آسپرژیلوس در شتر مرغها

آسپرژیلوس، شایع ترین بیماری قارچی در گونه های مختلف پرندگان می باشد. این بیماری ، از نظراقتصادی، مهم ترین بیماری قارچی مشاهده شده در شتر مرغها می باشد.
آسپرژیلوس فومیگاتوس (A.fumigatus) و آسپرژیلوس فلاووس (A.flavous) به همراه آسپرژیلوس نیجر (A.niger) به عنوان عامل این بیماری از شتر مرغهای مبتلا جدا شده است.
همچنین این عوامل از جوجه هایی که به طورمصنوعی به دنیا آمده اند، جدا سازی شده و خسارات سنگینی را به بار آورده اند دستگاه های هچری آلوده ، منبع اصلی آسپرژیلوس در جوجه های تازه تولد یافته می باشند. دما و رطوبت همراه با مواد آلی موجود در تخم های هچ شده ، شرایط مطلوبی را برای تولید مثل سریع قارچها و تولید مقادیر زیاد هاگ فراهم می کند.
دستگاه های ستروهچر باید به طور کامل توسط مواد ضد قارچ مؤثر، تمیز و ضد عفونی گردد؛ بدین منظور می توان از فرمالین و یا محلول ۱% کلینا فارم پس از هر هچ و قبل از جایگزینی تخم ها در دستگاه جوجه کشی استفاده کرد.
کاه یا علوفه خشک آغشته به قارچ که به عنوان بستر استفاده می شود و یا یونجه های خشک شده حاوی قارچ که شتر مرغ از آن تغذیه می کند، منشاء مهم آسپرژیلوس درجوجه های تازه تولد یافته و درشتر مرغهای در حال رشد می باشد. همچنین رطوبت بالا و تهویه ضعیف به علت افزایش میزان آمونیاک به بروز آسپرژیلوس کمک می کند. جوجه های جوانی که فرصت کافی جهت کسب ایمنی طبیعی علیه قارچهای ساپروفیت را پیدا نکرده اند بیشترین درگیری را دارند که در این زمینه عمده خسارات مربوط به جوجه های زیر یک ماه می باشد. پرندگان بزرگ تا حدودی قادر به تحمل عامل بیماریزای موجود در مواد غذایی انبارشده هستند.
درآب و هوای سرد و در زمستان، گاهی اوقات لازم می شود که شتر مرغهای جوان را برای مدتی در محیط بسته نگهداری کرد؛ در این موارد بستر و تهویه مطلوب ساختمان اهمیت زیادی می یابد.
بستر شتر مرغها بایستی تقریبا" هر روز عوض شود و مواد ضد عفونی ضد قارچی مؤثر نیز باید مورداستفاده قرارگیرد تا سبب کاهش تولید مثل قارچها و در نتیجه کاهش هاگهای حاصل از آنها دربستر و ساختمان گردد.
پرندگان به طور معمول درمعرض قارچها قرار دارند و فقط در شرایط خاص ، این قارچها پاتوژن می شوند. آسپرژیلوس معمولا" تحت شرایطی همچون استرس ، نقصان ایمنی بدن ، درمان طولانی مدت با داروهای آنتی بیوتیکی و یا اینکه اگر دام در معرض مقادیر زیادی از ارگانیسم قرار گیرد، سبب ایجاد بیمای می شود.
● علائم بالینی و یافته های پاتولوژی
همانند گونه های دیگر پرندگان، آسپرژیلوس در شترمرغها معمولا" یک بیماری تنفسی می باشد. تمامی قسمتهای دستگاه تنفسی می تواند درگیرشود اما اغلب در جوجه های جوان ریه ها و در جوجه های بزرگتر کیسه های هوایی درگیر می شوند. استرس یک عامل مستعد کننده برای ابتلا به این بیماری می باشد.
علائم بالینی بستگی به محل وشدت ضایعات دارد که می تواند سبب ایجاد صداهای تنفسی تا کوتاه شدن تنفس در شترمرغها گردد. ضایعات موجود در کیسه های هوایی با شنیدن صداهای دستگاه تنفسی تشخیص داده نمی شود.
عفونت دستگاه تنفسی با آسپرژیلوس ممکن است قسمت فوقانی دستگاه تنفسی را درگیر کند. در این صورت سبب آماس قارچی نای می شود که ضایعات کوچک گرانولوماتوزی درطول سطح داخلی نای دیده می شود. اما دربیشتر موارد آسپرژیلوس درشتر مرغها، ریه ها درگیر می شوند که سبب ایجاد ضایعات شدید گرانولوماتوزی می شود. البته در شتر مرغهایی که ازطریق بستر و یا کاه آلوده ، درگیر شده اند تورم و عفونت شدید قارچی کیسه های هوایی رخ می دهد. در شتر مرغهایی که ریه هایشان درگیر و دچار آماس گرانولوماتوز ریوی شده است ، علائم بالینی تنفسی به خوبی دیده نمی شود ولی در شتر مرغهایی که دچار آماس کیسه های هوایی شده اند، علائم بالینی تنفسی به خوبی قابل مشاهده است.
● علائم بالینی در شتر مرغهای مبتلاء شامل :
▪ بی حالی و افسردگی ،
▪ بی اشتهایی ،
▪ توقف رشد ،
▪ جمع شدن خلط در دهان ،
▪ یبوست شدید،
▪ نرمی استخوان و نهایتا" افزایش مرگ ومیر می باشد.
جوجه های مبتلا معمولا" با سرهای افتاده و نزدیک به زمین حرکت می کنند چنین جوجه هایی دارای گرانولومها و آبسه های زرد و سبز پراکنده در سراسر بافت ریه خود هستند. آسپرژیلوس تنفسی درشتر مرغ پنج ماهه ای درشهریور ماه ۱۳۸۳ توسط دکتر کمیلی و مهام تشخیص داده شد. این شتر مرغ چند روزی علائم افسردگی و بی حالی را از خود نشان می داد و با دهان باز نفس می کشید ودر هنگام غذا خوردن از گله جدا می ماند. پس از کالبد گشایی ، التهاب و عفونت شدید کیسه های هوایی ، همراه با ضخیم شدن دیواره ها مشاهده گردید. درگیری ریه ها بصورت کانونهای نکروتیک سبز رنگی قابل تشخیص بود. پس از آزمایشات پاتولوژی و میکروبیولوژی این تشخیص تآیید گردید.
آسپرژیلوس در شترمرغها فقط یک بیماری تنفسی نمی باشد. بلکه در شرایط خاص ممکن است دستگاه گوارش را درگیر کند و یا حتی سبب مشکلات پوستی گردد.
آسپرژیلوس در دستگاه گوارش شترمرغها ، با تکثیر زیاد لایه های پیش معده و التهاب شدید آن نمایان می گردد که سبب انباشتگی معده و در نهایت مرگ می شود. عفونتهای قارچی دستگاه گوارش معمولا" ازطریق آلودگی های شدید بستر، غذا و استفاده درازمدت آنتی بیوتیک ها بوجود می آید.
درصورتیکه شتر مرغها درمحیطی با رطوبت بالا و بهداشتی ضعیف نگهداری شوند ممکن است به درماتیت قارچی دچار شوند. ضایعات پوستی آسپرژیلوس ممکن است موضعی باشد یا اینکه بخش وسیعی از پوست را فرا گیرد. آزمایشات بافت شناسی ریسه های انشعاب یافته ای را نشان می دهد که درلایه های پوست رسوخ کرده اند.
دامپزشکان استرالیایی ، آسپرژیلوس ریوی موجود در شترمرغهای ۶ ماهه را توصیف کرده اند. این شتر مرغها در محیط شلوغ و بستر پر گرد وخاک و محیطی با دما و رطوبت بالا نگهداری می شدند. پرنده های مبتلا ممکن است عامل بیماری را در اواخر دوران انکوباسیون و یا در اوایل به دنیا آمدن کسب کرده باشند که این عامل عفونی نهفته توسط استرس فعال می شود. پرنده های مبتلا به این بیماری دچار تنگی نفس ، سیانوز و کاهش مقاومت فیزیکی بدن می شود. بیماری قارچی آسپرژیلوس در شترمرغهای بالغ ممکن است به اشکال گرانولوماتوزی بروز کند.● روشهای تشخیص :
عائم بالینی توسط کشت نمونه های دستگاه تنفسی ، رادیو گرافی ، اولتراسوند، اندوسکوپی و آزمایشات سرولوژیک تأیید می شوند.
برای ردیابی و تشخیص وجود آنتی بادی های آسپرژیلوس در سرم ، می توان از عصاره آسپرژیلوس به عنوان یک آنتی ژن درآزمایش agar gel diffusicon test استفاده کرد. همچنین از تست ELIZA نیز می توان در تشخیص این بیماری استفاده کرد.
یک شتر مرغ ۴ ماهه با وزن ۲۴ کیلوگرم مبتلا به این بیماری در آمریکا مورد آزمایشات قرار گرفت و نتایج زیر مشاهده گردید. این پرنده ضعیف بوده و با دهان باز تنفس می کرد و دائما" بالهایش را به سمت پایین و بالا تکان می داد. این شتر مرغ دچار لوکوسیتوزیس و افزایش فعالیت آسپارتات ترانسیناز رادیو گرافی از ناحیه سینه در حالیکه شتر مرغ ایستاده بود انجام گرفت و اپسیفیکاسیون ( opacification) کیسه های هوایی و ضخیم شدن پرده جنب را نشان داد.
برونکوسکوپی با ویدئو اسکوپ قابل انعطاف به اندازه ۳m × ۹/۸mm انجام گرفت که در قسمت انتهایی نای پلاکهای سبز رنگی مشاهده شد و بعضی از برنش های ثانویه کاملا" بسته شده بود و با شیوه اندوسکوپی از نواحی مختلف این پرنده برای بررسی نمونه های بافت شناسی هم جدا شد.
● درمان :
هیچگونه درمان مؤثر و عملی در برابر درگیری های سیستمیک آسپرژیلوس در مزارع پرورش شتر مرغ وجود ندارد و پیشگیری تنها راه مؤثر در برابر این بیماری می باشد.
مهم ترین اقدام در مواجه با شیوع آسپرژیلوس یافتن منبع آلودگی و جلوگیری از عفونت بیشتر توسط هاگها و ضدعفونی ضد قارچی می باشد. در موارد تک گیر، شتر مرغها را می توان با تجویز داری ایتراکونازول (Itraconazol) با دز mg/kg ۱۰ به مدت ۵ تا ۱۰ روز درمان کرد ( در صورت مصرف این دارو باید دقت شود که اگر علائم عصبی رخ داد، دارو کم یا متوقف شود). همچنین می توان از محلول ۱:۵۰ انیلوکونازول ( enilkonazole) استفاده کرد، یا از دود ناشی از قرص های انیلوکونازول در درمان پرنده ها یاری برد که در این حالت بایستی تمامی پرندگان به محلی کوچک و بسته برده شوند تا مجبور به استنشاق این دارو گردند. درمان با کتوکونازول به میزان ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم برای هر کیلوگرم وزن زنده بصورت یک تزریق روزانه به مدت ۷ روز ممکن است با موفقیت همراه باشد.
به منظور ضد عفونی کردن انکوباتورها، دستگاههای هچری و بستر می توان از محلول ۱% اینلکونازول( کلینا فارم ) به صورت اسپری استفاده کرد. همچنین این محلول در درمان عفونتهای قارچی پوستی و تنفسی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. دردستگاههای هچری که توسط قارچها آلوده شده اند دود ناشی از قرص های انیلوکونازول می تواند در هچ مورد استفاده قرار گیرد. تا شدت آلودگی در جوجه های تازه متولد شده را کاهش دهد.
● آسپرژیلوس ( A.spp ) در جوجه ها :
▪ انیولوژی :
آسپرژیلوس فومیگاتوس و سایر گونه های آسپرژیلوس
▪ انتقال :
در معرض قرار گرفتن جنین در حال رشد در برابر هاگهای آسپرژیلوس ، بخصوص در دوره Internal piping در طی ۴۸ ساعت پس از هچ ( در آمدن جوجه از تخم ).
▪ اپیدمیولوژی :
آلودگی محل نگهداری شتر مرغها به خصوص بسترشان وحمل غیر اصولی و غیر بهداشتی تخم ها می تواند سبب نفوذ هاگهای آسپرژیلوس از پوسته تخم گردد. خنک شدن محتویات تخم پس از تخم گذاری پرنده ماده یک فشار منفی جزیی را بوجود می آورد که باعث نفوذ راحت تر هاگها از طریق منافذ لایه خارجی پوسته تخم می گردد.
معمولا" هاگها به صورت نهفته در کیسه هوایی تخم باقی می مانند و جوجه ها را در زمان internal piping مورد تهاجم قرار می دهند. زمانی که در مرحله هچ شدن ، پوسته تخم شکسته می شود هاگها در انکوباتور و تجهیزات هچری پخش می گردند که این عمل جوجه هایی را که از تخم های سالم بیرون آمده اند را هم آلوده می کند.
کمبود جریان هوا و پایین بودن بهداشت و نگهداری جوجه ها در دستگاه هچر بیش از ۲۴ ساعت سبب افزایش آلودگی جانبی و انتقال افقی می گردد.
▪ علائم بالینی :
جوجه های مبتلا معمولا" به بی اشتهایی ، عدم رشد و ننگی نفس ( که با دهنک زدن جوجه ها در طی ۲ روز بعد از هچ شدن نمایان می شود) دچار می شوند. معمولا" مرگ در طی ۲ هفته اول رخ می دهد. در موارد شدید که باعث آلودگی وسیع انکوباتورها می گردد، تقریبا" تمامی جوجه های آن دوره آلوده می شوند که ممکن است به مرگشان در اثر آسپرژیلوس منتهی شود.
▪ ضایعات کالبد گشایی:
ضایعات گرانولوماتی زرد رنگ تا سبز در حدود ۱ تا ۲ میلی متر در کیسه های هوایی و ریه ها.
▪ درمان :
در این موارد به علت گستردگی و هزینه بالا و پاسخ ضعیف ، درمان توصیه نمی گردد. البته در موارد تک گیرو ابتدای بیماری ، می توان به شیوه مذکور درمان کرد.
▪ پیشگیری :
بهداشت در زنجیره جمع آوری تخم و انکوباسیون بایستی مرتبا" مورد ارزیابی قرار گیرد و سعی در بهبود و افزایش بهداشت این چرخه گردد . استعمال مواد ضد عفونی کننده که دارای عملکرد قارچ کشی نیز باشند در دستگاههای انکوباتور و هچری و همچنین تمیز کردن مادرهای مصنوعی و محوطه آنها با این مواد باعث جلوگیری و توقیف آلودگی می گردد. دستگاههای سترو هچر را با قرار دادن ظروف پتری که شامل سابورا دکستروز باشد را به مدت ۱۵ دقیقه می توان کنترل کرد.

دکتر علی مهام
فصلنامه علمی- صنفی

منبع : موسسه مرغداری ایران