منابع تولید انرژی بدن در فعالیت‌های ورزشی

در بدن منابع مختلفی برای تأمین انرژی مورد نیاز فعالیت‌های آدمی وجود دارد. ترکیبات فسفاژن، قندها (کربوهیدرات‌ها)، چربی‌ها (لیپیدها) و پروتئین‌ها منابع مختلفی هستند که می‌توانند برای تأمین انرژی مورد استفاده قرار گیرند. البته استفاده از هر کدام از آنها برای تأمین انرژی، بستگی به مدت زمان فعالیت و شدت فعالیت دارد؛ بنابراین، با توجه به مدت و شدت فعالیت است که این منابع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
درد: فعالیت‌های انسانی چگونه براساس شدت و زمان تقسیم‌بندی می‌شوند؟
فعالیت‌های فیزیکی براساس آنکه از کدام منبع برای تأمین انرژی استفاده کنند، به گروه‌های ذیل تقسیم می‌شوند:
۱. فعالیت‌هائی که بسیار شدید و سریع انجام می‌شوند و مدت زمان انجام آنها بسیار کم است و معمولاً کمتر از ده ثانیه طول می‌کشند. از این فعالیت‌ها می‌توان مسابقه دوی صد متر را مثال زد.
۲. فعالیت‌های شدیدی که حداکثر شدت را ندارند و معمولاً کمتر از سه دقیقه زمان می‌برند. از این فعالیت‌ها می‌توان مسابقه دوی ۴۰۰ متر را مثال زد.
۳. فعالیت‌هائی که شدت آنها متوسط و کمتر از متوسط است و بیشتر از سه دقیقه زمان می‌برند.
درد: کاربرد تقسیم‌بندی فوق چیست؟
کاربرد این تقسیم‌بندی در توضیح مفاهیم تأمین انرژی است. در فعالیت‌های گروه اول که بسیار شدید و سریع است. در فعالیت‌های گروه اول که بسیار شدید و سریع است، انرژی از دستگاه فسفاژن تأمین می‌شود.
درد: دستگاه فسفاژن یعنی چه؟
در بدن انسان ترکیباتی به نام‌های کراتین فسفات (Creatine Phosphate)، آدنوزین‌تری فسفات (Adenosine Triphosphate) و آدنوزین دی‌فسفات (Adenosine Diphosphate) وجود دارد که در هنگام فعالیت‌های بسیار شدید و سریع نیاز به اکسیژن باعث تولید انرژی و انجام فعالیت‌های انسانی می‌شود. اما نکته مهم آن است که ذخیره این منبع انرژی در بدن انسان بسیار اندک است و در صورت انجام فعالیت بسیار شدید و سریع، در کمتر از ده ثانیه تمام می‌شود؛ بنابراین، بدن قادر به انجام فعالیت‌های بسیار شدید و سریع بیشتر از ده ثانیه نخواهد بود، چرا که ذخیره آن تمام می‌شود و برای بازسازی آن نیاز به زمان دارد.
درد: درباره فعالیت‌های گروه دوم، یعنی فعالیت‌های شدید که کمتر از سه دقیقه طول می‌کشد؟ چه اتفاقاتی می‌افتد؟
در فعالیت‌هائی که بیش از ده ثانیه و کمتر از سه دقیقه طول کشیده و شدت آن زیاد است، گلیکوژن که یک ترکیب قندی پیچیده و ذخیره در عضلات (و نیز در کبد) می‌باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آنجائی که فرصت ترکیب با اکسیژن وجود ندارد، گلوکز بدون ترکیب با اکسیژن، باعث تولید انرژی می‌شود. در این فر‌آیند، اسیدلاکتیک نیز تولید می‌شود که تجمع و افزایش اسیدلاکتیک باعث خستگی، درد و احساس کم‌توانی می‌شود. معمولاً در این گونه از فعالیت‌ها در عرض سه دقیقه میزان اسیدلاکتیک به حداکثر زمان خود در عضله می‌رسد.
درد: گروه سوم فعالیت‌ها، فعالیت‌های با شدت متوسط و طولانی بود. در این فعالیت‌ها چه منابعی برای تولید انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
در فعالیت‌هائی که بیشتر از سه دقیقه طول می‌کشد، شدت فعالیت متوسط و یا کمتر از متوسط است؛ بنابراین چنین شرایطی، یعنی شدت کم و زمان طولانی، فرصت را فراهم می‌کند تا بدن با استفاده از اکسیژن و به‌صورت هوازی بتواند از قندها و چربی‌ها برای تأمین انرژی استفاده نماید. در این دستگاه، محدودیت تولید انرژی از نظر مقدار و زمان وجود ندارد، در ضمن، مقدار تولید انرژی بسیار بیشتر از دستگاه‌های قبلی است. البته نباید فراموش کرد که در دستگاه هوازی، قندها (کربوهیدرات‌ها) در اولویت هستند و پس از پایان سوخت قندها، با توجه به زمان فعالیت، نقش چربی‌ها در تأمین انرژی بیشتر می‌شود.
درد: با دانستن این مطلب، چگونه می‌توان از آنها به‌طور کاربردی استفاده کرد؟
به‌طور خلاصه باید یادآور شد که در فعالیت‌های بسیار شدید و سریع و کوتاه‌مدت، منبع انرژی دستگاه فسفاژن است که ذخیره آن بسیار اندک است و در کمتر از ده ثانیه به پایان می‌رسد. در فعالیت‌های شدید، قندها بدون حضور اکسیژن (بی‌هوازی) باعث تولید انرژی می‌شوند که باعث به وجود آمدن اسیدلاکتیک می‌شود که تجمع آن باعث خستگی و درد شده و بیش از سه دقیقه نمی‌توان به آن ادامه داد. نوع سوم، فعالیت‌های متوسط و طولانی بودند که به خاطر استفاده از اکسیژن، هوازی نامیده می‌شوند و از قندها و چربی‌ها برای تولید انرژی غالب یعنی دستگاهی که نقش بیشتری در تأمین انرژی دارد، در فعالیت‌های بسیار شدید و زیر ده ثانیه، دستگا فسفاژن، در فعالیت‌های شدید و کمتر از سه دقیقه دستگاه بی‌هوازی و در فعالیت‌های متوسط و طولانی دستگاه هوازی است.
با دانستن این مفاهیم، ورزشکار می‌داند که توانائی‌های انجام کار با نهایت شدت، هیچ‌وقت بیشتر از ده ثانیه نمی‌تواند دوام بیاورد. فعالیت‌های شدید می‌توانند باعث تولید اسیدلاکتیک و خستگی و درد و ناتوانی شوند، بنابراین توان آن نیز کمتر از سه دقیقه است اما در فعالیت‌های متوسط می‌توان به مدت طولانی فعالیت انجام داد.
مسئله دیگر اینکه ورزشکار با دانستن آنکه در کدام دستگاه چه منبعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند در طراحی تمرین دقت بیشتری داشته باشد و هر کدام را تقویت نماید.
درد: در صورت امکان مثالی بزنید؟
تصور کنید فردی می‌خواهد با ورزش چربی بدن خود را بسوزاند و لاغر شود چه کار باید بکند؟ به خاطر دارید در تقسیم‌بندی گفته شده، فقط در در فعالیت‌های متوسط و طولانی مدت بود که چربی به عنوان یک سوخت برای تولید انرژی مورد استفاده قرار نمی‌گرفت؛ بنابراین، فرد باید ورزشی را انجام دهد که شدت آن متوسط باشد و به مدت طولانی انجام شود.
درد: یعنی اگر فردی ورزشی را انجام دهد که شدت آن زیاد باشد ولی طولانی نباشد و تداوم نداشته باشد، باعث کاهش وزن نمی‌شود؟
خیر: به هیچ وجه در فعالیت‌های شدید و کم‌مدت، چربی سوخته نمی‌شود و این فعالیت‌ها باعث رسیدن فرد به هدف گفته شده نخواهد شد.