معرفی شناسه ها ؛ ویژ گی ها ؛ نکات و ضرورت ها در بسته بندی محصولات صادراتی

بسته بندی یکی از زیر مجموعه های بازاریابی است که در ایران معنا و مفهوم کالا و بسته بندی و بازاریابی به خوبی جا نیفتاده است . کمتر پدیده ای ارتباطی مانند بسته بندی ، دو ویژگی جاذبه ی فردی و اجتماعی را توأمان با خود دارد و از این نقطه نظر ، صنایع بسته بندی در هر کشوری ، نمایندۀ رشد ساختارهای بازاری و تولید آن می باشد .بسته بندی ماهیتاً یک حامل است که می تواند وظیفه ی محافظت کالای بسته بندی شده را در مقابل عوامل تخریب انجام دهد و علاوه بر آن قابلیت حمل و نقل را برای هر کالایی فراهم سازد ، و نوآوری می تواند در زمینه های تکنیکی و هنری کالا را برای بازار جالب توجه کرده و از این نقطه نظر میان کالا و مصرف کننده رابطه ی نوینی برقرار سازد . طیف کالا از تحقیق تا رضایت مصرف کننده را در بر می گیرد ، اما این طیف به درستی شناخته نشده است . جنبه های مختلف بسته بندی به عنوان رشته ای دانشگاهی باید در دانشکده های گرافیک ، مدیریت و بازاریابی ، طراحی مهندسی و ... دایر شود . برآورد کارشناسان نشان می دهد که جمعیت ایران از حدود ۷۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ میلادی به حدود ۱۳۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵ میلادی خواهد رسید و ایران به پانزدهمین کشور پرجمعیت جهان تبدیل خواهد شد . تولید مواد غذایی برای این حجم انبوه جمعیت ، نیاز به برنامه ریزی های گسترده و دقیق دارد . با وجود استعدادهای فراوان کشور پهناور ایران جهت گسترش سطح زیر گشت و میزان انبوه تولیدات مختلف محصولات کشاورزی و نعمت های گرانقدر خدادادی بایستی مسئولان ذینفع آینده نگری دقیق تری داشته باشند .
هزینه بسته بندی در صنایع غذایی معمولاً حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت تمام شده کالا را تشکیل می دهد ولی در ایران این رقم به ۳۵ تا ۵۰ درصد و گاهی حتی بیشتر هم می شود . بسته بندی مناسب می تواند تا حدود ۹۰ درصد سبب ایجاد ارزش افزوده گردد . حال آنکه توجّه نکردن به این موضوع سبب شده است که قسمت اعظم ارزش افزوده محصولات صادراتی ایران که عموماً به صورت فله صادر می شود با بسته بندی مجدّد در کشورهای ثالث نصیب صنایع بسته بندی این کشور ها شود .
با عنایت به این که مواد بسته بندی توسط ماشین های مختلف فرآیند می شوند بنابراین مشخصات دیگری نیز باید داشته باشند که عبارتنداز :
مشخصات یک بسته بندی صادراتی
▪ مطابقت با بحث های زیست محیطی در بازار یابی هدف
▪ مطابق با قوانین مورد درخواست هر بازار
▪ اطلاع رسانی پویا و اعتماد پذیر
▪ ایجاد هویت ایرانی از طریق بسته بندی کالا
▪ دارای ویژگی نوآوری (خلاقیت پیش تصور و تحلیل آور ؛ نوآور و ایده دهنده ، جستجو دهنده فعالانه ارتباطات در فرم )
● هدف از بسته بندی صادراتی:
بسته بندی باید تا حد امکان ساده و ارزان باشد ضمن این که اهداف اولیه بسته بندی یعنی خاصیت حفاظتی و جذابیت را نیز دارا باشد . هدف اصلی بسته بندی صادراتی حداقل سازی خطرهایی است که به محصول در هنگام انبار کردن ، حمل و نقل و توزیع وارد می شود . بنابراین ملاحظات دقیق را باید معطوف به حلقه های مختلف زنجیره توزیع کرد تا با پیش بینی های لازم ، نسبت به خطرهای فراگیر چاره اندیشی شود ؛ به این صورت می توان بسته بندی صادراتی را در سراسر زنجیره توزیع (از نقطه ی آغاز تا انتها) قابل قبول تلقی کرد .
آخرین مراحل در کار تولید محصول ، توزیع ، تحویل به خرده فروشی و فروش به مصرف کننده نهایی است . این مورد از نظر نیاز به شیوه تحویل و ارائه به شدت مورد اختلاف است . کشورهای مختلف عرف ها و عادت ها ، مؤسسات و وزارتخانه های گوناگونی دارند . تنها یک نوع بسته بندی نمی تواند قادر به ارضای کلیه نیازهای ممکن باشد . هنگامی که یک نوع بسته بندی برای خرده فروشی انتخاب می شود ، به خاطر بسپارید که بسته بندی یکی از وسایل و لوازم بازاریابی است و اثر بخشی آن بستگی به انتخاب بازار مورد نظر دارد .
به این ترتیب ، موضوع بحث ، تعریف بخشی از بازار مورد نظر و مشخص کردن نوع نیازهای آن در مورد بسته بندی است . اموری که باید ملاحظه و به آن ها توجّه کنیم عبارتنداز :
ملاحظات مهم:
۱) نیازهای قانونی بازار وارداتی ؛
۲) نیازهای زیست محیطی؛
۳) چگونگی سازماندهی سیستم توزیع ؛
۴) مدت زمانی که کالا در قفسه فروشگاه ها باقی می ماند و برآورد میزان فروش ؛
۵) محدودیت های جا و مکان برای فروش ؛
۶) ملاحظات مالی ؛
۷) نقاطی که می توان کالا را در آن مکان ها به نمایش گذارده و آن را به فروش رسانید ؛
۸) استفاده دوباره احیاء سازی و استفاده از پسمانده های بسته بندی ؛
همچنین شما باید به رابطه ی دقیق بین محصول و نوع بسته بندی آن در محل (محل های) فروش فکرکنید .لذا یکی از چهار نوع حالت زیر به کار خواهد رفت :
۱) کالاهایی که بدون بسته بندی به فروش می رسند مانند : کفش ، پارچه ، چمدان . بسته بندی مورد استفاده در آخر کار عبارت است از جا دادن کالاها بعد از فروش در جعبه (مانند جعبه کفش) .
۲) کالاهایی که به علل بهداشتی بسته بندی می شوند مانند مواد غذایی هر دو وظیفه بسته بندی و نقش آن به عنوان "فروشنده ساکت" باید در نظر گرفته شوند .
۳) کالاهایی که جهت نگهداری مجموعه ها با هم بسته بندی می شوند ، مانند : وسایل روی میز ، جدول ها و اسباب بازی ها . بسته بندی باید مجموعه را با هم (موارد اصلی و یدکی ها) و جهت جذابیت با یکدیگر نگهداری کند .
۴) کالاهایی با بسته بندی مانند جعبه کفش ، جواهر ، لوازم آرایش . در این جا مسأله اساسی شکل ظاهری آن است . بسته بندی همانند خود کالا مورد توجّه قرار می گیرد .
کلیه موارد مذکور ، معرف تقاضاهای خاص برای بازار خاصی ، یا هر بازاری که نوع محصول خاصی را می پذیرد ، هستند .
● ضرورت توجّه به بسته بندی صادراتی محصولات
کمک به خودکفایی ؛کمک به کاهش ضایعات خصوصاً در محصولات ؛بازگشت ارزش افزوده های محصولات کشاورزی ؛ پشتیبانی از فعالیت های بخش تولیدی کشور ؛ ایجاد اشتغال ؛ برخورداری از مزیت رقابتی ؛ ایجاد تنوع بیشتر در تولید ، حفظ و ذخیره سازی طولانی تر و ... ؛ کمک به افزایش کیفیت کالاهای غیر نفتی
● نتیجه گیری:
اگر تمامی نکات مذکور در یک میدان مطالعاتی مورد بررسی قرار گیرند و توضیحات مشروح هر یک روی کاغذ بیاید ، خلاصه طرح بسته بندی صادراتی نه تنها جامع می شود بلکه احتمالاً صفحات بسیاری را نیز به خود اختصاص می دهد . این مسأله برای مدیر کالای تجاری که با ظرافت های بازار آشناست بسیار مثمر ثمر می باشد و خلاصه طرح احتمالاً به صورت یک استاندارد عالی بشمار می رود . گرچه خلاصه طرح برای طراحان صادراتی که فقط به فکر تصاویر هستند ، ممکن است خیلی مفصل به چشم آید . وقتی عوامل فهرست شدند ، شایسته است محتوا را به صورت چکیده در آورده و طرحی متمرکز را به شرکت های طراحی ارائه داد . شرکت طراحی خود نیز می تواند خلاصه طرح را به صورت چکیده در آورد ولی ممکن است با این کار تأکید بر روی مسایلی که از اهمیت کمتری برخوردارند ، صورت گیرد .
مطلوب آن است که خلاصه طرح استاندارد بسته بندی صادراتی با جزئیات اش به عنوان سندی ارجاعی مورد استفاده طراحان قرار گیرد و به روشن شدن تردیدها کمک کند . بدین ترتیب ، چکیده خلاصه طرح فهرستی از نکات کلیدی بشمار می رود که برای مطالعات از اهمیت ویژه ای برخوردار است . این روش به نسبت روش های دیگر از اعتبار بیشتری برخوردار است و نشانگر توانایی طراح در فهم خلاصه طرح بسته صادراتی و تفسیر دقیقی از نکات برجسته می باشد . در نوشتن خلاصه طرح ، اولین عنصر باید اطلاعات سابقه بازار ، محصول و بسته کنونی باشد .
نقش چاپ و بسته بندی موفق یک کالا در صادرات ، ورود به بازارهای جهانی و در نتیجه بالا بردن ارزش افزوده کالاهای تولیدی غیر قابل انکار است . این در حالی است که صنایع داخلی ما از داشتن یک چنین فن آوری موفقی تا حدود بسیار زیادی محروم به نظر می رسند . البته این محرومیت شاید به معنای مطلق آن نباشد ولی به هر صورت ضعف گام های کنونی تولید کنندگان ما در این زمینه حکایت از عقب ماندن کشور ما از قافله جهانی این صنعت دارد . بسیاری از کارشناسان و مدیران صنایع تولیدی عمده ترین مشکل را در این زمینه به تنگناهای مالی شرکت های مختلف نسبت می دهند . مشکلاتی که دولت هم تاکنون نسبت به رفع آنها اقدام چندانی انجام نداده است و شرکت های تولیدی و صنعتی نیز در این رابطه از توان مالی کافی بهره مند نیستند . گویا قصّه این بار ما باز هم تکراری است ...
چالش ها و مشکلات در بسته بندی صادراتی :
▪ عدم بسته بندی مناسب ، سالانه میلیاردها ریال زیان مالی در پی دارد .
▪ صدور محصولاتی چون زعفران ، خرما و پسته به صورت فله و بسته بندی آنها در کشورهای واسطه تحت Brand سایر کشورها
▪ افزایش هزینه های بسته بندی در ایران به دلیل وجود تعرفه ها و حقوق گمرکی بالا برای مواد اولیه بسته بندی
▪ بسته بندی نامناسب ، ایران را به کشور تک محصولی در صادرات تبدیل کرده است .
▪ کشورهای حاشیه جنوب شرقی خلیج فارس از جمله امارات با سرمایه گذاری در صنعت بسته بندی ، ایران را بزرگترین بازار هدف منطقه می دانند .
▪ کیفیت نامطلوب بسته بندی محصولات مواد غذایی به دلیل عدم استفاده از دستگاه های تمام اتوماتیک برای رقابت در بازارهای صادراتی مناسب نمی باشد .
▪ فقدان برنامه ریزی جامع در طراحی بسته بندی برای الگوی مصرف جهانی
▪ عدم آشنایی در نیت صادرکنندگان در استفاده از تولید کننده های بسته بندی در توسعه تجارت
▪ فقدان نظارت و کنترل در خصوص بسته بندی کالاهای صادراتی
▪ عدم احساس رقابت در میان صادر کنندگان کالاهای ایرانی
▪ فقدان تنوع در بسته بندی های صادراتی کالاهای ایرانی
▪ پایین بودن کیفیت بسته بندی کالاهای ایرانی
مشکل دیگر بالا بودن هزینه های بسته بندی است . پلیمر عمدتاً با قیمت های بالا وارد می شود و تولیدات داخلی از لحاظ کمیت و کیفیت جوابگو نیست .
مشکل دیگر قدمت و فرسودگی ماشین آلات است . ماشین آلات کهنه و فرسوده نمی توانند پاسخگوی نیازهای امروز از نظر دقّت و سرعت کیفیت باشند .
مشکل دیگر ، عدم نیاز و ناپایداری قوانین و مقرّرات مالی ، ارزی ، گمرکی و صادراتی است که صاحب صنعت اطمینانی به دوام مقرّرات حتی برای یک سال ندارد و نمی تواند برای آینده برنامه ریزی داشته باشد .
دیگر این که کارگاه ها از استانداردهای داخلی و بین المللی اطلاع ندارند و آن را رعایت نمی کنند . مشکلات ایمنی و بهداشتی کارگاه های ما بسیار است . در مورد کارگاه ها ، سطح تخصص ها پایین است و دانش و بینش لازم وجود ندارد .

ارایه دهنده : مهندس مصطفی امام پور

منبع : ماهنامه فناوری و توسعه صنعت بسته بندی