تقلب در هنر بدتر از جعل سند

گاه یك دیوانه سنگی در چاه می‌اندازد كه ده‌ها عاقل نمی‌توانند آن را بیرون بیاورند.
این نكته از بس در طول تاریخ تكرار شده به صورت یك ضرب‌المثل درآمده، وقتی مصداق پیدا می‌كند كه رد پای آن در میراث‌های ملی نیز دیده شود و متاسفانه مدتی است كه چنین امری، به صورت جزیی لاینفك از برخی شاخه‌ها و شعب صنایع دستی كشور درآمده و هویت آن را با بحران روبه‌رو ساخته است.
یكی از شاخه‌های میراث فرهنگی ایران كه شهرتی جهانی دارد فرش دستباف است كه بین بافته‌های مناطق مختلف كشور، فرش تركمن به دلیل آن كه آینه زنده‌ای از فرهنگ قومی پرپیشینه به شمار می‌آید كه اگر چه خود روزگاری از بیرون به كشور نفوذ كرده، اما طی سده‌های حضورش در ایران، نه تنها در فرهنگ ایران حل شده و تاثیر و تاثر متقابل از آن داشته، امروزه جزو نشانه‌های فرهنگ و تمدن عمیق و تنومندی است كه نقشی موثر در اقتصاد جوامع ایلیاتی و روستایی بخش وسیعی از كشور دارد و ضمنا به صورت سدی مقاوم در برابر هجوم فرهنگی بیگانگان درآمده است.
فرش تركمن تا آن‌جا كه از تاریخ در حافظه خود ثبت كرده، جزو نخستین زیراندازهای بشری است كه سابقه تولیدش به سال‌ها قبل از میلاد مسیح می‌رسد و همچون درختی است كه ریشه در ژرفای خاك صحرا دارد و بلندی شاخه‌هایش از بلندای كوه‌های البرز گذشته و سایه بر سر مردم دیگر نقاط كشور نیز انداخته و حتی بسیاری از دیگر مناطق جهان را نیز زیر سایه خود گرفته است.
فرش تركمن كه با وجود گسترش صنایع فرش ماشینی و افزایش تمایل مردم به خرید و مصرف كالاهای ارزان‌تر، به دلیل هویت بی‌نظیر خود توانسته همچنان به صورت سندی فرهنگی باقی بماند و مشتریان خود را حفظ كند، اگر یك زیرانداز معمولی قلمداد شود، در قالب تئوری‌های اقتصادی می‌گنجد اما چنان‌چه ویژگی‌های مختلفی نظیر جنس، رنگ، طرح، شیوه بافت و... آن مورد نگرش قرار گیرد، در ردیف معدود پدیده‌های ارزش‌های اقتصادی نیز قرار می‌گیرد و این دو ویژگی‌، كه البته حسن بزرگی برای فرش تركمن محسوب می‌شود، به صورت افت بزرگی نیز درآمده و موجب شده تا عده‌ای سودجو با توجه به گرمی بازار این نوع فرش مرتكب جعل و تزویرهایی شوند كه در یك كلام می‌توان مجموع آن‌ها را یك عوام‌فریبی بزرگ نامید. منتها عوام‌فریبی خائنانه‌ای كه به مردم جامعه فقط لطمه اقتصادی نمی‌زند، بلكه به باورهای آنان آسیب می‌رساند و این، بزرگ‌ترین خطر برای مجموع میراث فرهنگی كشور است.
سودجویان كه متاسفانه تعدادشان كم هم نیست، حضورشان در عرصهء فرش دستباف تركمن خیلی واضح به چشم می‌خورد. مدت‌هاست كه با توجه به رشد نرخ تورم، پایین آمدن قدرت خرید مردم و گران بودن نسبی فرش‌های نفیس تركمن، اقدام به شروع تجارتی كثیف كرده‌اند و شاید شما هم گهگاه، در كوچه و خیابان كسانی را در هیئت تركمن‌ها دیده باشید كه یكی دو قالیچه بر دوش دارند و آن‌ها را به ارزان‌ترین قیمت ممكن عرضه می‌كنند.فرش‌هایی كه توسط این عده ارایه می‌شود، ظاهرا فرش تركمن است.
همان‌قدر خوش‌نقش و خوش‌رنگ و چون قیمتش هم فوق‌العاده مناسب است، خواه ناخواه خیلی‌ها را برای خریدشان وسوسه می‌كند و بسیاری از كسانی كه فرش تركمن را به اسم می‌شناسند و كم و بیش آرزوی داشتن آن را دارند، دستخوش وسوسهء خرید چنان فرش‌هایی می‌شوند و دلشان خوش است كه با پرداخت چند هزار تومان صاحب یك یا دو قالیچهء ذرع و نیم تركمن شده‌اند.
در حالی كه آنچه خریده‌اند، حكم سندی جعلی را دارد كه در یك معاملهء شیادی به آن‌ها قالب كرده باشند زیرا این نوع بافته‌ها، هر چیزی ممكن است باشد، اما فرش تركمن نیست.
مهم‌ترین ویژگی فرش تركمن كه باعث تمایز آن از دیگر بافته‌های داری می‌شود، تار و پود تمام پشم و نازكی نخ‌های تار و پود و چله است كه به فرش ظاهری ظریف و نازك می‌دهد. به اضافهء‌این‌كه فرش‌های تركمن اصیل به دلیل رنگرزی دستی پرزهایش با مواد رنگداری چون روناس و قرمزدانه، رنگ قرمز چشم‌نواز و شفافی دارد.
در حالی كه فرش‌های مورد بحث، فقط از نظر ظاهر شبیه فرش تركمن و در اصل، محصولی است كه در جایی غیر از تركمن‌صحرا و با استفاده از نخ‌های كاموا یا الیاف پلی‌پروپیلن بافته شده كه در ظاهر جلای رنگ فرش‌های تركمن را دارد، اما بعد از مدتی پرزهای آن بر اثر پاخوردگی ساییده یا در برابر نور رنگ‌پریده می‌شود و خریدار می‌فهمد پولی كه بابت آن پرداخته از كیسه‌اش رفته و اگر هم این امر اتفاق نیفتد و جنس فرش از پشم باشد، به دلیل استفاده از رنگ‌های بازیك در رنگرزی آن، با یك بار شست‌وشو یا اندك رطوبت، رنگ‌ها‌یش در هم می‌دود و چون معمولا افراد عادی از این موضوع اطلاع ندارند، كم‌دوامی محصولی را كه از دست‌فروشان خریده‌اند، به حساب فرش تركمن می‌گذارند و اینك سال‌هاست كه حیثیت هنر تركمن از این طریق، روز به روز بیش‌تر بر باد می‌رود و متاسفانه از بین متولیان فرهنگی متعدد، هیچ نهادی هم نیست كه برای رفع این مشكل چاره‌ای بیندیشد.
تا جایی كه من اطلاع دارم قسمت اعظم این نوع از فرش‌های تقلبی در داخل كشور و در كارگاه‌های مناطق شهری بافته می‌شود، اما اطلاعاتی غیررسمی نیز وجود دارد كه حاكی است با توجه به ارزش بالای فرش تركمن و از آن‌جا كه بالغ بر ۸۰ درصد فرش‌های دستباف تركمن به كشورهای آلمان، ایتالیا، انگلستان، فرانسه، آمریكا و ژاپن صادر می‌شود، سودجویانی در كشورهای چین، پاكستان، هند، نپال و به تازگی تركیه اقدام به مشابه‌سازی این نوع فرش و فروش آن به قیمت ارزان در سطح دنیا می‌كنند و جالب این كه از مبادی غیرقانونی، آن فرش‌ها به ایران هم كه خودش تولیدكنندهء مرغوب‌ترین فرش تركمن است، وارد می‌شود. به اضافه این كه مدت‌هاست هیچ‌گونه تبلیغی برای فرش تركمن كه نمادی از خلاقیت و هنر یك قوم پرجمعیت و تكیهء اقتصادی عدهء زیادی از هموطنان است، صورت نگرفته و در مقابل برای فروش فرش ماشینی تبلیغات قابل توجهی از رادیو، تلویزیون و سایر رسانه‌ها ارایه می‌شود و علت آن را می‌توان چنین ذكر كرد كه تولیدكنندگان فرش دستباف، اكثرا خرده پا و فاقد منابع اعتباری برای اطلاع‌رسانی هستند و توانایی تبلیغات را ندارند ولی مدیران صنایع فرش ماشینی كه منابع مالی مناسبی در اختیار دارند با هیچ محدودیتی در زمینهء تبلیغات روبه‌رو نیستند و این‌جاست كه نقش دولت و اتحادیه‌های بافندگان ظاهر می‌شود، دولت با حمایت خود از جمله پرداخت یارانه‌های كلان در جهت رشد تولیدات می‌تواند بافندگان خرده پا را زنده نگه دارد و از طرف دیگر بافندگان خرده پا نیز به دلیل عدم دسترسی به منابع مالی بانك‌ها و در واقع نبود فرصت‌های برابر در اقتصاد ایران نمی‌توانند رشد یابند.

م. حسن بیگی

منبع : روزنامه سرمایه