رهنمودهای درمان مواد مخدر برای کشور افغانستان

● مقدمه :
مطالب ذیل شامل یك سری رهنمود برای توسعه و گسترش برنامه ها و پروژه های درمان مواد مخدر در كشور افغانستان می باشد .
حتی الامكان منابع مشخص اندك ، كلیه سازمانها و عاملین ملی و بین المللی ، دولت ، سازمانهای غیر دولتی و خصوصی بایستی از این رهنمود پیروی نموده تا بعنوان یك سری اصول اساسی اینگونه رهنمودها توسط وزارت مبارزه با مواد مخدر جهت كنترل تمام اماكنی كه ارائه كننده خدمات درمان مواد مخدر هستند مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرند .
رهنمودهای مدنظر بشرح ذیل می باشند :
۱-۱) صرفنظر از اینكه چه روش درمانی مورد استفاده قرار میگیرد ، این مسئولیت بر عهده كلیه افراد و سازمانهای درگیر با ارائه درمان مواد مخدر می باشد كه زمینه این اطمینان و تضمین را برای برآورده نمودن نیازهای متغیر مددجو و اینكه در چه مكان مقتضی این مسئولیت به منظور بهبودی فرد استفاده كننده صورت می پذیرد تا اینكه مرحله بعدی درمان برای مددجو اتخاذ گردد ایجاد كنند .
۲-۱) مبنی بر رشد و توسعه یك نظام مراقبتی و حمایتی كه بتواند یك رویكرد چند نظمی را اتخاذ كند و از طرفی نیز خطر برگشت بسوی مواد مخدر را كاهش دهد ، یك برنامه درمانی منسجم و یكپارچه بایستی بتواند خدماتی را از قبیل درمان قبلی ، دفع مسمومیت ، درمان ، بازپروری ، توجه و مراقبت در مرحله نقاهت ، پیگیری مستمری كه بر اساس پیشقدمی ها و ابتكارات خانواده و جامعه صورت می پذیرد ارائه نماید . خدمات كاهش آسیب را می توان به این چنین برنامه ای بصورت منسجم و یكپارچه درآورد ، با این وجود این خدمات همچنین می توانند یك خدمات مجزایی را برای مددجویان به ارمغان بیاورد كه باعث تحریك آنان جهت عدم توقف استفاده از مواد مخدر نشود .
۳-۱) مطابق با هر بخشی از درمان روش های متفاوت كاری وجود دارند و هر سازمان بایستی برای خودش اتخاذ تصمیم كند كه چه روشی جهت برخورد با نیازهای گروه مددجویانش بر اساس ارزیابی مقتضی كه فرد مددجو می نماید مناسب تر خواهد بود .
یك عامل ممكن است نتواند كلیه اختیارات درمانی را فراهم نموده و بكار ببندد ، بلكه در صورت عدم توانایی درمان بایستی این اطمینان را حاصل نماید كه می تواند دیگر خدمات ضروری را تشخیص و تامین و پاسخگوی مراجعات مددجویان باشد .
برای مثال ، یك عاملی كه صرفا دفع مسمومیت و خدمات درمانی را ارائه می كند بایستی برنامه هایی را به منظور مراقبت و مواظبت در مرحله نقاهت و خدمات پیشگیری از بازگشت مجدد بسوی مواد مخدر را از دیگر عاملین همدست خود اتخاذ نماید .
۴-۱) درصورتیكه این رهنمودها قابل تجویز نباشند ، هر تامین كننده برنامه درمانی مواد مخدر بایستی برای حصول اطمینان از حداقل میزان استانداردی كه بتواند نیازهای مددجویان را برآورده كند سعی و تلاش نموده و این قبیل رهنمودها را مورد پیگیری قرار دهد .
به منظور جمع آوری اطلاعات و نظارت دولت ، یك فرم ارزیابی ابتدایی و استاندارد رایجی كه توسط مددجد تكمیل می شود میتواند تمام عاملین راهم موظف به تكمیل كردن آن نماید .
عاملین همچنین آزاد هستند كه فرمهای خود را تهیه نمایند اگر چه تكیمل فرمهای دولتی اجباری و الزامی محسوب می شوند .
۵-۱) این قبیل رهنمودها نیز مجموعه ای از حداقل استانداردهای اساسی درارتباط با ساختن افراد برای امور مدیریتی و اداری هر سازمانی كه خدمات درمانی مواد مخدر را در كشور افغانستان ارائه می كند عرضه می نماید .
۶-۱) این قبیل راهبردها بایستی بطور منظم و مرتب مرور و مورد تجدید نظر قرار گیرند .
راهبردهای جامع تری در خصوص اجراء برنامه درمان بایستی برای هر بخشی كه نیاز می باشد تهیه و ارائه شود .
۲) سابقه و زمینه :
۱-۲) دهه های جنگ و درگیری برای كشور افغانستان مشكلات عدیده قابل توجهی برای مصرف كنندگان مواد مخدر و خدمات ناچیز درمان آن به ارمغان آورد .
تا اواسط سال ۲۰۰۲ تنها مركز درمانی باقیمانده در كشور افغانستان همان مركز وابسته به خدمات درمانی دولت بود كه در بخش بهداشت روانی درمانگاه عمومی در شهر كابل قرار داشت .
از آن زمان برنامه های درمانی ارائه شده یك سری خدمات پیشرفته در سطوح محلی و جامعه در شهرهای كابل ، جلال آباد ، فصیح آباد ، گاردز ، قندهار و هرات به ارمغان آورد اگر چه این خدمات همگی ناچیز بوده و نمی توانستند نیازهای مددجویان را برآورده نمایند .
۲-۲) تعدادی از سازمانهای غیر دولتی و سازمانهای دیگر درگیر تامین خدمات رایگان برای مصرف كنندگان مواد مخدر شدند ، برای نمونه می توان از تامین و ارائه حرفه آموزی و فرصتهای تولید درآمد درطول زمان بازپروری و برنامه های ضمن آموزش برای رشد و توسعه خدمات درمانی ، برای مثال آموزش برای خدمات كاهش آسیب نام برد .
همكاری میان عاملین ارائه كننده خدمات درمانی در زمینه های فوق الذكر بایستی مورد تشویق و تمجید قرار گیرد .
۳-۲) باید اذعان داشت كه خدمات پیشرفته درمانی بسیار كمی در سطح جامعه و شهرهای كابل ، لوگار و نانگارهار كشور افغانستان وجود دارد .
خدمات بیشتری كه ارائه دهنده یك سری خدمات كاهش آسیب ، خدمات رفاه اجتماعی مانند تامین غذا ، كمكهای اولیه ، مراقبت پزشكی ، استحمام و شستشوی وسایل وساختمانها و نیز خدمات اطلاعاتی و مشاوره ای مورد نیاز مبرم و ضروری می باشد .
۴-۲) مشكل دائمی در كشور افغانستان ، تا حدی در نتیجه سیاست افراطی جنایتكارانه طالبان در مورد مصرف كنندگان مواد مخدر و تا اندازه ای به خاطر گرایشات سنتی بسوی استعمال كنندگان مواد و ایجاد ارتباط با مصرف كنندگانی می باشد كه در جامعه غیر قابل رویت بوده و یك گروه منزوی و حاشیه نشین تلقی می شوند .
این مورد خاصی برای مصرف كنندگانی كه ممكن است داروی مخدر تزریق كنند محسوب میشود .
۳) مواد مخدر اصلی مورد استفاده در افغانستان :
۱-۳ ) در راستای ارزیابی نیازهای مشكل فردی مصرف كنندگان ، تامین كنندگان برنامه درمانی نیاز دارند كه از تاثیرات بلند و كوتاه مدت و نتایج حاصله ، هم فیزیكی و هم روانی داروهای گوناگون مصرف شده ، منجمله روشهایی كه بواسطه آنها آن داروها مورد استفاده قرار می گیرند آگاهی داشته باشند .
اكثر مصرف كنندگان مواد مخدر در افغانستان ایجاد كننده مشكلاتی در رابطه با استفاده از داروهای خواب آور و تسكین دهنده از قبیل تریاك ، هروئین ، انواع گوناگون شاهدانه و مقدار قابل توجهی مواد مخدر مختص داروسازی بویژه داروهای مسكن و دردكش میباشند .
۲-۳) رایج ترین داروی مصرفی مخدری كه دارای خواص دارویی می باشد و در بین مصرف كنندگان گزارش شده است شامل (SOSEGOEN) ، دیازپام ( والیوم ) ، لرازپام (ATIVAN) ، آنتی هیستامین ، ( HYOSCINE) ، متامیزول / دیپیرون (NOVALGIN) ،BUPRENORPHINE (TEMGESIC) ، فنوباربیتول و دیگر مشتقات اسید باربیتوریك كه بعنوان داروی مسكن و خواب آور تجویز می شوند ، می باشد .
بایستی به این نكته توجه داشت كه استفاده از PENTAZOCINE در چندین كشور ممنوع اعلام شده است و در بریتانیای كبیر (انگلستان ، ولز و اسكاتلند ) تجویز آن هم اكنون بطور نیمه رسمی بخاطر استرس بیش از حدی كه در قسمت قلب ایجاد می كند ونیز گرایش آن جهت ایجاد توهم و اختلالات ممنوع می باشد .
ممنوعیت استفاده از METHAQUALONE (MANDRAX) بعنوان یك داروی مسكن بدون خواب / خواب آور در اكثر كشورهای غربی به علت تاثیر قدرتمند و پتانسیل بالای سوء مصرف گزارش شده است .
۳-۳) همچنین گزارش شده است كه مصرف كنندگان مشروبات و مایعات الكلی تحت خدمات درمانی نیز قرار گرفته اند .
درحال حاضر چندین مورد گزارش دال بر استفاده از داروهای محرك مانند آمفیتامین وجود دارد اما تامین كنندگان خدمات درمانی بایستی از تاثیرات انواع داروها و كیفیت های مقتضی درمان آگاهی داشته باشند .
۴-۳) یك مشكل ویژه استفاده از چندین دارو می باشد بصورتیكه یك مصرف كننده از یك یا چند دارو باهمدیگر یا پیاپی استفاده می كند كه این امر بیانگر مشكلاتی است كه در مرحله دفع مسمومیت پدیدار می شود .
۴) در راستای خدمات درمانی مواد مخدر منسجم و مراقبت مستمر :
خدمات درمانی مواد مخدر كه بصورت منسجم و مراقبت مستمر انجام می شود دربرگیرنده یك سلسله خصایص و گزینه های درمانی گسترده است كه بستگی به نیازهای ارزیابی شده و متغیر مصرف كننده دارد .
افغانستان كشوری است با داشتن منابع متعدد ، چنانچه برآن است كه اجتناب از استفاده مواد مخدر را بمرحله اجراء بگذارد ، در طویل المدت نیاز خواهد داشت تا یك سری خصایص و گزینه هایی را از قبیل پیشگیری از بازگشت مجدد بسوی مواد مخدر، كاهش آسیب مواد واستقرار مجدد در جامعه را در دستور كار خود قرار دهد .
خصیصه هایی در مورد یك چنین خدمت جامع و گسترده بعبارت ذیل می باشند :
- درمان یكپارچه و كامل ، برنامه های پیشگیری و كاهش آسیب كه بتواند خطر امراض مسری و دیگر آسیب های اجتماعی و پزشكی از جمله تلفات ناشی از مواد مخدر را تقلیل دهد .
افغانستان پیش از این دارای یك استراتژی ملی كاهش آسیب برای تزریق كنندگان مواد مخدر و پیشگیری از HIV بوده و این استراتژی بایستی به زمان برنامه های در حال توسعه كاهش آسیب معطوف گردد .
- خدمات كاهش آسیب در سطوح محلی و جامعه شامل دسترسی به سوزن و سرنگ (آمپول) و برنامه های موجود ، جایگزین درمانی مواد مخدر (انتخاب جایگزین هایی برای درمان مواد مخدر) ، كمكهای اولیه و قوانین پزشكی و همكاری و تعاون با خدمات اجتماعی می باشد .
- خدمات سازمانهای غیر دولتی و دولتی بایستی مكمل یكدیگر بوده و برای مددجو سیستم های ارجاعی در سطوح محلی ، استانی و ملی فراهم آورده شود .
- خدمات درمانی پیشرفته و در سطح جامعه از قبیل دفع مسمومیت و درمان در منزل و مراكز مسكونی درمانی
- یكپارچگی متخصصین خدمات درمانی مواد مخدر با خدمات مراقبت اولیه عمومی ، كلینیك های پزشكی محلی ، خدمتكارانی كه در زاد و ولدهای سنتی فعالیت دارند و كارگران مراقبت های پزشكی .
- درصورت مقتضی بودن گنجایش گروه های موجود در جامعه در اماكن بازپروری و مراقبت در مرحله نقاهت دوران بهبودی مصرف كننده مواد مخدر برای مثال : مساجد ، اجتماعات خانوادگی و جامعه .
- كلیه پرسنل درگیر مسئله درمان بایستی بطور منسجم و كامل تحت آموزش هایی از قبیل مشاوره اولیه ، كمكهای اولیه اساسی و اقدامات اولیه بهداشتی و پزشكی قرار گرفته باشند .
- پیشرفت گروه های منسجم درمانی كه بطور مطلوبی بایستی از گروه های پزشكان ، پرستاران ، روانكاوان ، مددكاران اجتماعی ، روان شناسان ، مشاورین ، كمك مربیان ، كارگران اجتماعی ماهر ، داوطلبین آموزش دیده اجتماعی برخوردار باشند .(توجه كنید كه ۳ مورد گروه آخر بایستی از مصرف كنندگانی كه مواد مخدر را ترك كرده اند استفاده كنند )۵ ) استمرار مراقبت
مسئولیت حصول اطمینان از اینكه مصرف كنندگان دسترسی به یك سری خدمات گسترده ای كه بستگی به نیازهای ارزیابی شده آنها دارد بر عهده عاملین درمان كننده می باشد .بدان معنی است كه در صورت امكان مصرف كنندگان را به مركز درمانی دیگری كه بتواند گزینه های ضروری درمان را ارائه نماید اعزام كنند .برای مثال یك مركزی كه در اصل ارائه كننده درمان دفع مسمومیت و نیز درمان باشد بایستی ارتباطی را با دیگر مراكزی كه ارائه كننده مراقبت و خدمات حمایتی ایده آل می باشند برقرار نماید .
بدین منظور سیستمهای اعزامی و شبكه های تعاونی كه ارائه كننده خدمات درمانی می باشند در سطوح محلی ، منطقه ای و ملی نیاز به رشد و توسعه دارند كه در آن زمان نیازهای گوناگون مددجویان برآورده شوند .
۱-۵) ارزیابی و آماده سازی :
قبل از پرداختن به مسئله درمان یك ارزیابی تفصیلی و مفصل برای هر فرد مصرف كننده مورد نیاز می باشد .
برای مددجویانی كه در ارتباط با مواد مخدر می باشند یك سری خدمات آماده سازی از قبیل مشاوره انگیزشی ، برنامه های كاهش مواد و خدمات كاهش آسیب را بایستی فراهم نمود .
۱-۱-۵) ارزیابی :
یک ارزیابی کامل در مورد آماده نمودن مصرف کننذگان مواد مخدر بنا به دلایل ذیل الزامی و ضروری محسوب می شوذ :
- مطرح کردن و مرتفع نمودن هر گونه مشکل حاد اضطراری
- تائید اینکه هر بیمار داروی مخدر استفاده نماید
- دسترسی به میزان وابستگی
- تعیین عوارض و عواقب مصرف کنندگان و افزایش خطر رفتاری
- تعیین دیگر مشکلات پزشکی ، اجتماعی و بهداشت روانی
- ارائه اطلاعات و آگاهی در مورد آسیب کاهش ، در صورت مقتضی شامل دسترسی به سوزن و سرنگ های استرلیزه شده ، آزمایش برای هیپاتیت ها ، HIV و مصونیت در برابر هپاتیت های B .
- تعیین انتظارات بیمار در خصوص درمان و میزان انگیزش برای تغییر تحول
- دسترسی به مناسب ترین متخصصین مورد نیاز جهت درمان بیماران ( این امر ممکن است مستلزم اوقات بیشتری باشد ) و بطور مناسب بستگی داشته باشد به مركز درمانی برای سم زدائی و دفع مسمومیت و درمان و یا انجام درمان دفع مسمومیت در منزل .
- تعیین نیاز برای جایگزین نمودن دارو
- ثبت هرگونه جزئیات ارزیابی بر اساس شکل و فرم استاندارد .
ثبت یک سابقه مواد مخدر – این ثبت بایستی شامل موارد ذیل باشد :
- دلایلی برای ارائه روش بازگشت
- استفاده از مواد مخدر در حال و گذشته ( آخرین ۴ هفته گذشته )
- روش استفاده از داروی مخدر ( برای مثال : استعمال ، بلعیدن ، استشمام کردن و یا تزریق کردن )
- سابقه تزریق و خطر HIV و هپاتیت ها
- تاریخچه پزشکی
- تاریخچه روانپزشکی
- تاریخچه خانوادگی ( برای مثال : موقعیت خانوادگی ، سابقه استخدامی ، سطح دانش و معلومات ، مهارت های شغلی )
- آخرین تماس با مركز خدمات درمانی
▪ آزمایشات :
- افزایش انگیزش
- دسترسی به بهداشت عمومی
- ارزیابی بهداشت روانی
- ارزیابی موقعیت خانوادگی و اجتماعی
۲-۱-۵) مشاوره انگیزشی معالجه قبلی :
بطوریکه بتوان تصور نمود ، بایستی یک مدت زمان ۵ تا ۳۰ روز برای مشاوره انگیزشی قبل از پذیرش مددجوی مصرف کننده مواد مخدر برای درمان و یا دفع مسمومیت وجود داشته باشد .
این امر میتواند در یک مرکز و یا در سطح جامعه و ترجیحا توسط یک گروه کوچک انجام پذیرد .
این چنین مشاوره ای را میتوان بصورت روزانه و یا ۲ بار در هفته و یا هفتگی انجام داد که بستگی دارد به شرایط و مدت زمان برنامه معالجه قبلی .
پرسنل درگیر با مسئله مشاوره انگیزشی بایستی کاملا در خصوص تکنیکهای مربوطه آموزش دیده باشند .
۳-۱-۵) برنامه های کاهش مواد مخدر :
منوط بودن به سطح انگیزشی مصرف کننده مواد ، برنامه کاهش مواد مخدر بایستی برای کسانیکه وارد مرحله دفع مسمومیت می شوند مورد بررسی قرار گیرد .این امر را می توان بعنوان یک دفع مسمومیت آهسته مشاهده نمود که به مصرف کننده اجازه می دهد تا تدریجا مصرف روزانه خود را از طریق یک شیوه واقع بینانه و تحت کنترل کاهش دهد .
۴-۱-۵) خدمات کاهش آسیب :
۲-۵) دفع مسمومیت
۱-۲-۵) برنامه درمان و دفع مسمومیت بایستی برای هر یک از مصرف کننده مواد مخدر بنا به نیازشان مورد برنامه ریزی و توسعه قرار گیرند .
روش دفع مسمومیت به نیارهای فردی مصرف کننده بستگی خواهد داشت .
بطور متداول بر اساس نشانه درمان بیماری معمولا در طول دفع مسمومیت از داروهای کشنده درد استفاده می شود ، اما یک گروه مشکل زا مانند مصرف کنندگان مواد مخدر و یا مصرف کنندگان نمک اسید باربیتوریک ( که بعنوان داروی مسکن و خواب آور تجویز می شود ) ممکن است دفع مسمومیت شده و از جایگزین مخدر یا داروهای غیر مخدر استفاده کنند .
مصرف کنندگان اسید باربیتوریک در معرض خطر ویژه قرار دارند و نیاز دارند که از نزدیک کنترل شده و در طول دفع مسمومیت مورد حمایت قرار بگیرند .
۲-۲-۵) برای بعضی از افراد ، حمایت عمومی ، درک علائم در ارتباط با ترک دارو و تشویق و ترغیب ممکن است کفایت کند .
علائم بهبودی در خصوص اثر ترک دارو را بعضی اوقات می توان با درکش های نه چندان قوی و یا داروهای مسکن در صورت ضروری بدست آورد .
۳-۲-۵) بعضی از مددجویان ممکن است دارای یک سابقه خود بهبودی باشند واین درصورتی است که آنها قبلا بدون هیچ گونه حمایت و دخالت خارجی مصرف مواد مخدر را ترک کرده باشند که شاید بعلت تغییر و تحول در شخصیت و نوع و سبک زندگی ، فشار از طرف خانواده ، تغییر و تحول در شرایط مالی یا عدم دستیابی به مواد مخدر بوده باشد .
بهره برداری از تجربیات گذشه خود مددجویان بسیار مفید است که آیا ترک دارو در یک مرکز درمانی انجام شده و یا توسط خود مددجویان این امر تحقق یافته است .
۴-۲-۵) برای بعضی از مددجویانی که به دارو وابسته هستند سابقه قبلی ترک جدی دارو ( بنزودیازپاین یا الکل ) و یا عدم حمایت اجتماعی یا مشکلات دیگر ، ممکن است در طول دفع مسممومیت جایگزین دیگری را تجویز نماید .
بسیار ایده آل بنظر می رسد که فرض شود هر گونه دارویی که بطور زیاد در طول یک زمان مشخص مصرف می شود ممکن است نمایانگر شکلی از ترک آن دارو باشد .ترک دارو متفاوت می باشد و بستگی به شکل دارو شناختی فرد مصرف کننده دارد .
۵-۲-۵) شدت علائم ترک دارو بطور واضح و مستقیم به کیفیت داروهایی که قبلا مورد استفاده قرار می گرفته بستگی ندارد .
در كشور افغانستان مددجویانی كه تحت درمان دفع مسمومیت قرار می گیرند ممكن است از سوء تغذیه و بیماریهای بومی مانند انواع هپاتیت و برونشیت رنج ببرند .
۶-۲-۵) از نظر پزشكی برنامه های دفع مسمومیت برای برنامه ریزی ترك علائم بیماری و حفظ ثبات تندرستی را می توان در یك محیط مسكونی یا در جامعه ، بویژه در یك منزل درصورتیكه یك برنامه حمایتی در خانواده وجود داشته باشد بكار گرفت .
مرحله درمان دفع مسمومیت ۵ الی ۱۴ روز بطول می انجامد كه بستگی به نیازهای فرد خواهد داشت .
۷-۲-۵) درمان ترك علائم مشخصه هروئین را میتوان با جایگزین نمودن داروهای خواب آور مانند متادون (METHADONE) ، بوپرنورفین (BUPRENOPHINE) یا داروهایی كه بر پایه و اساس تركیبات كودئین هستند انجام داد .
داروهای غیر خواب آور مانند نالتروكسن (NALTREXONE) و لافكسیدین (LAFEXIDINE) را می توان مورد استفاده قرار داد اما صرفا از طریق پرسنلی كه تحت آموزش های ویژه ای در ارتباط با این نوع انتخاب درمان قرار گرفته باشند .
۳-۵) درمان و بازپروری :
۱-۳-۵)مرحله درمان و بازپروری دوران بهبودی را می توان هم در اماكن بیمارستانها بصورت بستری نمودن بیمار و هم بصورت غیر بستری نمودن ( درمان سرپایی ) برای مدت ۱ الی ۳ ماه انجام داد كه به نیازهای مددجو و اینكه آیا حمایت از طرف خانواده صورت می پذیرد بستگی خواهد داشت .
در طول مدت بهبودی مصرف كنندگان دارو بایستی از برنامه های مشاوره ای ازقبیل پیشگیری از بازگشت مجدد به مواد مخدر استفاده نماید و فرد جهت ایجاد تغییر و تحول در نوع زندگی اش مورد تشویق و حمایت قرار گرفته و به فعالیت های تفریحی مانند انواع ورزش ها ، آموزش افزایش مهارتهای زندگی ، برنامه های كاری و دیگر فعالیت های سالم بپردازد .
كلیه خدمات درمانی بایستی از یك برنامه مستند درمانی برای تمام مددجویان برخوردار باشد
۴-۵) عواقبت پس از دوران نقاهت :
۱-۴-۵) این مرحله از درمان بایستی برای یك دوران بلند مدت تر كه به ۲ سال بطول بیانجامد ادامه داده شود كه این بستگی به نیازهای مددجو خواهد داشت .در طول این مدت نشست ها و جلسات مشاوره ای بصورت منظم بایستی همراه با مددجو چه در مركز درمانی و چه در سطح جامعه ترتیب داده شود .
در بعضی از استانهای كشور افغانستان از آنجائیكه مصرف كنندگان دارو ممكن است پس از درمان دفع مسمومیت و مرحله درمان به منازلشان بازگردند مورد فوق می تواند مسئله ای غامض و گیج كننده باشد .
تمام تلاشها بایستی توسط خدمات درمانی جهت حمایت و برقراری تماس با خانواده مصرف كننده اتخاذ گردد و دیگر منابع موجود در سطح جامعه مانند مساجد و گروه های حمایتی بایستی در این راستا مساعدت بعمل آورند .
۲-۴-۵) گروههایی كه قبلا دارو مصرف میكردند و بخود كمك می كنند و خود را مورد حمایت قرار می دهند می توانند همان حمایت سودمند را در خصوص بهبودی مصرف كننده دارو بكار گرفته و خدمات درمانی بایستی این گروه ها را مورد حمایت و تشویق و ترغیب قرار دهد .
تلاشهایی بایستی در راستای استخدام افرادیكه قبلا دارو مصرف می كردند بعنوان مشاورین درمان ، بویژه برای جامعه و دسترسی پیدا كردن بكار اتخاذ شود .۳-۴-۵) در یك كشور فقیر مانند افغانستان بسیار حائز اهمیت می باشد كه حرفه آموزی و دیگر فرصتهای تولید درآمد در طول این مرحله و حتی در طول زمان درمان و بازپروری كه می تواند برای استقرار مجدد اجتماعی ضرورت داشته باشد فراهم شود .
درصورتیكه حرفه آموزی و فرصتهای كسب درآمد نتوانند از طریق عوامل متخصص درمانی تامین شوند و دلیلی وجود نداشته باشد كه چرا این امر می بایستی انجام شود ، در آن موقع عامل مذكور بایستی ترتیباتی را با اداره جات دولتی و غیر دولتی جهت تامین این قبیل خدمات برای بهبودی مصرف كنندگان اتخاذ نماید .
ایجاد ارتباط و برقراری مشاركت با دیگرعوامل غیر درمانی مانند كار و برنامه های حرفه آموزی كه توسط وزارت كار و امور اجتماعی ، سازمانهای ملل متحد و سازمانهای غیر دولتی اداره می شوند در این مرحله می تواند نقش مهمی را ایفا نماید .
۵-۵) پیگیری :
۱-۵-۵) درصورتیكه پیگیری و مراقبت پس از دوران نقاهت غالبا با همدیگر آمیخته می باشند ، مراقبت پس از دوران نقاهت به قید و شرط مستمری برای بهبودی مصرف كنندگان از قبیل مشاوره ، حمایت از طرف خانواده ، حرفه آموزی و فرصتهای كسب درآمد تاكید می كند .
پیگیری یك مرحله طویل المدتی محسوب می شود زمانی كه بهبودی مصرف كننده با بررسی پیشرفت حال مصرف كننده ارتباط داشته باشد و مشخص نماید كه آیا وی هنوز یك مصرف كننده می باشد یا خیر .
جمع آوری اطلاعات در این مرحله جهت تعیین نرخهای بازگشت مجدد به مواد مخدر بسیار حائز اهمیت خواهد بود .
این مرحله می تواند از طریق مقرر نمودن حمایت ایده آل از سوی خانواده و گروهایی كه بدون استفاده از منابع خارجی بخود كمك میكنند (خودكفا بودن از نظر كمك) مانند داروهای مخدر بی نام سهل و آسان جلوه كند .
۶-۵) كاهش آسیب :
۱-۶-۵) یك ویژگی تغییر پذیر در مورد كاهش آسیب را می توان بر پیشگیری از آسیب های مربوط به مواد برای آندسته از مصرف كنندگانی كه مصرف مواد مخدر را متوقف می كنند متمركز نمود .
این ویژگی شامل كاهش آسیب در فرد ، سطوح خانواده و جامعه و كاهش انواع گوناگون آسیب مانند آسیبهای بهداشتی ، اجتماعی ، مالی و حقوقی می باشد .
۲-۶-۵) یك مجموعه از عوامل دخالت كننده كاهش آسیب عبارتند از :
- برنامه در دسترس قرار دادن سرسوزن و سرنگ های استرلیزه شده .
- اطلاعات در مورد پرداختن به تزریقات ایمن تر
- استفاده نمودن از كاندوم
- استفاده از اطلاعات ، آگاهی ها و آموزش در خصوص HIV ، امراض دیگر و آمیزش های جنسی و تناسلی ایده آل
- جایگزین دارو درمانی
- خدمات مشاوره ای
این قبیل عوامل دخالت كننده ممكن است با مددجویان وابسته باشند و نمی توانند نیازهای اساسی از قبیل غذا ، پناهگاه و بهداشت را كه در راستای آن ترتیبات حمایتی می بایستی هماهنگ بوده و رسیدگی شود برآورده نماید .
۶)كنترل و ارزیابی :
۱-۶)در حالیكه MCN برای هماهنگ نمودن و كنترل تمام فعالیتهای درمانی در افغانستان با وزارت بهداشت عمومی دارای مسئولیت دولتی می باشد و در مرحله ثبت كنترل و ارزیابی قرار دارد ، تمام عوامل درمانی نیاز دارند كه بطور فعال كارهایشان را مبنی بر توسعه خدمات به گروه های مددجو و نیز تامین اطلاعات ضروری به آنها مورد كنترل ، ارزیابی و ثبت قرار دهند .
۷) گروه های ویژه مورد نیاز :
۱-۷) در صورتیکه خدمات ویژه ای ممکن است بعلت بروز مشکلات و خطرات در طول زمان درمان برای مثال , در مورد زنان باردار در طول مرحله دفع مسمومیت , مردم بی مسکن پس از دفع مسمومیت و اتمام درمان و مصرف کنندگان مواد مخدر که دارای مشکلات بهداشت روانی هستند مورد نیاز باشد , گروه های خاصی در کشور افغانستان بدین منظور وجود دارند .
بعضی از نیازهای ویژه بعبارت ذیل می باشند :
- نسوان و مصرف کنندگان باردار ( حامله )
- افرادیکه بیش از حد مواد مخدر مصرف می کنند
- تزریق کنندگان مواد مخدر
- کودکان و نوجوانان
- افرادیکه با مواد مخدر قبلا در ستیز بودند ( ترک کرده بودند )
- زندانیان
- افرادیکه فاقد مسکن می باشند
- افرادیکه مواد مخدر مصرف میکنند و از طرف دیگر مشکلات بهداشت روانی دارند
۸) برنامه مدیریتی
ویژه گی های برنامه مدیریتی برای کلیه برنامه های درمانی جهت حصول اطمینان از اینکه اهداف و اقدامات عملیاتی شان از نظر عموم شفاف و واضح می باشد , بطور واضح با بعضی از جنبه های مشکلات مواد مخدر در ارتباط می باشد و توسط مدیریت و اداره منابع مالی , مادی و انسانی مورد حمایت قرار می گیرند ضروری تلقی می گردد .
ویژه گی های ذیل بایستی در هر یک از برنامه درمان مواد مخدر مشهود بوده و بایستی
یک سیاست و استراتژی کتبی را فراهم نموده و به منظور اهداف ذیل در دسترس قرار گیرد :
- توضیح در خصوص گروه مددجویانی که توسط برنامه مدیریتی بکار گرفته می شوند
- یک فلسفه عملیاتی که تعیین کننده مرجع نمونه درمان همراه با نگرش ویژه ای که مورد استفاده قرار میگیرد و اینکه چگونه آن میتواند به یک نتیجه موفقیت آمیز سوق یابد باشد .
- استاندارد نظارت در ساختار اجرایی و مدیریت عملیاتی برنامه و اینکه چگونه آن تنظیم و بحالت تعدیل در مِی آید .
- توصیف در مورد اندازه و ترکیب تیم پرسنل
- توصیف در مورد ارزیابی ملاک ها , ازقبیل روشهایی که از طریق آنها مددجویان مورد ارزیابی قرار میگیرند و اینکه چه مشکلات مشخصه ای مورد نظر و ارزیابی قرار میگرند .
▪ کاهش آسیب برای مصرف کنندگان و تزریق کنندگان مواد مخدر :
تزریق مواد مخدر دربرگیرنده یک سری مشکلات فاحش عفونت نه تنها برای مصرف کنندگان مواد مخدر بلکه برای خانواده تزریق کننده و دیگر اعضاء جامعه و همچنین پرسنل درمان بویژه زمانیکه تجهیزات تزریق بصورت شراکتی مورد استفاده قرار میگیرند و یا بطور کامل تمیز نمی باشند خواهد بود .
لوازم تزریقی غیر بهداشتی و کثیف می توانند منجر به عفونت های موضعی یا سیستماتیک شوند و تکنیک های ضعیف تزریق می توانند به ایجاد خون لختگی در سیاهرگ و سرخرگ شود .
- اولین اصل کاهش آسیب بایستی در راستای متوقف نمودن عمل تزریق باشد .
- نتایج مصرف اشتراکی هر گونه لوازم تزریق ( قاشگك , آب , فیلترها , سوزن ها , سرنگ ها و غیره ) بایستی برای هر مصرف کننده بازگو شود .
- از آنجائیکه سوء استفاده کنندگان ممکن است متوسل به تمیز کردن لوازم تزریق بشوند , ایده آل خواهد بود که به آنها در مورد بهترین روشی که میتوانند بکار گیرند توصیه هایی ارائه شود و حتی به آنها اجازه داده شود که از خطرات احتمالی با اطلاع گردند .
-به افراد تزریق كننده بایستی در مورد خطرات استفاده از لوازم تزریقی استفاده شده آگاهی لازم ارائه نمود و آنها را بایستی در مورد بخرج دادن وسواس و دقت بیشتر برای تكنیكهای بهداشتی تزریق مواد تشویق و ترغیب نمود . در صورتیكه تزریق كنندگان بر آن هستند كه خطرات هپاتیت های C ، B یا HIV را كاهش دهند به آنها بایستی در مورد استفاده استریل كردن لوازم تزریقی شان در هر نوبت استفاده آگاهی داد .
- آسیب ناشی از تزریق را میتوان بواسطه بالا بردن سطح آگاهی در خصوص تكنیكهای ضعیف تزریق ، تهیه كردن سرنگ و سر سوزن های تمیز و نیز ارائه توصیه های صحیح پاكیزه نمودن لوازم تزریق كاهش داد .
- آنچه كه بیشتر حائز اهمیت است استفاده اشتراكی از سرسوزن ، سرنگ و لوازم تزریق ( قاشگك ، فیلترها و آب) می باشد كه مستلزم ارائه راهنمایی دقیق برای مددجو خواهد بود . بسیاری از سوء استفاده كنندگان مواد مخدر صرفا اشتراك را بعنوان استفاده اشتراكی سرسوزن و سرنگ تلقی می كنند و بر این تفكر نیستند كه آب استفاده شده برای آماده سازی و مصرف و دیگر لوازم تزریقی شخصی مانند فیلترها ، می توانند خطرات فاحش و چشمگیری را بدنبال داشته باشند كه احتمالا نقش بارزی را در راستای انتقال نه تنها HIV بلكه هپاتیت های B و ویروس های C ایفا خواهند كرد .
- اكثر تزریق كنندگان مواد مخدر مانند افراد غیر تزریقی مواد از تداركات خدمات اجتماعی مانند غذا و امكانات استحمام و شستشو و آرایشگری (سلمانی ) استفاده می برند .
- اطلاعات و توصیه ها در مورد تزریق سالمتر می تواند نیز ارائه شود : همواره تزریق را توام با فوران خون انجام دهید ( پس از تزریق خون باید بیاید ) ، انتهای سوزن تزریق را بچرخانید ، از لوازم جدید استرلیزه شده استفاده كنید ، حتی الامكان از كوچكترین سوراخ سوزن برای تزریق استفاده كنید ، قبل از عمل تزریق از پودرهای مخلوط با آب استرلیزه شده و مایع تصفیه شده ( عبور داده شده از فیلتر و صافی ) استفاده نموده و از تزریق در محلهای گردن ، كشاله ران پا ، سینه ، قسمت پا و رگهای دست اجتناب ورزید ، همیشه لوازم سالم بهداشتی همراه داشته باشید ( چه لوازم در یك مكان امن باشد و چه سرسوزن را در داخل سرنگ نموده و هر دو را در داخل یك قوطی نوشابه قرار دهید ) ، از تزریق در محل های كه دارای عفونت هستند اجتناب كنید ، از تزریق در قسمت های بدن كه آماس و ورم نموده جلوگیری كنید حتی اگر رگها باد كرده و متورم شده باشند در آن ها عمل تزریق را انجام ندهید ، رگهای ضعیف نمایانگر یك تكنیك ضعیف می باشد پس سعی كنید مشاهده كنید كه چه چیزی اشتباه می باشد ، سر از خود عمل تزریق به خود را انجام ندهید ، اصول پایه و اساسی كمكهای اولیه را فرا بگیرید كه ممكن است بعضی اوقات برای كمك به دوستانتان مورد نیاز باشد .

مترجم : علی اصغر فرقدان

منبع : قوه قضائیه