بیت المقدس ، کلید صلح

یهودیان، بابلیان، ایرانیان، رومیان، اعراب مسلمان، صلیبیان، ایوبیان، تركان و انگلیسیان هر كدام چندصباحی به میزان قدرت و نفوذ خود بر این شهر حكمرانی كرده اند، اما هویت شهر همواره مذهبی بوده و پیروان سه دین بزرگ ابراهیمی، بیت المقدس را مظهری از میراث دینی خود دانسته اند. به اعتقاد یهودیان، داود پادشاه اسرائیل از جانب خدا مامور بود تا در دامنه كوه صهیون معبدی برای پرستش خدای یهودیان بنا كند، اما ساخت معبد برای او میسر نشد و سلیمان فرزند او این وظیفه را به انجام رساند. به دستور سلیمان معبد بیت همیقداش با چوب درختان صنوبر لبنان ساخته شد تا «تابوت عهد» در آن نگهداری شود و قوم برای یهوه قربانی های سوختنی از گوشت بره و آرد معطر بگذارند. از نگاه یهودیان، اورشلیم پایتخت دولت باستانی آنها به شمار می رود؛ پایتختی كه معبد را در میان گرفته است، معبدی كه یك بار بخت النصر پادشاه بابل آن را ویران كرد و یهودیان را به اسارت برد و چون معبد بار دیگر به همت كورش شاه ایران به پا شد، این بار رومیان هفتاد سال پس از تولد عیسی مسیح یهودیان را تبعید و معبد را ویران كردند به گونه ای كه جز دیوار غربی اثری از آن باقی نماند. یهودیان در تبعید در حالی كه در نمازهای روزانه خود دعا می كردند: ای اورشلیم اگر تو را فراموش كنم، چشم راستم مرا فراموش كند، شهر را تحت سلطه امپراتوری روم می دیدند كه اینك مسیحی شده بود و هویت اورشلیم را نیز مسیحی كرده بود. اما با ظهور پیامبر اسلام(ص) در مكه، بیت المقدس در نگاه اعراب مسلمان نیز تقدسی ویژه یافت. پیامبر بزرگ اسلام در ابتدا به سوی این شهر نماز می گزارد و چون با طعن یهودیان روبه رو شد، به فرمان خداوند روی خود را در نماز به سوی كعبه برگرداند. تغییر قبله ولی از تقدس بیت المقدس در نزد مسلمانان نكاست، زیرا پیامبر اسلام معراج خویش را از مكه به این شهر انجام داد. با گسترش فتوحات امپراتوری اسلام پس از رحلت پیامبر، رومیان كنترل خود را بر بیت المقدس از دست دادند و عمربن خطاب خلیفه دوم مسلمین این شهر مقدس را تصرف كرد. در زمان امویان كه پایتخت خود را در شام مستقر كرده بودند، بیت المقدس هویت اسلامی بیشتری به خود گرفت و عبدالملك مروان خلیفه وقت، مسجدی در بیت المقدس بنا كرد كه قبه الصخره نام دارد و پس از مكه و مدینه سومین مكان مقدس مسلمانان به شمار می رود. از آن هنگام تا فروپاشی امپراتوری عثمانی در جریان جنگ جهانی اول، بیت المقدس در كنترل مسلمانان بود و جمعیت عرب و یهودی و مسیحی این شهر اغلب به صورت مسالمت آمیز در این شهر زیست می كردند.فروپاشی امپراتوری عثمانی سبب دوره ای از قیمومیت بریتانیا بر سرزمین فلسطین شد، اما این قیمومیت تاثیری بر بافت جمعیتی و مذهبی بیت المقدس نداشت. با این همه قیمومیت بریتانیا بر فلسطین به صهیونیسم كه داعیه بازگشت یهودیان جهان به فلسطین و تشكیل دولتی مستقل برای یهودیان در این سرزمین را داشت، شتابی بسیار بخشید. آژانس یهود در دوره قیمومیت بریتانیا اقدام به انتقال یهودیان سراسر جهان به فلسطین كرد و این مسئله به ویژه پس از سیاست های یهودستیزانه دولت نازی آلمان به رهبری آدولف هیتلر، با استقبال بسیاری از مجامع یهودی كه پیش از این مخالف سرسخت جنبش صهیونیسم بودند، روبه رو شد.ورود انبوه یهودیان به فلسطین به خصوص در جریان جنگ جهانی دوم، آبستن بی ثباتی های دامنه دار در خاورمیانه بود و از همین رو، دولت بریتانیا به مخالفت با آن برخاست. این موضوع باعث بروز درگیری هایی بین گروه های تروریست یهودی با نظامیان انگلیس شد، اما در نهایت افزایش چشمگیر یهودیان در فلسطین و داعیه آنها برای تاسیس كشور كه سبب برخورد خونین آنها با اعراب بومی شد، سازمان ملل را بر آن داشت تا به طرح تقسیم فلسطین رای دهد. طبق این طرح فلسطین تقریباً به طور مساوی بین اعراب و یهودیان تقسیم می شد و بیت المقدس تحت كنترل بین المللی قرار می گرفت.یهودیان طرح تقسیم را پذیرفتند در حالی كه از آن راضی نبودند و كل فلسطین را برای خود می خواستند، اما اعراب از پذیرفتن طرح سر باز زدند و برای آزادی تمام فلسطین لژیون های عرب را وارد جنگ كردند كه ثمره این جنگ شكست اعراب و سلطه یهودیان بر حدود نیمی از سهم فلسطینیان در طرح تقسیم سازمان ملل بود. در این جنگ كه در سال ۱۹۴۸ روی داد، یهودیان بخش غربی شهر بیت المقدس را به تصرف خود درآوردند و پس از اعلام استقلال كه در پی خروج نظامیان انگلیس در فلسطین رخ داد، بیت المقدس را پایتخت دائمی اسرائیل اعلام كردند.در جامعه جهانی هیچ كشوری بیت المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت نشناخت و این در حالی بود كه بیت المقدس شرقی یعنی بخش باستانی شهر همچنان در كنترل دولت پادشاهی اردن بود.
در جنگ چهارم ژوئن ۱۹۶۷ اسرائیل افزون بر صحرای سینا، نوار غزه، كرانه باختری رود اردن و بلندی های جولان، بیت المقدس شرقی را نیز به اشغال خود در آورد و با مصوبه دولت و مجلس، این شهر را به صورت یكپارچه، پایتخت ابدی اسرائیل نامید. این مصوبه نیز مورد اعتنای جامعه جهانی قرار نگرفت و به جز چند كشور كوچك و كم اهمیت آمریكای جنوبی، كشور دیگری سفارت خود را از تل آویو به بیت المقدس منتقل نكرد، زیرا طبق قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت سازمان ملل متحد كه پس از جنگ ژوئن صادر شد، سرزمین هایی كه اسرائیل در جریان جنگ چهارم ژوئن به تصرف خود در آورد، سرزمین های اشغالی نامیده شده اند كه باید به صاحبان آن بازگردانده شوند.
با اینكه اسرائیل اصرار دارد بیت المقدس پایتخت ابدی و یكپارچه این كشور است، اما از زمان شكل گیری روند صلح بین اسرائیل و فلسطینی ها در اوایل دهه پیشین میلادی، زمامداران اسرائیل ناگزیر شده اند كه نرمش هایی در مورد سرنوشت این شهر از خود نشان دهند.
طبق پیمان اسلو كه در سپتامبر سال ۱۹۹۳ بین یاسر عرفات و اسحاق رابین رهبران وقت فلسطین و اسرائیل به امضا رسید، بیت المقدس شرقی باید در مذاكرات مربوط به وضعیت نهایی كشور فلسطینی مورد مذاكره قرار گیرد. البته روند صلح بین دو طرف چنان پیش نرفت كه طرفین به مذاكره بر سر سرنوشت بیت المقدس برسند، اما آینده این شهر همواره بر هر نوع مصالحه بین اسرائیل و فلسطینی ها سایه انداخته است.
از رابین نقل كرده اند كه گفته است اگر صلح با اعراب به قیمت از دست دادن بیت المقدس شرقی باشد، وی صلح را ترجیح نمی دهد. اما این جمله فقط علامتی از میزان حساسیت رهبران اسرائیل نسبت به بیت المقدس را نشان می دهد، وگرنه رابین به درستی می دانست كه صلح گریزناپذیر است و در عین حال صلح بدون پس دادن بیت المقدس شرقی به فلسطینیان نیز دست نیافتنی است.
احتمالاً بر اساس همین درك بوده است كه اسحاق رابین پذیرفت ساكنان بیت المقدس شرقی در انتخابات فلسطین شركت كنند و نمایندگانی را برای خود در مجلس فلسطین انتخاب كنند. در دوره رابین فلسطینی ها همچنین اقدام به تاسیس دفتری رسمی در بیت المقدس كردند كه به بیت الشرق معروف شد و مقر نیمه رسمی سازمان آزادیبخش فلسطین به شمار می رفت. اما با ترور رابین و به قدرت رسیدن بنیامین نتانیاهو از حزب لیكود، محدودیت های بسیاری برای دسترسی دولت خودگردان فلسطین به بیت المقدس اعمال شد. از نظر نتانیاهو، بیت المقدس غیرقابل مذاكره بود و وی می كوشید تا با انواع موانع از حضور فلسطینی ها در بیت المقدس بكاهد. عمر دولت نتانیاهو برای پیگیری این سیاست كه عمدتاً مبتنی بر ساخت شهرك های یهودی نشین در محله های عرب نشین بود، دیری نپایید و وی در یك انتخابات زودرس جای خود را به ایهود باراك رهبر حزب كارگر داد.
باراك تلاش كرد تا با عرفات به فرمولی برای مصالحه نهایی در مورد مناقشه تاریخی خاورمیانه دست یابد و در این میان بیل كلینتون رئیس جمهور آمریكا نیز كه بسیار مشتاق بود صلح نهایی در خاورمیانه به نام وی تمام شود، به باراك كمك بسیار كرد. باراك و عرفات در راس هیات هایی بلندپایه چندین روز در كمپ دیوید به مذاكره با یكدیگر پرداختند. گفته می شود در جریان این مذاكرات باراك پذیرفت كه حاكمیت فلسطینی ها را بر بخشی از بیت المقدس شرقی به رسمیت شناسد. فرمولی كه باراك در مذاكرات كمپ دیوید درباره بیت المقدس ارائه كرده هنوز به طور رسمی افشا نشده و از جزئیات آن اطلاعی در دست نیست، اما این فرمول هر چه بوده از یكسو عرفات را راضی نكرد تا به امضای پیمان نهایی صلح تن در دهد و از دیگرسو، آریل شارون رهبر حزب لیكود را چنان خشمگین كرد كه وی به منظور تحریك فلسطینی ها و بر هم زدن روند گفت وگوها به طور ناگهانی وارد مسجد الاقصی شد و بدین وسیله آتش انتفاضه دوم را برافروخت. انتفاضه ای كه به روند گفت وگوها پایان داد و منتهی به، به قدرت رسیدن آریل شارون شد.
شارون از ابتدای به قدرت رسیدن خود تا كنون همواره بر این نكته تاكید كرده است كه بیت المقدس به طور یكپارچه پایتخت ابدی و ازلی اسرائیل است و او در مورد این شهر مصالحه نخواهد كرد. شارون برای پیشبرد سیاست خود در این مورد، ساخت دیوار امنیتی به دور كرانه باختری كه بیت المقدس شرقی را از مناطق فلسطینی نشین جدا و منزوی می كند، طراحی كرده است و در عین حال نقشه ای را برای گسترش شهرك های یهودی نشین حاشیه بیت المقدس و اتصال آنها به این شهر در دست اجرا دارد. این سیاست كه از آن به عنوان یهودی سازی بیت المقدس یاد می شود، به دلیل مخالفت حامیان بین المللی نقشه راه به ویژه آمریكا در عمل به كندی پیش می رود و ظاهراً شارون هم به خلاف برخی از تندروترین جناح های اسرائیلی شتابی در پیشبرد آن ندارد.با توجه به چرخش های سیاسی اخیر شارون به نظر می رسد كه وی هم به این نتیجه رسیده و یا خواهد رسید كه بدون پس دادن بیت المقدس شانسی برای صلح وجود ندارد، زیرا در بین اعراب و فلسطینی ها شخص یا گروهی یافت نمی شود كه اراده یا امكان امضای قرارداد صلح با اسرائیل را بدون به رسمیت شناختن حاكمیت دولت فلسطینی بر قدس شرقی داشته باشد.

احمد زیدآبادی

منبع : روزنامه شرق