظارت می‌كردند. داریوش به كمك فینیقی‌ها ارتش ایران را به كشتی‌های جنگی تجهیز كرد و برای نخستین بار ارتباط بین دریای سرخ و مدیترانه را از راه نیل برقرار كرد. در زمان او پهناوری قلمرو ایران به بالاترین اندازه‌ی خود رسید.
در زمان داریوش برخوردهایی بین ایرانی ها و یونانی ها رخ داد. داریوش در جنگ اول كاری از پیش نبرد، در جنگ دوم ، نبرد ماراتن، شكست خورد و جنگ سوم را به علت شورشی در مصر نیمه كاره رها كرد. پس از او خشایارشاه توانست به آتن پا بگذارد. اما داریوش سوم، نتوانست در برابر هجوم لشكریان اسكندر مقدونی مقاومت كند و در اثر خیانت یكی از سردارانش كشته شد. سرانجام، تخت جمشید در ۳۳۱ پیش از میلاد به دست اسكندر افتاد و فرمان‌روای كینه‌جو آن را به آتش كشید.
▪ پایان اشغال‌گری و شكوه دوباره
در ۳۲۳ پیش از میلاد، اسكندر در شهر بابل بیمار شد و درگذشت. یكی از سرداران او به نام سلوكوس جانشین اسكندر شد و شهر سلوكیه را به عنوان پایتخت خود بر ساحل غربی دجله در برابر شهر بابل بنا كرد. سلوكی‌ها نزدیك ۷۶سال در ایران فرمان‌روایی ردند. سرانجام، آخرین پادشاه سلوكی، آنتیوخوس هفتم، طی جنگ با فرهاد دوم اشكانی در هگمتانه كشته شد. اشكانیان توانستند سلوكی‌ها را از ایران بیرون برانند و امپراتوری نیرومند اشكانی را به وجود آورند. جنگ‌های اشكانیان با رومی‌ها، آنان را فرسوده كرد و سرانجام آخرین پادشاه اشكانی، اردوان پنجم، در ۲۲۶ میلادی طی جنگی با اردشیر بابكان ساسانی كشته شد.
اردشیر بابكان آیین زردشت را در سراسر ایران رسمی اعلام كرد و دستور گردآوری دوباره‌ی اوستا را داد. پس از او شاپور اول به تخت نشست و طی جنگی امپراتور روم، والریانوس، را اسیر كرد. شاپور اول شهری به نام گندی‌شاپور را در شرق شوش و جنوب شرقی دزفول بنا كرد. دانشگاه گندی‌شاپور، كه نخستین دانشگاه جهان به شمار می‌آید، در زمان خسرو انوشیروان به شكوفایی رسید. هم‌چنین در این دوره، بزرگ‌ترین كاریزها(قنات‌ها) ساخته شد كه برخی از آن‌ها هنوز هم در فلات ایران به كشاورزان سود می‌رسانند. فرش بافی به صورت یك صنعت درآمد. موسیقی نیز جنبه علمی‌تری پیدا كرد و موسیقی‌دانان بزرگی مانند باربُد و نكیسا در زمان خسرو پرویز به شكوفایی رسیدند.
▪ بر آمدن اسلام
در زمان سلطنت انوشیروان به سال ۵۷۱ میلادی، محمد(ص) در مكه به دنیا آمد. در آن زمان بیشتر شبه جزیره‌ی عربستان بخشی از امپراتوری ساسانی بود. در زمان خسرو پرویز جنگ‌های دراز با رومیان به هرج و مرج در دربار ساسانی و سرانجام قتل خسرو پرویز منجر شد. پس از خسرو پرویز چند زن درباری بر ایران حكومت كردند. افزایش فساد مالی و اختلاف طبقاتی و بستن مالیات‌های سنگین بر مردم، كه از زمان خسرو پرویز شدت گرفته بود، مردم را از حكومت جدا كرد. از این رو، هنگام حمله عرب‌های مسلمانان به ایران، انگیزه‌ی دفاع به شدت سست شده بود. عرب‌های مسلمان سپاه ایران را در جنگ قادسیه(۱۳ قمری/۶۳۷ میلادی)، جلولاء و نهاوند(۲۱ قمری/ ۶۴۴ میلادی) شكست دادند و تیسفون(مدائن) پایتخت ساسانیان، را فتح كردند. با این همه، پس از كشه شدن یزگرد سوم، نزدیك بیست سال به درازا كشید تا همه‌ی ایران به‌جز كابل و مكران و بخش‌هایی از سیستان به دست عرب‌ها افتاد.
ایرانیان هرچه با قرآن و آموزه‌های اسلام بیش‌تر آشنا می‌شدند، به این دین گرایش‌ بیش‌تری پیدا می‌كردند. آنان به درستی دریافتند كه اسلام دین آگاهی و دانش است. از این رو، كتاب‌هایی كه در نتیجه‌ی سال‌ها كوشش دانشمندان ایرانی در دانشگاه گندی‌شاپور به زبان پهلوی ساسانی نوشته یا از هندی و یونانی به پهلوی ترجمه شده بود، به زبان عربی برگردانده شد و پایه پژوهش‌های بعدی قرار گرفت. پیش‌تازی ایرانیان در دانش‌اندوزی و گسترش دانش به اندازه‌ای بود كه ابن خلدون، جامعه‌شناس و تاریخ‌نگار عرب در مقدمه‌ی تاریخ خود می‌گوید :" جای شگفتی است كه در جامعه‌ی اسلامی، چه در علوم شرعی و چه در علوم عقلی، اغلب پیشوایان علم ایرانی بودند. جز در مواردی نادر و اندك و چنانچه برخی از آنان منسوب به عرب بودند، زبانشان فارسی و محیط تربیتشان ایرانی بود. "
در زمان عباسیان برخی از ایرانیان از جمله خاندان برمكی به مقام وزارت رسیدند. آنان دانشگاهی را به نام بیت‌الحكمه(خانه‌ی دانش) در بغداد درست كردند. خاندان بختیشوع در زمینه پزشكی، نوبخت اهوازی در زمینه نجوم و ریاضی، سیبویه در زمینه دستور زبان عربی، ابن ماجه در زمینه حدیث، ابوعبد&#۶۵۰۱۰; خوارزمی و فرزندانش در زمینه ریاضی از جمله‌ی ایرانیانی بودند كه در آن دانشگاه خوش درخشیدند. همین ایرانیان بودند كه پایه‌های تمدن اسلامی را بنیان نهادند و آن را شكوفا كردند.
▪ فرمان‌روایی ایرانیان
اسلام برتری را به پرهیزكاری و درست‌كاری می‌داند، اما خلیفه‌های اموی و عباسی، كه به دروغ خود را جانشینان راستین پیامبر اسلام(ص) می‌خواندند، ایرانیان را موالی، یعنی برده‌های آزادشده، نامیدند. از این رو، ایرانیان مبارزه با سلطه‌ی عرب بر ایران را آغاز كردند. ز زمانی كه امام رضا(ع) به ایران پا نهاد، ارادت ایرانیان به خاندان پیامبر بیش‌تر شد و اراده‌ی آن‌ها در مبارزه با خلیفه‌های عباسی با شهادت ایشان به دست مامون عباسی افزایش یافت. طاهر بن ‌حسین در سال ۲۰۷ هجری قمری، در نمازجمعه نیشابور اعلام كرد كه مامون را جانشین پیامبر نمی‌داند و حكومت طاهریان را در خراسان بنیان نهاد. او و فرزندانش بیش از پنجاه سال از نیشابور تا مرو را در اختیار داشتند. در همین دوران، یعقوب لیث صفار، كه خود را از نسل ساسانیان می‌دانست، با نام حكومت صفاریان بر سیستان، كرمان و فارس فرمان می‌راند.
سه خاندان ایرانی به نام‌های آل بویه(فرزندان بویه‌ی ماهی‌گیر)، آل زیار(فرزندان زیار كه خود را از نسل بهرام گور می‌دانستند) و باوندیان(كه خود را از نسل كیوس، برادر انوشیروان، می‌دانستند) در مازندران و گیلان قیام كردند. در این میان، یكی از فرزندان امام سجاد(ع) به نام حسن ‌بن ‌زید به خاطر سختگیری دستگاه خلافت بر علویان(شیعیان) راهی مازندران(طبرستان) شد و مردم دوست‌دار خاندان پیامبر به گرد او جمع شدند. به این ترتیب، حكومت علویان طبرستان شكل گرفت.
فرزندان بویه ماهی‌گیر، علی، حسن و احمد، در سال ۳۳۴ هجری قمری بغداد را فتح كردند و خلیفه وقت، المستكفی، را بركنار و كور كردند. به دستور این سه برادر همه‌ی بغداد سیه پوش شد، به یاد امام حسین(ع) یك روز آب ننوشیدند و پس از دو سده و نیم كه از شهادت آن حضرت می‌گذشت، مجلس عزاداری ایشان برپا شد.
در سال ۲۶۱ هجری قمری امیر اسماعیل، از نوادگان سامان كه نسبت وی به بهرام چوبین می‌رسید، در بخارا حكومت سامانیان(۸۹-۲۶۱ قمری) را بنیان نهاد. سامانیان در دوره‌‌ی شكوه خود بر خراسان، گرگان و طبرستان و ری و حتی سیستان و بلخ فرمان می‌راندند. بیشتر امیران سامانی با آیین كشورداری به خوبی آگاه بودند و شاعران و دانشمندان را گرامی می‌داشتند. رودكی، شهید بلخی، دقیقی و كسایی مروزی از جمله شاعران مورد توجه آنان بودند. ابن سینا مدتی را در دربار سامانیان بود و كتابخانه‌ی بزرگی را در بخارا ایجاد كرد.
▪ فرمان‌روایی بیگانگان
استخدام ترك‌های غزنوی در حكومت سامانی وچیرگی آرام‌آرام آن‌ها بر كارها باعث شد دودمان سامانی رفته رفته سست شود و سرانجام به دست آنان سقوط كند. سبكتكین، غلام ترك دربار سامانی، در سال ۳۹۰ قمری حكومت غزنویان را در غزنین (در افغانستان فعلی) به وجود آورد. غزنویان ۲۲۴ سال بر افغانستان، خراسان، سیستان و بخش‌هایی از هند حكومت كردند. محمود غزنوی بزرگ‌ترین پادشاه غزنوی بود كه چند بار به هند لشكر كشید و ثروت هندیان را غارت كرد. او هرچند به دروغ ادعا می‌كرد از فرزندان ساسانیان است و شاعران پارسی‌گو را محترم می‌شمارد، به اثر بزرگ فردوسی، شاهنامه كه گنجینه‌ی تاریخ اسطوره‌ای ایران است، توجه نشان نداد.
تركان سلجوقی گروهی از قبیله‌هایی بودند كه در تركستان، آسیای مركزی، زندگی می‌كردند. آنان حدود ۱۸۳ سال بر سرزمین پهناوری شامل بخش‌هایی از روسیه، ایران، شام، چین و هندوستان فرمان می‌راندند. طغرل بیك معروف‌ترین پادشاه آنان بود كه در سال ۴۴۷ هجری قمری بغداد را فتح كرد و خلیفه‌ی عباسی را زیر فرمان خود گرفت. پس از او آلپ ارسلان به قدرت رسید كه ارمنستان را فتح كرد و دولت روم را باج گزار خود كرد. امپراتوری سلجوقی در زمان ملكشاه به اوج قدرت خود رسید. او دانشمندان و هنرمندان را تشویق می‌كرد و در زمان او بود كه خواجه نظام الملك، وزیر ایرانی، مدارس نظامیه را برپا كرد. عمر خیام نیشابوری نیز در همین زمان می‌زیست و گاهشمار مشهور به تقویم جلالی را سامان داد.پس از تركان سلجوقی گروهی از تركان كه در ناحیه خوارزم قدرت گرفته بودند، بر ایران مسلط شدند و دودمان خوارزم‌شاهیان را بنیان نهادند. در زمان سلطان محمد خوارزم شاه چنگیزخان مغول و فرزندانش به ایران یورش آوردند و كشتار بزرگی در سراسر ایران به راه انداختند. یكی از نوادگان چنگیز به نام هلاكو‌خان حكومت ایلخانان مغول را در ایران به وجود آورد. هلاكو تحت تاثیر وزیران و مشاوران ایرانی خود از جمله خواجه نصیر طوسی و شمس الدین محمد جوینی به اسلام روی آورد و غازان خان دین اسلام را دین رسمی ایلخانان معرفی كرد.
‌▪ از صفویه تا قاجار
در پایان دوره‌ی ایلخانان، تیمور لنگ، از نوادگان چنگیزخان، به ایران یورش آورد و كشتار تازه‌ای در ایران به راه انداخت. او و فرزندانش ۱۳۵ سال بر ایران و شمال هند فرمان راندند پس از تیموریان، تركمن‌های آق‌قیونلو و قراقیونلو مدت كوتاهی در آذربایجان حكومت كردند. سرانجام شاه اسماعیل صفوی دودمان صفوی را بنیان نهاد و توانست ایران و بخش‌هایی از میان‌رودان را به صورت كشور یكپارچه‌ای درآورد. او مذهب شیعه را در سراسر ایران رسمی اعلام كرد. صفویان از آغاز قرن دهم هجری، نزدیك ۲۳۴ سال بر ایران فرمان راندند. پایتخنت آنان در آغاز تبریز، سپس قزوین و سرانجام اصفهان بود. شاه عباس اول بزرگ‌ترین پادشاه صفوی است كه ۴۲ سال حكومت كرد. او ترك‌های عثمانی و ازبك را شكست داد و پرتغالی‌ها را از خلیج فارس بیرون كرد. در دوران او دانش و هنر رونق گرفت. شیخ بهایی، ملاصدرا، میرداماد و ملاجلال اختر‌شناس از دانشمندان دوره‌ی او هستند.
پس از شاه عباس بزرگ چند شاه سست بر سر كار آمدند تا این كه در زمان شاه سلطان حسین افغان‌‌ها به ایران یورش آوردند و اصفهان را اشغال كردند. اما شاه طهماسب دوم به كمك نادر قلی افشار توانست افغان‌ها را از ایران بیرون كند. نادر پس از پیروزی بر افغان‌ها شاه طهماسب را از سلطنت خلع كرد و خود با نام نادرشاه افشار در ۱۱۴۸ هجری قمری به حكومت رسید. او جلوی یورش ازبك‌ها و عثمانی‌ها را گرفت و به هند لشكركشی كرد و جواهرهای دربار محمدشاه گوركانی را به ایران آورد. پس از مرگ نادر دودمان افشاریه به زودی منقرض شد و جای خود را به خاندان زند به رهبری كریم خان زند داد. كریم خان زند از طایفه لرهای ملایر بود و خود را وكیل‌الرعایا(امین مردم) نامید. او شیراز را پایتخت خود قرار دادو بندر بصره را از عثمانی‌ها بازپس گرفت.
آقا محمدخان قاجار آخرین شاه زندیه، لطفعلی‌خان زند، را كشت و دودمان قاجار را بنیان نهاد. او در زمان سلطنت كوتاه خود روس‌ها را از قفقاز پس راند. پس از او برادرزاده اش فتح‌علی‌شاه به سلطنت رسید. او پس از شكست از روس‌ها، براساس قراردادهای گلستان(۱۸۱۳ میلادی) و تركمن‌چای(۱۸۲۸ میلادی) تمام شهرهای شمال رود ارس را از دست داد . پس از او محمدشاه و سپس ناصرالدین شاه به سلطنت رسید. در زمان حكومت پنجاه ساله‌ی ناصرالدین شاه، بخش‌های زیادی از سرزمین ایران به بیگانگان واگذار شد. ناصرالدین شاه در ۱۳۱۳ هجری قمری به دست میرزا رضای كرمانی كشته شد و پسرش مظفرالدین شاه به سلطنت رسید. آخرین شاه قاجار، احمدشاه، نیز به فرمان رضاخان میرپنج، از سلطنت بر كنار شد.
▪ جمهوری اسلامی
از سال ۱۳۴۲ نهضت مخالفت با شاه كم‌كم به یك قیام سراسری تبدیل شد. به طوری كه شاه در دی‌ماه ۱۳۵۷ از كشور فرار كرد و امام خمینی در ۱۲ بهمن همین سال به وطن بازگشتند. در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ارتش با امام خمینی اعلان همبستگی كرد و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. مردم ایران در جریان همه‌پرسی ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ به نظام جمهوری اسلامی پاسخ مثبت دادند و خواستار تشكیل چنین حكومتی شدند. سپس، در مردادماه ۱۳۵۸ نخستین مجلس خبرگان برای نگارش قاون اساسی برگزار شد و مردم در آذرماه ۱۳۵۸ به قانون اساسی رای دادند. نخستین انتخابات ریاست جمهوری در بهمن ۱۳۵۸ برگزار شد و حسن علی بنی‌ صدر به عنوان نخستین رییس جمهور ایران برگزیده شد. نخستین انتخابات نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۵۸ برگزار و نخستین دوره‌ی مجلس شورای اسلامی در خرداد ۱۳۵۹ بازگشایی شد.
از مهم‌ترین دگرگونی‌هایی كه با پرپایی نظام جمهوری اسلامی پدید آمد، ملی‌شدن بیش‌تر كارخانه‌های بزرگ، بانك‌ها و معدن‌ها، بنیان‌گذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، كمیته‌ها، سازمان‌ها و بنیادهای اقتصادی و فرهنگی، از جمله بنیاد جانبازان و مستضعفان، كمیته‌ی امداد امام خمینی، بنیاد شهید، بنیاد مسكن انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی و بسیاری دیگر، اجباری شدن رعایت حجاب اسلامی برای همه‌ی زنان و بازنگری قانون‌های شهروندی بر پایه‌ی قانون‌ها دین اسلام بود.
یورش سربازان رژیم بعث عراق به فرماندهی صدام حسین در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و كمك قدرت‌های بزرگ، به ویژه دولت امریكا، ۸ سال جنگ را بر مردم ایران تحمیل كرد. در این جنگ كه پس از دفاع ملی و ارزشی ایرانیان از كشورشان به نام دفاع مقدس شناخته شد، نیروهای عراقی جنگ افزارهای گوناگونی، از جمله بمب‌های شیمیایی، را به كار گرفتند و حتی به موشك‌باران شهرهای ایران در استان‌های خوزستان، ایلام، كردستان، كرمانشاه و تهران پرداختند. در همین زمان گروه‌هایی تندرویی مانند گروهك منافقین، در درون خاك ایران به ترور شخصیت‌های برجسته‌ی انقلاب، از جمله شهید رجایی، دومین رییس جمهور و شهید باهنر، دومین نخست وزیر، پرداختند.
جنگ تحمیلی به پذیرش قطعنامه‌ی ۵۹۸ شورای امنیت از سوی دولت ایران در به پایان رسید. چندی پس از پایان جنگ تحمیلی، در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، رهبر كبیر انقلاب از میان ملت رفتند و آیت الله سید علی خامنه‌ای با رای نمایندگان ملت در مجلس خبرگان، به مقام رهبری جمهوری اسلامی برگزیده شد. در همین سال در قانون اساسی تغییرهایی داده شد و رییس جمهور به عنوان رییس قوه‌ی مجریه شناخته شد. در انتخابات همین سال نیز اكبر هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس جمهور ایران برگزیده شد و كوشید طی دو برنامه‌ی توسعه، برنامه‌ی اول از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ و برنامه‌ی دوم از ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۷، برای بازسازی ویرانی‌ها جنگ و پیشرفت اقتصادی ایران، كارهایی زیربنایی، از جمله گسترش شبكه‌ی برق، آب و گاز، گسترش شبكه‌ی راه‌ها، گسترش شبكه‌ی ارتباط از راه دور، سدسازی و كارهای دیگر، انجام شود.
مردم ایران در ۲ خرداد ۱۳۷۶، سید محمد خاتمی را به عنوان پنجمین رییس جمهور ایران برگزیدند. خاتمی در زمینه‌ی جهانی با شعار گفت و گوی تمدن‌ها، در زمینه‌ی منطقه‌ای با سیاست تنش‌زدایی و در زمینه‌ی ملی با شعار اصلاحات كار خود را آغاز كرد و دولت او طی هشت سال با كامیابی‌هایی در جهان و درون كشور و نیز ناكامی‌هایی رو به رو شد. سازمان ملل سال ۲۰۰۱ میلادی را سال گفت و گوی تمدن‌ها نامید، رابطه‌ی ایران با كشورهای منطقه پایدارتر شد و هشتمین نشست سران كشورهای عضو سازمان كنفرانس اسلامی در سال ۱۳۷۶ در تهران برگزار شد. دولت خاتمی در درون كشور با چالش‌هایی از سوی مخالفان خود رو به رو شد، اما توانست در زمینه‌ی اقتصادی و فرهنگی به دستوردهای خوبی برسد. برگزاری انتخابات شوراهای شهر از مهم‌ترین دستاوردهای اجتماعی آن دولت است.
در انتخابات سال ۱۳۸۴، محمود احمدی نژاد بر سیاست‌مدار كهنه‌كار ایرنی، هاشمی رفسنجانی، پیروز شد و با شعار عدالت خواهی و مهرورزی به میدان ریاست جمهوری گام نهاد. در آغاز به كار دولت احمدی نژاد، چالش برنامه‌ی هستی ایران، كه از سال‌های پایانی دولت پیشین آغاز شده بود، به اوج خود رسید و كشورهای غربی، به‌ویژه دولت ایالات متحده‌ی آمریكا، از دولت ایران خواستند كه از همه‌ی برنامه‌های هسته‌ای خود، از جمله پژوهش‌های هسته‌ای، دست بردارد. با این همه، مردم ایران با پشتیبانی از دولت‌مردان خود خواستار ادامه‌ی برنامه‌ی هسته‌ای شده‌اند و آن را حق مسلم ایران می‌دانند. چالش هسته ای ایران با گزارش پرونده‌ی ایران در آژانس انرژی هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل به مرحله‌ی دیگری وارد شد و همچنان ادامه دارد.
▪ نظام حكومتی
در نظام جمهوری اسلامی سه قوه‌ی مجریه( اجرایی)، قضاییه(دادرسی) و مقننه(قانون‌گزاری) زیر نظر رهبر كشور، كه فقیه جامع الشرایط است و با عنوان ولی فقیه شناخته می‌شود، به اداره‌ی كشور می‌پردازند. رهبر انقلاب را نمایندگان مجلس خبرگان بر می‌گزینند كه از روحانیان برجسته و خود برگزیده‌ی مردم هستند. ریاست قوه‌ی قضایه را رهبری برای ۵ سال بر می‌گزیند و گزینش ریاست چند سازمان مهم دیگر، از جمله سازمان صدا و سیما و بنیادهای انقلاب اسلامی و هم‌چنین رهبری نیروهای نظامی و انتظامی در دست رهبر انقلاب است. فرمانده‌ی نیروی انتظامی، كه زیر نظر وزارت كشور اداره می شود، به پیشنهاد وزیر كشور و با تایید رهبر انقلاب برگزیده می شود.
ریس جمهور، كه با رای مردم برگزیده می‌شود، ریاست قوه‌ی اجرایی را برای ۴ سال در دست می‌گیرد. هر رییس جمهور برای بار دوم نیز می‌تواند در انتخابات ریاست جمهوری شركت كند، اما پس از دو دوره‌ی پیاپی دست‌كم برای ۴ سال نمی‌تواند نامزد این جایگاه شود. رییس جمهور وزرای پیشنهادی خودرا به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌كند تا رای نمایندگان مردم را به دست آورند. در صورت رای نیاوردن وزیر پیشنهادی، رییس جمهور در زمان كوتاهی فرد دیگری را پیشنهاد می‌دهد.
قانون‌گذاری در مجلس شواری اسلامی انجام می شود كه نمایندگان آن از سوی مردم برای یك دوره‌ی ۴ ساله برگزیده می‌شوند. مجلس به وزیران پیشنهادی رییس جمهور رای می‌دهد و در صورت نیاز به بازخواست(استیضاح) آنان و ریاست جمهور می‌پردازد. ‌دولت طرح‌ها و قانون‌های مورد نظر خود را به عنوان لایحه‌ به مجلس می‌برد و به رای نمایندگان مجلس می‌گذارد. طرح‌ها و قانون‌های تصویب شده در مجلس، چه از سوی دولت و چه از سوی نمایندگان مردم باشد، به شورای ویژه‌ای به نام شورای نگهبان می‌رود كه شش فقیه و شش حقوق‌دادن آن‌ها را از نظر سازگاری با قانون‌های شرع و قانون اساسی بررسی می‌كنند. فقیهان این شورا را رهبری بر می‌گزیند و گزینش ۶ حقوق‌دان با پیشنهاد رییس قوه‌ی قضاییه و رای نمایندگان مجلس شورای اسلامی انجام می شود.
در صورت اختلاف بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، طرح‌ها و قانون‌ها به مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌رود كه رییس و اعضای آن را رهبری بر می‌گزیند. مجمع تشخیص مصلحت نظام در كار سیاست‌گذاری كلان كشور نیز به رهبری یاری می‌رساند و سند چشم انداز ۲۰ ساله كشور، كه بر اساس آن ایران طی دو دهه قدرت اول منطقه می شود، نیز در همین مجمع تنظیم شده و به تصویب رهبری رسیده است.

نویسنده: آقای حسن سالاری
منبع:
دهخدا، علی‌اكبر. لغت‌نامه(واژه‌ی ایران)، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷
گیرشمن، رومن. ایران از آغاز تا اسلام. محمد معین. انتشارات معین، ۱۳۸۳
مصاحب، غلام‌حسین. دایره‌المعارف فارسی(مقاله‌ی بانك و بانك‌داری). انتشارات فرانكلین، ۱۳۴۵
میرهادی، توران(مقاله‌ی ایران از مجموعه مقاله‌های فرهنگ‌نامه‌ی كودك و نوجوان، به كوشش توران میرهادی)، شركت تهیه و نشر فرهنگ‌نامه‌ی كودكان و نوجوانان، ۱۳۷۹
پاركر، برتاموریس. فرهنگ‌نامه. رضا اقصی و همكاران. شركت سهامی كتاب‌های جیبی، ۱۳۴۶
دیاكونوف، میخائیل میخائیلوویچ. تاریخ ایران باستان. روحی ارباب. انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم ۱۳۸۰
نلسون فرای، ریچارد. میراث باستانی ایران. مسعود رجب‌نیا. شركت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳
Children,s Encyclopedia Britanica. ۱۹۹۵
Encyclopedia Americana. ۱۹۹۸
Compton,s Encyclopedia. ۱۹۹۵

منبع : سایت جزیره دانش