آئین‎نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور

در اجرای ماده ۹ قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی كشور به سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی كشور (مصوب ۶/۱۱/۱۳۶۴) آیین‌نامه اجرایی قانون یاد شده به شرح زیر تصویب می‌گردد:
● بخش نخست: امور كلی
▪ فصل نخست: تعریف‌ها و واژه‌شناسی
ماده۱) سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی كشور، سازمانی است مستقل كه بطور مستقیم زیر نظر رییس قوه قضاییه انجام وظیفه می‌نماید و به اختصار در این آیین‌نامه سازمان نامیده می‌شود.
ماده۲) همه ساله در موعد مقرر بودجه سازمان در ردیف مستقل پیش‌بینی می‌شود و پس از موافقت رییس قوه قضاییه برای تصویب به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور ارسال می‌گردد.
ماده۳) زندان محلی است كه در آن محكومانی كه حكم آنان قطعی شده است با معرفی مقام‌های صلاحیت‌دار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دایم به منظور تحمل كیفر، با هدف حرفه‌آموزی، بازپروری و بازسازگاری نگهداری می‌شوند.
ماده۴) بازداشتگاه، محل نگهداری متهمانی است كه با قرار كتبی مقام‌های صلاحیت‌دار قضایی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی می‌شوند.
تبصره۱) تا هنگامی كه بازداشتگاههای موضوع این ماده ایجاد نشده است، در زندان‌ها محل جداگانه‌ی طبقه‌بندی شده‌ای برای نگهداری متهمان تحت قرار در نظر گرفته می‌شود و نگهداری متهمان با محكومان در یك مكان ممنوع است.
تبصره۲) با اجرای طرح ساماندهی منطقه‌ای زندان‌های كشور، كه از سوی سازمان تعیین و ابلاغ می‌شود می‌توان محكومان به حبسهای كوتاه مدت تا ۶ ماه را در بازداشتگاه نگهداری كرد.
ماده۵ ) زنـدان‌ها به زندان بستـه، مراكز حرفـه‌آموزی و اشتغال كه خود شامل موسسه‌های حرفه‌آموزی و كار درمانی (اردوگاه) است، تقسیم می‌شوند.
تبصره ) موسسه اعم از زندان، مركز حرفه‌آموزی و اشتغال، و سایر موسسه‌های تخصصی یا مراكزی است كه در این آیین‌نامه، نام آنها ذكر شده‌است.
ماده۶ ) زندان بسته، زندانی است محصور كه با برجهای دیده‌بانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت كامل باشد.
تبصره ) در این نوع زندان، محكومان شبها در خوابگاههای اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه‌های آموزشی و فنی حرفه‌ای، و تفریحی استفاده می‌نمایند و در كارگاههای داخل زندان به كار گمارده می‌شوند.
ماده۷) مراكز حرفه آموزی و اشتغال مكانی است كه می‌تواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب یا نامحصور و بدون حفاظت و مامور انتظامی و یا در حالتی بینابین باشد كه در آن محكومان بطور گروهی بكار اعزام می‌گردند و پس از خاتمه كار دوباره به آسایشگاههای خود بازگشت داده می‌شوند.
تبصره ) سازمان می‌تواند برنامه‌های حرفه آموزی، آموزش و اصلاح را در مورد متهمان نیز اجرا نماید.
ماده۸ ) كلیه محكومان با توجه به نوع و میزان محكومیت، پیشینه كیفری، شخصیت، اخلاق و رفتار بر اساس تصمیم شورای طبقه‌بندی، حسب مورد در زندان‌های بسته یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال نگهداری می‌شوند، مگر آنكه مقام قضایی صادر كننده حكم در رای صادره محل خاصی را برای نگهداری محكوم تعیین نموده باشد.
تبصره ) محكومانی كه در مراكز حرفه آموزی و اشتغال مرتكب تخلف گردند با نظر شورای انضباطی به زندان بسته منتقل خواهند شد.
ماده۹) رییسان مراكز حرفه آموزی و اشتغال باید به شیوه‌های مقتضی طرز اخلاق و رفتار و نظم و ترتیب كار محكومان را كنترل نمایند.
تبصره ) كاركنان مراكز حرفه آموزی و اشتغال موظفند، طرز رفتار و اخلاق و نظم و ترتیب كار محكومان را برابر مقررات سازمان كنترل نموده و تخلف‌های آنان را به سرعت به اطلاع رییس موسسه مربوط برسانند. در اینصورت رییس مركز ظرف مدت بیست و چهار ساعت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای انضباطی منعكس خواهد كرد.
ماده۱۰) رییسان مراكز حرفه آموزی و اشتغال موظفند پس از ورود محكومان، آنان را با برنامه‌ریزی آموزشی و حرفه آموزی موسسه‌ها آشنا نمایند.
ماده۱۱) محكومانی كه در مراكز حرفه آموزی، اشتغال می‌یابند در تمامی ساعت‌های كار و حرفه‌آموزی، حق خروج از محل كار را نداشته و پس از خروج از آسایشگاه باید بطور مستقیم به محل كار رفته و به موقع نیز مراجعت نمایند. زمان ورود و خروج آنان در محل كار به دقت باید ثبت شود.
تبصره ) در هر مورد كه محكوم مقررات مربوط را رعایت ننماید و یا صلاحیت حرفه آموزی و كار در محلهای یاد شده را نداشته باشد با نظر رییس مركز به زندان بسته اعزام گشته تا حسب مورد تصمیم نهایی از سوی شورای طبقه‌بندی و انضباطی مربوط اتخاذ گردیده و مراتب به قاضی ناظر زندان جهت اطلاع اعلام گردد.
ماده۱۲) موسسه كاردرمانی (اردوگاه)، مركزی است برای نگهداری متهمان و محكومان جرایم مواد مخدر و اعتیاد.
ماده۱۳) محكومان بنابر تصمیم شورای طبقه‌بندی به منظور اشتغال به كار یا حرفه آموزی به موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی زیر اعزام می‌شوند:
۱) موسسه‌های درون زندان (این موسسه‌ها ممكن است در مالكیت زندان باشد یا به‌سایر سازمانهای دولتی یا موسسه‌های خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنان باشد).
۲) موسسه‌های خارج از سازمان (این موسسه‌ها ممكن است در مالكیت سازمان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا غیردولتی یا عام‌المنفعه یا موسسه‌های خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنها باشد).
تبصره۱) موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی با توجه به وضعیت ساختمان و كیفیت حفاظت آنها به پیشنهاد رییس موسسه و تشخیص رییس سازمان می‌توانند بعنوان مراكز حرفه آموزی و اشتغال تلقی گردند.
تبصره۲) موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی خارج از سازمان باید دست كم واجد محلهای كافی، جهت نمازخانه، كتابخانه، وسایل ارتباط جمعی، خوابگاه، غذاخوری، محلی برای ملاقات محكومان و سایر زمینه‌های تفریحات سالم باشند.
ماده۱۴) مراكز اقدامات تامینی و تربیتی موسسه‌هایی هستند كه در آنجا متهمان و محكومان قبل و بعد، یا ضمن اجرای مجازات یا مستقل از آن تا رفع حالتی كه آنها را در آینده در مظان ارتكاب جرم قرار می‌دهد، به حكم یا قرار كتبی مراجع قضایی نگهداری می‌شوند.
ماده۱۵) موسسه‌های صنعتی، كشاورزی، خدماتی و نظایر آن موسسه‌هایی هستند كه تحت نظارت سازمان با امكانات لازم از راه سرمایه‌گذاری دولت یا مشاركت بخش خصوصی و تعاونی به منظور اشتغال و آموزش فنی حرفه‌ای و نیل به خودكفایی با هدف بازپروری محكومان تاسیس می‌شوند.
تبصره ) دستورالعمل ویژه این بخش با نظر حوزه معاونت امور اشتغال، خودكفایی و حرفه آموزی تهیه و پس از تایید رییس سازمان ابلاغ خواهد شد.
ماده۱۶) اداره‌های مراقبت بعد از خروج مراكزی هستند كه حمایت محكومان آزاد شده و واجد شرایط را بر عهده می‌گیرند.
ماده۱۷) كانون اصلاح و تربیت مركزی است كه اطفال و نوجوانان بزهكار كمتر از ۱۸سال تمام در آنجا برای اصلاح، تربیت و آموزش نگهداری می‌شوند.
▪ فصل دوم ـ وظایف سازمان و مسئولان اداره كننده و ناظر زندان، بازداشتگاهها، مراكز حرفه آموزی و اشتغال و سایر مراكز وابسته به سازمان
ماده۱۸) وظایف سازمان به شرح زیر می‌باشد:
الف ) نگهداری متهمان تحت قرار و محكومان به حبس، بنا بر دستور كتبی مقام‌های قضایی و به موجب مقررات و قوانین مربوط؛
ب ) اداره‌ی كلیه امور زندان‌ها مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، بازداشتگاهها و مراكز اقدامات تامینی و تربیتی كشور و موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی و سایر مراكز وابسته؛
ج ) ایجاد مراكز حرفه آموزی و اشتغال، زندان‌ها، بازداشتگاهها و موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی و سایر موسسه‌های لازم برای نگهداری، بازپروری، حرفه‌آموزی و اشتغال به كار متهمان و محكومان؛
د ) انجام تحقیقات و پژوهشهای نوین كیفر شناسانه به منظور بهبود شیوه‌ها و خدمات زندانبانی؛
هـ ) تعیین خط مشی، اداره و نظارت بر اجرای كلیه امور مربوط به زندان‌ها و موسسه‌ها و مراكز وابسته به آن؛
و ) تهیـه پیـش‌نویـس قوانیـن و مقـررات مورد نیاز و پیشـنهاد آن بـه مـراجع صلاحیت‌دار؛
ز ) ایجاد امكانات و تسهیلات لازم و مناسب به منظور تصدی امور بازپروری نظیر اصلاح، ارشاد، آموزش و بازسازگاری محكومان؛
ح ) انجام خدمات مشاوره‌ای و نیز كمك و مساعدت به منظور حل مشكلات محكومان و خانواده آنان؛
ط ) جذب هرگونه كمك از قبیل كمكهای مردمی، موسسه‌های خیریه برنامه‌ریزی در جهت به‌كارگیری صحیح اینگونه كمكها با هدف بهبود امور زندان‌ها و مساعدت به‌محكومان و یا خانواده آنان؛
ی ) سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی كلیه امور مربوط به، اشتغال و حرفه‌آموزی محكومان و خودكفایی مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، زندان‌ها و موسسه‌های وابسته؛
ك ) تهیه آمار و اطلاعات مورد نیاز از محكومان و متهمان تحت نظارت به‌روش‌های علمی به منظور استفاده در امور اجرایی، سیاستگزاری‌ها و مطالعات كیفرشناسانه و انتشار آنها بصورت سالنامه‌ی آماری كیفری؛
ل ) تهیه و پیشنهاد اسامی محكومان واجد شرایط آزادی مشروط و ارایه آن به‌قاضیان ناظر زندان؛
م ) تهیه و پیشنهاد اسامی محكومان واجد شرایط عفو و ارایه آن به هیات عفو.
ن ) برنامه‌ریزی برای مراقبت بعد از خروج محكومان با همكاری دستگاه‌های مربوط؛
ص ) آموزش كاركنان همسو با موازین كیفرشناسی نوین و سیاست‌های توسعه قضایی قوه قضاییه.
ماده۱۹) سازمان می‌تواند با ایجاد تشكیلات مناسب نسبت به انجام تحقیقات و مطالعات علمی كیفر شناسانه لازم راساً اقدام نماید.
تبصره۱) كلیه پژوهش‌های سازمان باید همساز با مبانی نوین كیفرشناسی بوده، نتیجه آن برای سازمان و بهینه سازی اداره امور كاربرد عملی داشته باشد.
تبصره۲) منظور از كیفرشناسی نوین؛ مطالعه، تحقیق، ارزیابی و بررسی روش‌های علمی اجرایی است كه به فایده‌مندی فردی و اجتماعی شیوه‌های اجرای كیفرها، می‌پردازد.
ماده۲۰) استانداردهای موردنیاز در مورد تشكیلات اعم از تعداد كارمندان، مربیان تربیتی، ماموران انتظامی و مربیان مذهبی و متخصصان در زندان‌ها و موسسه‌ها و مراكز وابسته به سازمان به تناسب موقعیت و احتیاجهای محل و آمار شناور محكومان توسط سازمان تعیین و به تصویب سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خواهد رسید.
ماده۲۱ ) در هر مركز حرفه آموزی و اشتغال، زندان، بازداشتگاه و یا سایر مراكز وابسته به سازمان در صورت ضرورت، واحد آمار و رایانه تشكیل می‌گردد تا كلیه آمار موردنیاز را ثبت نماید.
تبصره ) مسـئول واحد یاد شده موظف است اطلاعات جمع‌آوری شده را بنا بر دستورالعمل‌های صادر شده تهیه و به مقام مافوق ارایه نماید.
ماده۲۲) تاسیس، احداث و اداره كلیه مراكز حرفه آموزی و اشتغال، زندان‌ها، بازداشتگاهها و سایر موسسه‌ها و مراكز وابسته به سازمان و نیز تغییر محل آنها بطور انحصاری در اختیار سازمان می‌باشد. مراجع قضایی، اجرایی، اطلاعاتی، نظامی و انتظامی از داشتن زندان و بازداشتگاههای اختصاصی ممنوع می‌باشند.
تبصره) بازداشتگاههای انضباطی نیروهای مسلح از شمول این آیین‌نامه خارج است.
ماده۲۳) انتظامات و حفاظت فیزیكی از مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، زندان‌ها و بازداشتگاهها و سایر مراكز وابسته بعهده سازمان است كه توسط یگان انتظامی و نیروهای انتظامی تحت امر اعمال خواهدشد.
تبصره ) نیروهای یاد شده تحت امر رییس سازمان بوده و وی می‌تواند اختیارات خود را راساً اعمال نموده یا با تفویض به معاون انتظامی سازمان، به مدیران كل استانها و رییسان زندان‌ها واگذار نماید.ماده۲۴) وظایف رییسان، زندان‌ها، مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، زندان‌ها، بازداشتگاهها، موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی و سایر موسسه‌ها و مراكز وابسته به سازمان عبارت است از:
الف ) اجرای قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌های وضع شده؛
ب ) اجرای تصمیم‌های شورای طبقه‌بندی با رعایت مقررات مربوط؛
ج ) محافظت و مراقبت كامل از زندان‌ها مراكز حرفه آموزی و اشتغال محكومان و متهمان بوسیله عوامل در اختیار و پیش‌بینی تمهیدهای لازم برای جلوگیری از فرار آنان و همچنین مراقبت در نحوه رفتار ماموران با محكومان و متهمان؛
د ) آموزش توجیهی، هدایت و نظارت بر یگان حفاظت زندان و مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال؛
هـ ) برنامه‌ریزی و اهتمام و اقدام در جهت تهذیب، اصلاح و تربیت محكومان و نیز تامین بهداشت، تغذیه، تربیت‌بدنی و تفریح‌های سالم آنان در محیط زندان یا مراكز وابسته؛
و ) اجرای برنامه‌های آموزش حرفه‌ای، فنی، كشاورزی، خدماتی، علمی و مذهبی با همكاری سازمانهای مربوط؛
ز ) اعمال نظارت و بازرسی مداوم و كسب اطلاعات لازم از وضعیت عمومی و فردی محكومان و متهمان و رسیدگی مقدماتی به تقاضای آنان و اعلام به مقام‌های مسئول؛
ح ) همكاری و مساعدت در اجرای برنامه‌های انجمن حمایت از زندانیان، ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه، مراكز مراقبت بعد از خروج و موسسه‌های صنعتی كشاورزی و خدماتی و سایر مراكز وابسته؛
ط) مراقبت در اجرای برنامه روزانه و دو نوبت سرشماری از محكومان و متهمان و گزارش اتفاقها و آمار روزانه به مقام‌های بالاتر برابر دستورالعمل‌های صادر شده؛
ی ) گزارش نتایج حاصله از اجرای برنامه‌های محوله به مقام‌های بالاتر برابر دستورالعمل‌های صادر شده؛
ك ) تهیه برنامه و بودجه سالیانه واحد تحت سرپرستی و ارایه آن به مدیر كل استان؛
ل ) انجام سایر وظایف پیش‌بینی شده در این آیین‌نامه.
ماده۲۵) رییس زندان یا مراكز وابسته شخصاً و در غیاب وی مسئول مربوط به محض اطلاع از وقوع حادثه باید در محل حاضر شده، ضمن اتخاذ تدابیر لازم و عاجل برای برقراری نظم و آرامش، در صورت لزوم مراتب را در اسرع وقت به مقام‌های بالاتر گزارش نماید رونوشت آن نیز برای دادستان یا قاضی ناظر زندان ارسال می‌گردد.
ماده۲۶) حفاظت از زندان‌ها و مراكز حرفه آموزی و اشتغال، استقرار نظم و تامین امنیت آنها با استفاده از طرحها، عوامل و موانع حفاظت فیزیكی و برخورد مناسب و مقابله لازم با هرگونه اخلال نظم، اغتشاش، شورش و اقدام‌های مخّل امنیت مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال بوسیله‌ی یگان حفاظت تحت نظارت و هدایت رییس مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان انجام می‌گیرد.
ماده۲۷) مدیران و رییسان زندان‌ها و مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند فهرست متهمان تحت قرار در زندان تحت مدیریت خویش را كه حداكثر یك ماه از تاریخ صدور قرار آنان سپری شده، هر ماه تهیه كرده و به منظور تعیین تكلیف نهایی در اختیار مراجع قضایی مربوط قرار دهند.
ماده۲۸) معاون زندان برحسب وظیفه و عنوان اختصاصی (هر یك از معاونتها) و بر اساس درجه زندان یا مراكز حرفه آموزی و اشتغال در انجام تكالیف مقرر با زندان همكاری و معاضدت نموده و دستورهای قانونی او را به مورد اجرا می‌گذارد و در غیاب رییس یكی از معاونان به پیشنهاد وی و تصویب مدیر كل استان مسئولیت امور را بر عهده خواهد داشت.
ماده۲۹) وظایف فرمانده قرارگاه زندان به شرح زیر است:
۱) نظارت بر امور حفاظت فیزیكی زندان و تایید لوحه نگهبانی، گشت و كنترل و تایید لوحه پاسداری؛
۲) نظارت بر حضور و غیاب پرسنل انتظامی زندان و اقدام لازم در این خصوص؛
۳) بازدید و بررسی وضع ظاهری كاركنان حاضر به خدمت در هنگام برگزاری مراسم صبحگاه و انجام وظیفه و ارائه آموزشها و تذكرات ضروری به آنها؛
۴) نظارت در تمرین پرسنل نسبت به طرحهای دفاعی و امنیتی زندان با پرسنل؛
۵ ) بازدید از اماكن زندان و اسلحه و مهمات و تجهیزات و نظارت بر امر نظافت و نگهداری آنها؛
۶ ) نظارت بر نحوه اعزام و انتقال زندانیان به مراجع قضائی و دیگر مراجع؛
۷) نظارت، بررسی، هدایت و راهنمایی مسئول نگهبانی و افسر آموزش و یگان عملیات و سایر عوامل كشیك و گشت در انجام وظایف محوله؛
۸ ) ابلاغ دستورات مقامات مافوق و بخشنامه‌های اداری و انتظامی به مامورین مربوط و نظارت بر حُسن اجرای آنها؛
۹) عهده‌دار شدن امور در غیاب مسئول امور انتظامی؛
۱۰) تدوین، ارائه و پیشنهاد طرحها و دستورالعمل‌ها‌ی لازم در زمینه هر یك از موارد فوق در جهت بهبود امور جاری و تسهیل و تسریع كار برابر مقررات؛
۱۱) جلوگیری از وقوع هرگونه بی‌نظمی و نظارت بر تحقیقات اولیه و تشكیل پرونده و اعزام متهم یا متهمین به مراجع قضایی در وقت قانونی؛
۱۲) ارائه گزارش لازم از وقایع اتفاقیه به مقام مافوق؛
۱۳) انجام سایر امور محوله طبق دستور.
ماده۳۰) وظایف افسر نگهبان عبارت است از:
۱) حضور به موقع در محل خدمت و مطالعه مندرجات ۲۴ ساعت گذشته دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه به منظور پیگیری و اجرای دستورهای صادره از سوی مقام مافوق و اطلاع از وقایع مربوط.
۲) كنترل عوامل نگهبانی، نظارت بر تحویل اسلحه و مهمات به آنان، تطبیق نام آنان با لوحه نگهبانی، اعلام پرسنل غایب به مقام مافوق و ثبت اسامی و مامورین حاضر در دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه؛
۳) نظارت بر امور كمك افسر نگهبان مبنی بر اعزام به موقع عوامل نگهبانی به محل ماموریت؛
۴) تحویل و تحول امور نگهبانی با توجه به وقعات روز قبل؛
۵ ) تنظیم و ثبت وقعات و گزارشهای نهایی به صورت صحیح و بدون خط خوردگی و تراشیدگی و الحاق برابر دستورالعملهای صادره؛
۶ ) رسیدگی به پرونده‌های متشكله باقیمانده از نگهبانی قبل جهت تكمیل و به‌جریان انداختن و آماده نمودن آنها برای ارسال به مراجع قضایی؛
۷) نظارت بر انجام وظیفه مامورین اطلاعات درب ورودی و راهنمایی مراجعه‌كنندگان و نگهداری اشیاء ممنوعه ارباب رجوع؛
۸ ) بازدید از عوامل نگهبانی و اماكن انتظامی در طول مدت خدمت؛
۹) تقدیم گزارش از وضعیت حفاظت فیزیكی زندان در زمینه مشكلات، نواقص، ایرادات و نارسائیها به فرمانده انتظامی در مدت نگهبانی؛
۱۰) نظارت بر امور محوله داخلی بین پوسته دوم زندان مانند نظافت كلیه اماكن انتظامی، اطمینان از عدم وجود اشكال در ساختمان و تاسیسات
۱۱) تعیین افراد جیره بگیر، امور رفاهی مامورینی كه بطور شبانه‌روزی در زندان بسر می‌برند، وضعیت ظاهری و شئونات اسلامی، رعایت موارد انضباطی و جلوگیری از حركات یا اعمال سوء مامورین و نظارت بر اجرای برنامه‌های دسته‌جمعی از جمله نماز جماعت، سخنرانی و اجرای دستورات انضباطی و تنبیهی در مورد هریك از كاركنان و ارائه گزارش نواقص، معایب مشهود در هر مورد به مقام بالاتر؛
۱۲) اجرای مراسم صبحگاه و شامگاه؛
۱۳) اعمال نظارت لازم بر بازرسی بدنی از زندانیان، ملاقات كنندگان و بازرسی دقیق وسائط نقلیه و سایر تجهیزات در هنگام ورود و خروج از زندان بدون استثناء.
۱۴) هدایت و نظارت كمك نگهبان در انجام وظایف و امور محوله؛
۱۵) ارائه گزارش سوانح و حوادث غیر مترقبه حادث شده به مقام مافوق در اسرع وقت؛
۱۶) اجرای كامل مقررات و آئین‌نامه‌های مربوطه و نظارت كامل در حُسن جریان امور انتظامی و سركشی و بازدید مرتب از اماكن مختلف پستی و ارتباط آنان با یكدیگر و بطور كلی برقراری نظم و آرامش در محدوده فیزیكی تحت مسئولیت و اعمال مراقب دائم در مورد جلوگیری از ورود هرگونه سلاح سرد و گرم به زندان؛
۱۷) آمارگیری از كاركنان تحت امر بمنظور آگاهی بر تعداد كاركنان موجود، غائب، در حال مرخصی، بیمار، فراری، منتسب و غیره و تنظیم آمار لازم و درج آن در دفتر نگهبانی؛
۱۸) انجام سایر امور محوله طبق دستور.
ماده۳۱) مسئول بازدید و كنترل ورود و خروج افراد و وسایل موظف است علاوه بر امور محوله، اقدامات زیر را انجام دهد:
۱) بازرسی دقیق از وسائط نقلیه و اشیائی كه به هر نحو به زندان وارد و یا خارج می‌شوند و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه؛
۲) بازرسی بدنی از زندانیان و مراجعین به هنگام ورود یا خروج از زندان و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه؛
۳) اجرای مقررات مربوط به ورود اشخاص به زندان؛
۴) تنظیم و ثبت دفتر ورود و خروج به زندان؛
۵ ) ارائه گزارش موارد تخلفات زندانی و ارباب رجوع و معرفی آنان به مسئول مربوط؛
۶ ) كنترل ورود و خروج خودروها از حیث ثبت تاریخ و ساعت و شماره خودرو با نام راننده مربوط و گرفتن كارت شناسایی معتبر از راننده و در مواقع ضروری گرفتن كارت ماشین.
ماده۳۲) وظایف سایر مسئولین و كاركنان در زندانها، بازداشتگاهها، موسسات صنعتی، كشاورزی و خدماتی و سایر موسسات و مراكز وابسته بر اساس شرح وظائف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
ماده۳۳) ترك نگهبانی، صحبت كردن در موقع نگهبانی، خوابیدن و نشستن و خارج شدن از محوطه پاسگاه، غذا خوردن، استعمال دخانیات، انجام حركاتی كه باعث انصراف خاطر آنان از خدمت و مراقبت از زندانیان در تكالیف مقرره آنان شود ممنوع می‌باشد. نگهبانان باید طبق آئین‌نامه داخلی همیشه مجهز و ملبس به لباس رسمی و تمیز و مرتب بوده، مواقعی كه در داخل زندانها ماموریت داشته باشند بدون اسحله انجام وظیفه نمایند. اسلحه، مهمات و تجهیزات زندان باید در پوشش خارج بند در جای امن و مستحكم نگهداری شود.
هنگامی كه نگهبانان زندانی را طبق دستور رسمی و كتبی مقامات صلاحیتدار قانونی برای محاكمه یا بازپرسی یا انتقال به زندان یا محل دیگر از زندان خارج می‌نمایند باید مسلح باشند و در طول راه حق توقف و مذاكره و حرف زدن با متهم و دیگران را ندارند و مكلفند زندانی را برابر مقررات مربوط تحت مراقبت كامل از جای خلوت مستقیماً به مرجع احضار كننده بدرقه نموده پس از انجام كار او را بلافاصله و به‌همان نحو مستقیماً به زندان عودت داده به افسر نگهبان خارج تحویل نمایند.
نگهبانان به هنگام نگهبانی، بدرقه و حفاظت زندانیان از ادای احترامات معاف خواهند بود. اگر زندانی مبادرت به فرار نماید نگهبان موظف است ضمن استمداد از اطرافیان با تمام توان او را تعقیب نموده و چنانچه با بكار بردن تلاشهای ممكن موفق به دستگیری او نشود سه مرتبه با صدای بلند و رسا ایست داده هرگاه باز هم توقف ننمود، با رعایت اطراف و جوانب و توجه به اینكه باعث قتل یا جرح كسی نگردد با استفاده از اسلحه و خالی كردن تیر هوائی و در مقام ناچاری با نشانه‌گیری ساق پای زندانی از فرار او جلوگیری نماید. هرگاه نگهبان بدون اجازه رسمی و كتبی مقامات مربوط از بازداشت هر زندانی، اطلاعی به‌خارج از زندان داده یا اطلاعات و پیامها و نوشته‌ها یا اجناس و اشیائی از طرف زندانیان به خارج برساند یا از خارج برای آنان بیاورد به نسبت اهمیت تخلف تحت تعقیب قرار خواهد گرفت. نگهبان در مواقعی كه خلافی از یكنفر زندانی مشاهده نماید بدون اینكه حق داشته باشد او را مجازات یا حتی ملامت كند بایستی مراتب را با ذكر جزئیات امر كتباً به افسر نگهبان گزارش دهد چنانچه در مقام رسیدگی خلاف گزارش وی ثابت شود مواخذه خواهد شد.
تبصره ) تخلف از مقررات ماده فوق علاوه بر تعقیب قانونی موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده۳۴) در هر زندان مركز حرفه آموزی و اشتغال یا با توجه به نوع آن به تعداد كافی پست سازمانی جهت انجام امور مربوط در نظر گرفته خواهد شد. شرح وظایف هر یك از مشاغل توسط مسئولان مربوط در ستاد مركزی تصویب و به مسئولان زندان‌ها مراكز حرفه آموزی و اشتغال و جهت ابلاغ به متصدیان مشاغل ابلاغ خواهد شد.
تبصره ) مسئول هر واحد موظف است شرح وظایف مشاغل تحت سرپرستی خویش را مطالعه و به متصدیان مشاغل ابلاغ نماید. افزون بر آن ضمن ارایه آموزشهای لازم به كاركنان برای اجرای شرح وظایف یك نسخه از شرح وظایف هر فرد را در محل كار وی و در جایی كه توسط مراجعان به راحتی دیده می‌شود نصب نماید.ماده۳۵) وظایف سایر مسئولان و كاركنان سازمان و مراكز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاهها، موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی و سایر موسسه‌ها و مراكز وابسته بر اساس شرح وظایف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
تبصره۱) مسوولان پست‌های مصوب با توجه به امكانات و نیروی انسانی بر اساس تخصص‌های مربوط به پست مورد تصدی منصوب خواهند شد، رییس سازمان به منظور پیاده شدن راهبرد توسعه قضایی، اصل تخصص گرایی را در انتصاب‌ها ملاك قرار خواهد داد.
تبصره۲) كلیه مسئوولان بازرسی سازمان خواه در ستاد و خواه در استان‌ها باید از میان حقوقدانان مسلط به حقوق زندانیان انتخاب شوند.
تبصره۳) به منظور فراهم شدن زمینه‌های نهادینه سازی سیاست‌های نوین كیفری و فایده‌مندسازی شیوه‌های اجرای كیفر سلب آزادی، ترجیحاً رییسان مراكز آموزشی و پژوهشی سازمان و مسئولان واحدهای آموزش و پژوهش این مراكز از میان متخصصان كیفرشناسی انتخاب خواهند شد.
ماده۳۶) رییس دفتر زندان مكلف است در حُسن جریان كلیه امور مربوط به‌دبیرخانه و یا بایگانی و تقویم و ابلاغ و اجرای احكام، نظارت كامل داشته و مراقبت نماید تا كارهای جاری بدون وقفه و تاخیر و به موقع انجام شده، پاسخ نامه‌های رسیده در اسرع وقت تهیه و به مقصد ارسال شود، كلیه نامه‌ها و احكام و قرارهای رسیده در دفاتر مربوط ثبت، پس از ابلاغ به محكومان و اجرای مفاد آن در پرونده مربوط به هر محكوم درج و بایگانی گردد. بدیهی است نتیجه اجرای حكم را به مرجع قضایی مربوط ارسال خواهد نمود. دفاتر داخلی مراكز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان عبارتند از:
دفتر نامه‌ها و احكام و قرارها، دفتر ثبت اسامی محكومان، دفتر حضور و غیاب محكومان، دفتر ثبت تقویم و احتساب محكومیت‌ها با تعیین تاریخ دقیق آزادی محكومان، دفتر ثبت اسامی محكومان پیشینه‌دار، دفتر ثبت احضاریه، دفتر آزادی محكومان، دفتر ورود و خروج محكومان، دفتر ملاقات.
تبصره ) نظارت كامل در اجرای محكومیتهای حبس بدل از جزای نقدی محكومان نیز در زندان‌ها یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، از وظایف ذاتی مسئول اجرای احكام هر موسسه یا زندان كه زیر نظر مسوول مربوط انجام می‌شود.
ماده۳۷) مسئول شعبه اموال و انبار كه صاحب جمع اموال موسسه یا زندان شناخته می‌شود مكلف است طبق مقررات آیین‌نامه مربوط در محافظت و نگهداری اثاثیه و اموال دولتی و لوازم و اشیاء و اسناد متعلق به محكومان مراقبت و اهتمام شایسته بعمل آورده و وظایف مشروح زیر را انجام دهد:
ـ پیش بینی و اقدام به موقع و لازم در تهیه و تدارك اثاثیه و ملزومات و مایحتاج داخل موسسه یا زندان از قبیل لباس و پوشاك ماموران و محكومان، تامین احتیاج‌های مربوط به سوخت و روشنایی و استحمام و نظافت و بهداشت محكومان و مكانهای زندان و هرگونه ضرورت‌های دیگر؛
ـ جلوگیری از تفریط و تضییع و حیف و میل اموال و اثاثیه دولتی و لوازم شخصی محكومان و اشیایی كه به طور امانت می‌سپارند؛
ـ تهیه و تنظیم دفاتر مربوط به ثبت نامه‌های اداری؛
ـ وصول و تحویل اموال و لوازم و اشیاء دولتی، نوشت‌افزار اداری، البسه دولتی محكومان و ماموران موسسه یا زندان؛
ـ ثبت اموال و اثاثیه دولتی بنابر نمونه رسمی و منطبق با مقررات آیین‌نامه اموال دولتی؛
ـ ثبت درخواستهای مربوط به تهیه اشیاء و لوازم مورد احتیاج؛
ـ ثبت البسه و لوازم شخصی و اسناد عادی و قیمتی محكومان و هر چیزی كه محكوم موقع ورود به موسسه یا زندان با خود دارد در دفاتر مربوط؛
ـ تفكیك و نگهداری كیسه‌های محتوی لباس و اشیاء محكومان به ترتیب شماره ردیف (لباس و لوازم شخصی هر محكوم به محض ورود او به مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان باید بوسیله متصدی انبار تنظیف و ضد عفونی شـده در كیسـه مخصوص با ذكر شماره در برگ صورت مجلس تنظیمی تحویل و تحـول كه یك نسخه آن با قبـض انبار به محكوم تسلیم می‌شود لفاف شده و در حفظ و حراست آن از گزند موش و بید و آفات دیگر دقت و مراقبت كافی بعمل می‌آید)؛
ـ تنظیم اسناد و درخواست رسمی برای تهیه و تدارك اجناس مورد لزوم و امضاء و گزارش رییس موسسه یا زندان و مقام‌های مالی مربوط؛
ـ مراقبت در نظافت و حفاظت كامل اموال دولتی و امكانات محكومان؛
دقت و مراقبت كافی در تحویل صحیح و سالم امانت‌های محكومان به هنگام آزادی یا انتقال آنان و ارسال صورت مجلس تنظیمی با امضاء محكوم به دفتر مراكز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان.
ماده۳۸) اداره‌ها و واحدهای مددكاری و خدمات اجتماعی در جهت شناخت شخصیت محكومان و كشف و حل معضلات و مشكلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی آنان با كسب نظر روان شناس، تحقیقات و اقدام لازم را نموده، یك نسخه از تحقیقات را جهت ضبط در پرونده شخصیت محكوم به رییس زندان و نسخه دیگر را جهت اقدام لازم به اداره متبوع خود تسلیم می‌نماید. مددكاران باید با ابراز شفقت و جلب اعتماد محكوم برای بازگشت آنان به زندگی عادی و سالم اجتماعی اقدام و اهتمام لازم بعمل آورند.
تبصره ـ مدیران كل استان‌ها مكلفند هر سال بودجه‌ای را ترجیحاً با جلب كمكهای مردمی و موسسه‌های خیریه به منظور زندان زدایی و بصورت تنخواه در اختیار واحدهای مددكاری هر ندامتگاه قرار دهند؛ واحدهای مددكاری، ضمن تلاش برای جلب رضایت شاكی، بدهی‌های مالی تا سقف دو میلیون ریال را از بودجه در اختیار پرداخت نموده؛ تا بدینوسیله موجبات جلب رضایت شاكیان و آزادی محكومان مالی یا بهره‌مندی آنان از آزادی مشروط را فراهم كنند.
ماده۳۹) از تاریخ تصویب این آیین‌نامه واحدهای فرهنگی ـ تربیتی زندان‌ها و مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال به « واحد بازپروری» تغییر نام می‌یابند. مسوولان واحدهای بازپروری مكلفند كلیه‌ی اقدام‌ها، فعالیت‌ها، برنامه‌ها و امكانات مادی و معنوی واحد خود را به سوی بازپروری و بازسازگاری محكومان هدفمند سازند به نحوی كه نتیجه اقدام‌های آنان كاهش ماهانه و سالانه میزان تكرار بزه و افزایش میزان خروجی محكومان باشد.
افزون بر وظایف مقرر در پست‌های مصوب، مسوولان واحدهای بازپروری موظفند:
۱) برای كلیه فعالیت‌های خود به منظور بازپروری برنامه‌ریزی نموده؛ ضمن تعریف و تعیین اهداف عینی و اختصاصی خود؛ هم سو با بازپروری نسبت به مافی كه موثر دراصلاح، بازپروری و بازسازگاری محكومان با جامعه و نیز كاهش میزان بازگشت محكومان به زندان است اقدام نمایند.
۲) كلیه برنامه‌ها و اقدامهای بازپرورانه واحدهای خود را با محیط زندان یا مراكز محل خدمت، شرایط اقلیمی، فرهنگی و بومی و ویژگی‌های مردم شناسانه‌ی محكومان همساز و همگرا گردانند.
۳) آثار برنامه‌ها و فعالیت‌های اجرا شده واحد خود بر محكومان و تاثیر پیشرفت آن بر كاهش میزان تكرار بزه را مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهند و ضمن اصلاح، تعدیل یا حذف برنامه‌های نامناسب؛ برنامه‌های نوین بازپرورانه جایگزین آن نموده،گزارش‌های ماهانه و سالانه خود را به رییس زندان یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال محل خدمت و شورای طبقه‌بندی به منظور اتخاذ تصمیم‌های بهتر و مناسب‌تر ارسال نمایند.
تبصره ) گزارش‌های سالانه یاد شده هر سال توسط مدیران كل استان‌های مربوط به منظور بهینه‌سازی تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها به معاونت بازپروری سازمان تسلیم خواهند شد. معاونت یاد شده مكلف به مطالعه كارشناسانه، برنامه‌ریزی و ابلاغ برنامه‌های بهینه ساخته به واحدهای بازپروری می‌باشد.
ماده۴۰) روانشناسان زندان و مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند با همكاری مددكاران و بخش معاونت بازپروری و ملاحظه پرونده شخصیتی محكومان ضمن بررسی ناسازگاری و ناهنجاریهای روانی آنان مراتب را به شورای طبقه‌بندی اعلام و اقدام لازم را برای ایجاد سازگاری و در صورت لزوم درمان آنان بعمل آورند.
ماده۴۱) مسئول بهداری مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان موظف است با همكاری متخصصان مربوط چون روانپزشك، پزشك و یا روانشناس نسبت به بستری كردن بیماران روانی به منظور معالجه آنان اقدام نموده در صورتیكه بیماری افراد یاد شده منجر به جنون یا اختلال مشاعر تشخیص داده شود مراتب را در اسرع وقت بوسیله رییس موسسه یا زندان به پزشكی قانونی جهت اعلام نظر و اطلاع به مقام‌های قضایی گزارش نموده و در صورت نیاز برای انتقال و معالجه آنان در یك موسسه درمانی و تامینی تدابیر شایسته قانونی را اتخاذ نماید.
ماده۴۲) مربیان زندان‌ها، مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، صنعتی، كشاورزی و خدماتی موظفند ضمن اجرای دستورهایی كه از طرف رییس موسسه به آنان ابلاغ می‌شود، در روز دست كم دو بار صبح و عصر از محكومان و متهمان سرشماری و حضور و غیاب بعمل آورده و ضمن گشت، افراد مشغول بكار را تحت نظر گرفته و از هرگونه تماس آنان با افراد خارج و یا خروجشان از محوطه موسسه یا فرار آنان جلوگیری كنند و در صورت بروز حادثه یا مشاهده هرگونه تخلف فوری بنا بر مقررات این آیین‌نامه اقدام نموده، مراتب را به رییس زندان یا مراكز مربوط گزارش نمایند.
تبصره۱) شرح وظایف مربیان بر اساس ویژگی‌های موسسه یا زندان محل خدمت و متناسب با آن، متفاوت خواهد بود و شورای برنامه‌ریزی سازمان مكلف است در تعریف شرح وظایف مربیان تفاوت‌های موسسه‌ای را رعایت كند.
تبصره۲) اعزام و بدرقه محكومان و متهمان بوسیله نیروهای مربی ممنوع است. در موارد اضطراری یا در مورد محكومان و متهمان زن؛ این امر به همراهی دیگر ضابطان انجام خواهد شد.
ماده۴۳) متهمان و محكومان در طول اقامت در مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان و یا موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی و یا اقامت در موسسه‌های اقدامات تامینی و تربیتی از حیث تحولات حاصله در ویژگی‌های اخلاقی و مذهبی و تشخیص سلامت بدنی و روحی تحت مراقبت و بررسی متخصصان زندان یا موسسه مربوط قرار خواهند داشت.
تبصره ) اقدام‌های مقرر در این ماده در بازداشتگاهها نیز اعمال خواهد شد.
ماده۴۴) به منظور توسعه و ترویج مبانی و موازین حقوق شهروندی در زندان‌ها، بازداشتگاهها و موسسه‌های تحت نظر سازمان، رعایت موازین حقوق اسلامی و انسانی، تسهیل روند زندان‌زدایی و بازسازگاری محكومان با جامعه دفتری به نام « دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان» زیر نظر پرسی سازمان و با تعداد لازم كارشناس، تشكیل می‌شود.
وظایف این دفتر به شرح زیر است:
۱) مطالعه، بررسی و پیگیری موارد نقض حقوق شهروندی در زندان‎ها، بازداشتگاهها و مراكزحرفه‎آموزی و اشتغال و اعلام آن به رئیس سازمان؛
۲) مـطالعه پرونده‎هـای قضایی افراد تحت قرار و تذكر گذشت موعدهای قانونی به قاضیان ناظر و مقام‎های قضایی مربوط؛
۳) تهیه كتابچه‎ای در مورد حقوق و تكالیف قانونی محكومان و متهمان و تفهیم ماهانه این حقوق و تكالیف به افراد تازه وارد؛
۴) همكاری مستمر و نظام‎مند با هیات نظارت براجرای قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی، ستاد حقوق بشر قوه‎قضاییه و سایر نهادهای حقوق بشری پس از هماهنگی بازرس سازمان؛
۵) نظارت برحُسن اجرای این آیین‎نامه و سایر اموری كه به این دفتر به موجب قانون ارجاع می‎شود.
تبصره۱) مسوول دفتر، از میان حقوقدانان آگاه به موازین حقوق شهروندی توسط رئیس سازمان انتخاب می‎شود.
تبصره۲) مسئوول دفتر موظف است از وضعیت حقوق شهروندی مراكز حرفه‎آموزی و اشتغال و زندان‎ها بطور ماهیانه به رییس سازمان گزارش دهد.
تبصره۳) گزارش سالیانه حقوق شهروندی سازمان بوسیله مسئوول دفتر تهیه گشته ازطریق رییس سازمان تسلیم رییس قوه‎قضاییه خواهدشد.
تبصره۴) در كلیه اداره‎های كل استانی واحد حمایت از حقوق شهروندی زندانیان تاسیس خواهدشد.ماده۴۵) افزون بر نظارت بر حُسن اجرای قوانین و مقررات مربوط به زندان‌ها و مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و سایر وظایفی كه به موجب دیگر مقررات بر عهده قاضیان ناظر زندان گذارده شده است، وظایف آنان با رعایت مقررات این آیین‌نامه عبارت است از:
۱) اعمال نظارت بر امور محكومان از حیث پیشبرد اهداف بازپرورانه و اتخاذ تدابیر مناسب به منظور فردی‌سازی هر چه بیشتر كیفرها؛
۲) شركت در شورای طبقه‌بندی، ملاحظه پرونده شخصیت محكوم و اتخاذ تصمیم در مورد شیوه اعمال كیفر؛
۳) اعلام تخلف‌های آیین‌نامه‌ای و قانونی محكومان و متهمان به مراجع قضایی مربوط؛ در مواردی كه متضمن جرم باشد؛
۴) صدور مجوز به منظور ملاقات نمایندگان سیاسی و كنسولی اتباع خارجی كه در حال تحمل كیفر یا بازداشت‌اند؛
۵) اعطای مرخصی به محكومان با ملاحظه پیشرفت‌های بازپرورانه و مقررات آیین‌نامه؛
۶ ) مطالعه پرونده افراد تحت قرار بازداشت موقت یا كسب اطلاع از پرونده آنان بوسیله دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان یا طرق دیگر و اعلام مراتب گذشت مدت‌های قانونی موضوع بند ط ماده۳ قانون اصلاح قانون تشكیل دادگاههای عمومی و انقلاب (مصوب ۲۸/۷/۱۳۸۱) صرفاً جهت اطلاع به مراجع یاد شده؛
۷) صدور مجوز قانونی به منظور ملاقات وكیلان و مشاوران حقوقی با موكلان خود؛
۸ ) برگزاری جلسه‌های هفتگی پرسش و پاسخ با محكومان یا متهمان به منظور حل مشكلات قانونی بر آمده از نحوه اجرای كیفرها و پاسخ‌گویی به مشكلات حقوقی آنان؛
ماده۴۶) درهر زندان، مركز حرفه‌آموزی و اشتغال، یا موسسه صنعتی، كشاورزی و خدماتی هر یك ماه یك بار كمیسیونی با مسئولیت رییس زندان، موسسه و یا نماینده وی و با شركت متخصصان روانشناسی، مددكاری، فرهنگی، تربیتی و در صورت لزوم كارشناس صلاحیت‌دار دیگر تشكیل و خلاصه دیدگـاههای كمیسیون یاد شـده نسبت به محكوم در پرونده شخصیت او منعكس و رونوشت نظر كمیسیون برای قاضی ناظر زندان ارسال می‌گردد.
● بخش دوم: مقررات عمومی
▪ فصل نخست ـ پذیرش، تشخیص و طبقه‌بندی
ماده۴۷) واحد پذیرش و تشخیص محلی است برای پذیرش، بررسی و شناخت شخصیت محكومان و متهمان كه زیر نظر مسئول مربوط انجام وظیفه می‌نماید.
ماده۴۸) پذیرش از هنگامی آغاز می‌گردد كه متهم یا محكوم به موجب برگ رسمی به امضاء و مهر مقام قضایی صادر كننده قرار یا حكم، متضمن مشخصات كامل متهم یا محكوم (شهرت ـ نام ـ نام پدر ـ سن ـ شماره شناسنامه ـ شماره ملی ـ كدپستی ـ شغل ـ نوع جرم و اتهام یا محكومیت ـ نوع و میزان مجازات ـ شماره قرار یا حكم ـ تاریخ شروع بازداشت) وسیله مامور شناخته شده قبلی كه باید كارت شناسایی رسمی ملصق به عكس خود را ارایه دهد به مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، بازداشتگاه، زندان یا سایر مراكز وابسته تحویل می‌گردد.
تبصره۱) عدم ذكر نام و نام خانوادگی، نام پدر، نوع اتهام، شماره قرار و نیز عدم مهر و امضای مقام قضـایی و قـانونی موجـب عدم پذیرش فرد خواهد بـود مگر در مواردیـكه به ولگردی یا بی هویتی و امثال آن تصریح گردد كه در این صورت زندان و مرجع قضایی بایستی به هر نحو ممكن مشخصات دقیق وی را به دست آورده و در سوابق ثبت كند.
تبصره۲) سازمان موظف است فهرست مقام‌های صلاحیتدار قانونی را كه بر اساس سایر قوانین موضوعه مجاز به معرفی متهمان یا محكومان به زندان می‌باشند به اداره‌های كل زندان‌ها اعلام نماید.
ماده۴۹) از هر محكوم به محض ورود در قسمت پذیرش و تشخیص توسط ماموران نیروی انتظامی انگشت نگاری و عكاسی به عمل می‌آید و پس از تنظیم دو برگ انگشت‌نگاری (یگ برگ برای زندان و یك برگ برای ارسال به مراكز اسناد قانونی) برای تعیین پیشینه با ذكر شماره عكس محكوم به انضمام مدارك رسمی نسبت به تحویل زندانی اقدام می‌گردد و افزون بر شماره كلاسه دفاتر ثبت كل و ثبت قرارها و محكومیت‌ها ذكر شماره عكس نیز در كلیه مكاتبه‌های مربوط بازداشتی‌ها و محكومان الزامی است.
تبصره۱) هر محكوم یا متهم مكلف است هنگام ورود مشخصات صحیح و كامل، كدپستی و كد ملی خود را به واحد پذیرش اعلام نماید و در صورت ارایه مشخصات غلط بنابر مقررات این آیین‌نامه تنبیه انضباطی خواهد شد، مسوولان زندان‌ها یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال مكلف‌اند پس از احراز هویت واقعی مراتب را به مراجع قضایی مربوط اعلام نمایند.
تبصره۲) محكوم یا متهم هنگام ورود باید دست كم یك نفر را معرفی نماید كه در صورت بروز هرگونه اتفاقی برای وی در اسرع وقت به فرد یاد شده اطلاع داده شود.
ماده۵۰ ) در زندان‌ها مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و باید دفاتر ثبت كل حاوی نكات زیر، صفحه‌بنـدی و به امضـاء و مهر رییس زنـدان رسیـده و مشخصـات محكوم و متهم به محض ورود و پیش از تحویل او به زندان بشرح زیر در آن ثبت شود (ذكر هویت كامل متهم یا محكوم، شامل: نام و نام خانوادگی كنونی و پیشین، نام مستعار، لقب، نام پدر و مادر، وضع شرایط و ویژگی‌های خانوادگی، جنسیت، مذهب، تابعیت، شغل، سن، وضعیت تاهل، میزان سواد، پیشینه كیفری، شماره عكس، علایم مخصوص بدنی، نوع اتهام یا محكومیت، نوع قرار یا مجازات، مدت محكومیت، تاریخ شروع بازداشت، تاریخ آزادی از زندان، شماره قرار یا حكم، مرجع صدور قرار یا حكم، نشانی دائم، شماره تلفن و شماره و محل صدور شناسنامه) صحت انطباق مشخصات یاد شده با محكوم معرفی شده باید در زیر معرفی‌نامه بوسیله مامور و آورنده نامه محكوم یا متهم تایید و پس از ثبت مراتب در دفتر ثبت كل صحت آن به امضاء محكوم معرفی شده در ستون آخر دفتر یاد شده گواهی شود.
ماده۵۱) پس از ثبت مشخصات كامل محكوم یا متهم در دفاتر (دفاتر ذكر شده درماده ۳۷) برای هر فرد به ترتیب شماره دایمی عكس پرونده تشكیل می‌گردد و كارت شناسایی ملصق به عكس همچنین كارت بایگانی به ترتیب حروف الفبا تهیه و در ردیف مربوط نگهداری می‌گردد.
ماده۵۲ ) شماره مكاتبه‌های اداری درباره محكوم یا متهم به این شرح خواهد بود:
ـ متهم: (شماره ردیف، شماره عكس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محكومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت كل، علامت ممیزه زندان).
ـ محكوم: (شماره ردیف، شماره عكس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محكومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت كل، علامت ممیزه زندان).
ماده۵۳ ) كلیه پرونده‌های محكومان و متهمان، بایستی ملصق به عكس و حاوی برگ انگشت نگاری و شرح حال و خلاصه پیشینه شخصی، خانوادگی، اجتماعی و كیفری آنها به امضاء مسئول بایگانی زندان باشد.
ماده۵۴ ) برای هر محكوم كارت شناسایی ملصق به عكس شامل مشخصات كامل به شرح مندرج در ماده ۴۹ تهیه و در هرگونه نقل و انتقالی به عنوان معرف و مبین مشخصات محكوم مورد استناد و استفاده لازم قرار می‌گیرد.
ماده۵۵ ) رییس زندان مراكز حرفه آموزی و اشتغال، یا جانشین آنها مكلف است هر روز اول وقت اداری از محكومان و متهمان تازه وارد بازدید نموده و الزام اجرای مقررات و مراعات نظم و انضبـاط را در محیط بازداشتـگاه، مراكز حرفه‌آموزی و اشتـغال و زندان به آنان تفهیم نموده و دفترچه راهنمای مقررات و حقوق وظایف آنان را میان آنها توزیع نماید.
ماده۵۶ ) در صـورت فقـدان منـع قانـونی، هر محـكوم می‌تواند در اسـرع وقـت به وسایل ممكن به یكی از نزدیكان مورد اعتماد خود اطلاع دهد كه در زندان حضور یافته، نسبت به تحویل اشیاء و لوازم شخصی او با حضور خود محكوم اقدام نماید، در هر نوبت صورتمجلس تحویل و تحول بایستی در دفاتر نگهبانی و انبار زندان یا بازداشتگاه و پرونده محكوم ثبت شود.
ماده۵۷ ) هرگاه محكوم بطور كتبی تقاضا نماید كه اشیاء و لوازم شخصی خود را به وسیله پست سفارشی یا به وسیله مطمئن دیگر برای یكی از بستگان خویش ارسال دارد نسبت به بسته‌بندی و لاك و مهر آن با تنظیم صورتمجلس به امضای خود محكوم و مسئول امور نگهبانی و انباردار حاوی مشخصات و جزئیات و تعداد محتویات بسته اقدام می‌گردد. هزینه بسته‌بندی و حمل آن بعهده محكوم می‌باشد.
ماده۵۸ ) در صورتیكه محكوم یا متهم نتواند شخص مطمئن را برای تحویل دادن اسناد و اشیاء و لوازم شخصی و قیمتی خود معرفی نماید، تعیین تكلیف و محل و نحوه سپردن و نگهداری آن در محلی غیر از موسسه یا زندان از قبیل صندوق امانات پستی یا یكی از بانكها و غیره موكول به تقاضای كتبی وی خواهد بود. هزینه نگهداری به عهده محكوم یا متهم است.
ماده۵۹ ـ هنگام انتقال محكوم یا متهم به زندان دیگر باید تشریفات تحویل و تحول و بسته‌بندی لوازم و اشیاء دیگر او با تنظیم صورتمجلس و ثبت مراتب در دفاتر نگهبـانی و انبـار به طور كـامـل انجام شـده و یـك نسخه از صورتمجلس به همـراه وی به موسسه یا زندان مقصد ارسال شود.
ماده۶۰ ) محكومان یا متهمان مجازند در موسسه یا زندان تنها از لوازم و اشیاء شخصی زیر استفاده نمایند در غیر اینصورت بنا بر نظر شورای انضباطی با آنها برخورد خواهد شد. كتاب و نشریات مجاز، خمیر دندان و مسواك غیر فلزی، جای صابون غیرفلزی، صابون و شامپو، ابر حمام، شانه غیر فلزی، دو عدد حوله كوچك، دو جفت جوراب، لباس زیر بنا به ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (كاغذ، پاكت، مداد، خودكار) عینك طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه بهداری، زندان، ناخن گیر فاقد چاقو، ماشین اصلاح دستی، رادیو یك موج باطری‌دار.
ماده۶۱ ) به استثناء لوازم ذكر شده در ماده یاد شده نگهداری و استفاده از اشیاء دیگر موكول به پیشنهاد رییس موسسه یا زندان و تصویب مدیركل استان می‌باشد. (این اشیاء در هنگام ورود با ذكر مشخصات كامل در دو نسخه صورتجلسه شده كه یك نسخه در اختیار آورنده و نسخه دیگر در پرونده محكوم یا متهم ضبط می‌گردد).
ماده۶۲ ) محكوم یا متهم حـق آوردن لـوازم و ابزار كار از كارگاه و آموزشـگـاه را به داخل موسسه یا زندان یا بازداشتگاه ندارد.
ماده۶۳ ) در هر مركز حرفه آمـوزی و اشتغال یا زنـدان قسمتی به نام تشخیـص به منظور شناخت شخصیت محكومان و متهمان و طبقه بندی آنان با استفاده از خدمات كارشناسان متخصص تشكیل می‌گردد كه تهیه و تنظیم و نگهداری پرونده شخصیتی آنان به شرح مواد بعدی بعهده این قسمت است.
ماده۶۴ ) محكومان حداكثر دو ماه در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایشگاههای پزشكی، روانپزشكی،آزمونهای روانشناسی و شناخت شخصیت و استعداد قرار گرفته و میزان سلامت جسمی و روانی معلومات و اطلاعات مذهبی و علمی و فنی آنان را در جهت شناخت شخصیت بررسی و تعیین می‌گردد. مددكاران اجتماعی طبق فرمهای تنظیمی كه براساس موازین اسلامی از سوی سازمان تهیه می‌شود در مورد پیشینه زندگی تحقیقات لازم به عمل آورده گزارش كاملی از گذشته محكوم یا متهم از دوران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش در محیط‌های مختلف خانوادگی، تحصیلی، محلی، حرفه‌ای و غیره را با اظهارنظر خود تهیه می‌نماید. در انقضاء مدت اقامت آنان در قسمت پذیرش و تشخیص كلیه گزارشهای متخصصان در پرونده او متمركز می‌شوند تا در شورای طبقه‌بندی مطرح شود.
ماده۶۵ ) در هر زندان، مركز حرفه‌آموزی و اشتغال یا، شورایی با تركیب زیر به نام شورای طبقه بندی تشكیل می‌شود: قاضی ناظر زندان به عنوان رئیس شورا؛ رییس زندان یا مركز مربوط به عنوان دبیر شورا مسئولان واحدهای قضایی، بازپروری، انتظامی، رییس اندرزگاه مربوط، یك نفر روانشناس و یك نفر مددكار كه در قسمت تشخیص فعالیت می‌نمایند با انتخاب رییس مركز یا زندان.
تبصره۱) شورای طبقه بندی در اتخاذ تصمیم‌های مربوط به محكومان یا متهمان در صورت نیاز نظر واحد حفاظت و اطلاعات را اخذ می‌نماید.
تبصره۲) در زندان یا مراكزی كه دارای قاضیان ناظر متعدد باشد، انتخاب قاضی ناظر رییس شورا بر عهده‌ی دادستان است.
تبصره۳) در صورت عدم حضور سایر قاضیان ناظر در جلسات شورا؛ مصوبات شورای طبقه بندی بایستی به استحضار آنان برسد.
ماده۶۶ ) شورای طبقه‌بندی در موارد زیر اتخاذ تصمیم می‌نماید:
الف ) تعیین و تقسیم محل استقرار محكومان و متهمان؛
ب ) اشتغال یا عدم اشتغال به كار محكومان درمراكز اشتغال داخل و خارج از موسسه یا زندان؛
ج ) اظهارنظر در زمینه احراز شرایط آزادی مشروط و عفو محكومان با رعایت مقررات مربوط.
تبصره ) نقل و انتقال محكوم یا متهم در داخل در اختیار رییس موسسه یا زندان می‌باشد.
ماده۶۷ ) شورای طبقه بندی دست كم هفته‌ای یك بار تشكیل و با حضور اكثریت اعضا رسمیت می‌یابد، تصمیم‌های شورا با اكثریت آراء قطعی قابل اجرا است در صورت لزوم به دعوت رییس موسسه یا زندان جلسه فوق‌العاده تشكیل خواهد شد.ماده۶۸ ) مدیركل استان یا رییس زندان یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال با تصویب شورای طبقه بندی و به منظور تشویق محكومان، پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط آنها را با توجه به علاقه‌ی محكومان و پیشرفت آنان در اشتغال و رعایت مواد مربوط در این آیین‌نامه تقدیم می‌دارند.
تبصره ) اشتغال به كار كلیه محكومان در صورت عدم ممنوعیت در حكم، با تصویب شورای طبقه بندی و در صورت نیاز پس از گذارندن یك دوره حرفه آموزی و آموزش، بلامانع است.
ماده۶۹ ) محكومان حسب پیشینه، سن، جنس، تابعیت، نوع جرم، مدت مجازات وضع جسمانی و روانی، چگونـگی شخصیـت و استعـداد و میزان تحصیـلات و تخصـص به یكی از قسمتهای مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، زندان یا موسسه‌های تامینی و تربیتی معرفی می‌گردند.
تبصره۱) محكـومان و متهمان زن می‌توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند. رییسان و مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال می‌توانند در هر موسسه یا زندان نسبت به تفكیك و جداسازی اطفال ۲ تا ۶ سال در محل مجزا (مهد كودك) اقدام و یا نسبت به انتقال اطفال موصوف به بهزیستی یا موسسه‌های نگهداری اطفال مبادرت نمایند.
تبصره۲) محكومان معرفی شده به زندان یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال كه وضعیت ظاهری آنها حكایت از بیماریهای روانی و جسمانی دارد، باید پیش از پذیرش توسط پزشك معتمد مورد معاینه قرار گرفته و در صورت نیاز به مراقبت‌های پزشكی و بیمارستانی، مراتب به قاضی مربوط اعلام گردد.
▪ فصل دوم ـ امور داخلی، برنامه‌ریزی روزانه، تغذیه و بهداشت
ماده۷۰) در صورت امكان به محكوم یك اتاق با وسایل لازم داده می‌شود و هرگاه محكومان بطور دسته جمعی نگهداری شوند باید منتهای كوشش و دقت را در انتخاب افراد یك گروه از حیث تناسب سن و جهات دیگر بویژه به هنگام خواب به عمل آورده و در شب بازدید و نظارت بیشتری درباره آنان اعمال گردد. برای محكومانی كه حسب دستور مقام‌های قضایی صلاحیت‌دار می‌بایست بطور جداگانه نگهداری شوند باید اتاقی با امكانات لازم در نظر گرفته شود.
ماده۷۱) لوازم آسایشگاه برای هر محكوم عبارت است از: تختخواب، تشك، بالش، دوتخته پتو، ملحفه برای پتو، تشك و بالش (تغییر محل این لوازم در آسایشگاه به دلخواه محكوم ممنوع است).
ماده۷۲) محكومان مكلفند در حفظ و نگهداری و نظافت كامل لوازم موسسه یا زندان مراقبتهای لازم را به عمل آورند.
ماده۷۳) محكومان به هیچ وجه حق روشن كردن آتش و استفاده از چراغهای خوراك‌پزی و نگهداری نفت و بنزین و وسایل برقی و سایر مواد محترقه را در داخل موسسه، زندان یا بازداشتگاه ندارد.
ماده۷۴) برنامه روزانه موسسه‌ها، زندان‌ها و بازداشتگاهها بایستی بدون تبعیض و استثناء درباره كلیه محكومان یكسان به مورد اجرا گذارده شود. برنامه موسسه‌ها، زندان‌ها و بازداشتگاهها به شرح زیر است:
اذان صبح، بیدارباش و تا طلوع آفتاب، انجام امور واجب مذهبی، استحمام، نظافت آسایشگاه، امور شخصی، طلوع آفتاب، ورزش صبحگاهی، صرف صبحانه و سپس شركت در كلاسها یا كارگاهها، از ظهر تا ۲بعد از ظهر انجام امور واجب مذهبی، صرف نهار و استراحت، ۲بعداز ظهر و پس از آن شركت در كلاسها و كارگاهها، مغرب بجای آوردن امور واجب مذهبی، شام و ساعت خاموشی.
تبصره ) در صورتی كه تلویزیون برنامه آموزشی مفیدی برای محكومان داشته باشد ریاست موسسه یا زندان می‌تواند خاموشی را تا پایان برنامه تلویزیون به تاخیر اندازد.
ماده۷۵) بیماران و افراد سالخورده با صدور گواهی معذوریت از طرف پزشك زندان و تایید آن توسط مسئول بهداری برای مدتی كه در گواهی تصریح می‌گردد از اجرای برنامه‌های روزانه معاف خواهند بود.
ماده۷۶) در موقع امتحانها و بنا به ضرورت، برای مطالعه و به منظور تشویق محكومان با كسب اجازه كتبی از مسئول موسسه یا زندان، استفاد از روشنایی با رعایت سكوت كامل بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران مجاز می‌باشد.
ماده۷۷) پس از خاموشی باید در محوطه موسسه یا زندان سكوت كامل برقرار باشد. همچنین در موقع كار، تحصیل، گردش، ورزش، تفریحات سالم و انجام وظایف جاری رعایت نزاكت، ادب، احترام و متانت در گفتار، كردار و رفتار در همه جا و تمام ساعت‌های شبانه‌روز الزامی است.
ماده۷۸) فریاد زدن، آواز خواندن با صدای بلند، جر و بحث و گفتگوهای تند كه مخل امنیت موسسه یا زندان گردد، مشاجره و ارتكاب هر عمل فردی یا دسته‌جمعی كه نظم و آرامش داخل موسسه یا زندان را مختل سازد، صحبت و اشاره كردن به هر نحوی از انحاء از پنجره‌های زندان با خارج بطور مطلق ممنوع است.
ماده۷۹) بازدید بدنی و لوازم همراه محكومان هنگام ورود و خروج به موسسه یا زندان و آسایشگاه به هر علتی الزامی است.
ماده۸۰ ) متهمان و محكومان باید بر اساس موازین اسلامی تحت نظارت مربیان مسئول امور تربیتی زندان بوده و از آنان دست كم روزی دو نوبت صبحها پیش از شروع ورزش و شبها هنگام ورود به آسایشگاه سرشماری به عمل آید.
ماده ۸۱ ) محل كار و آسایشگاه و اشیاء محكوم یا متهم بر اساس دستور رییس زندان یا جانشین او بازرسی می‌شود. تمرد یا مقاومت در برابر ماموران بازرسی و سرپیچی از اجرای دستورهای آنها موجب تنبیه‌های انضباطی متمرد خواهد شد.
ماده۸۲ ) برای حفظ آرامش و امنیت داخل موسسه یا زندان و بازداشتگاه باید دست كم ماهی یكبار كلیه اماكن و لوازم و اشیاء محكومان بوسیله گروهی با انتخاب رییس موسسه یا زندان یا جانشین او و تحت تعلیم و نظارت آنان بازرسی شود و با تنظیم صورتمجلس گزارش كار بطور مرتب در پوشه مخصوص بازرسی موسسه یا زندان یا بازداشتگاه بایگانی شود.
ماده۸۳ ) میخ زدن یا نوشتن روی دیوارهای موسسه یا زندان یا بازداشتگاه، ترسیم و نقاشی و الصاق عكس و هرگونه نوشته‌ای در آسایشگاه ممنوع است مگر در موارد خاص با اجازه رییس موسسه یا زندان.
ماده۸۴ ) دست زدن متهمان یا محكومان به سیم‌كشی و تغییر محل لوازم الكتریكی یا تعویض آن به وسیله آنان در موسسه یا زندان و بازداشتگاه به كلی ممنوع است.
ماده۸۵ ) متهم یا محكوم باید هر روز صبح پیش از خروج از آسایشگاه نسبت به‌نظافت اتاق و لوازم آن و مرتب كردن رختخواب خود اقدام نماید. آویزان كردن لباس و لوازم شخصی در آسایشگاه ممنوع است بدین منظور اشكافهایی مخصوص تهیه و در اختیار محكومان قرار می‌گیرد.
ماده۸۶ ) استعمال دخانیات در مكانهای سقف‌دار بطور مطلق ممنوع است، مسئولان مربوط در موسسه یا زندان مكلفند تمهیدهای لازم به منظور ترك سیگار را فراهم نمایند.
ماده۸۷ ) متهمان و محكومان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نمی‌باشند و به منظور رفع نیازمندیها و احتیاجهایشان، مسئولان زندان مكلفند با استفاده از روشهای قابل اجرا تمهیدهایی را فراهم نموده تا محكومان بتوانند از محل موجودی خود نسبت به خرید از فروشگاهها و تهیه سایر كالاهای موردنیاز خود اقدام نمایند. دستورالعمل موضوع این ماده از سوی سازمان به اداره‌های كل زندان‌ها ابلاغ خواهد شد.
تبصره) در صورت كشف وجوه نقدی و اوراق بهادار چنانچه محكوم، از وجه نقد استفاده‌های نامشروع از قبیل قماربازی و دادن رشوه نماید، وجوه یادشده توقیف و مراتب طی گزارشی به قاضی ناظر زندان ارسال می‌گردد و چنانچه استفاده‌های نامشروع از آن بعمل نیامده باشد ضمن طرح موضوع در شورای انضباطی وجوه یاد شده به حساب وی منظور گردیده و در مورد اوراق بهادار حسب مورد تصمیم قانونی اتخاذ می‌گردد.
ماده۸۸ ) در صورت كشف اشیاء ممنوعه چنانچه صرف نگهداری آنها جرم باشد، موضوع طی گزارشی به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم ارسال می‌گردد و در غیر اینصورت ضمن طرح در شورای انضباطی تا پایان مدت حبس اشیاء یاد شده توقیف و نگهداری و یا طی صورتجلسه تحویل خانواده محكوم می‌شود.
ماده۸۹ ) مواد ذكر شده در دو ماده پیش در سه نسخه صورتجلسه شده یك نسخه نزد قاضی ناظر و یك نسخه در پرونده محكوم بایگانی و نسخه دیگر به محكوم تحویل می‌گردد.
ماده۹۰) پوشیدن لباس ویژه‌ی محكوم، برای محكومان الزامی نیست مگر به تشخیص سازمان زندان‌ها.
ماده۹۱ ) به تشخیص دایره مددكاری از سوی زندان سالیانه به متهمان و محكومان نیازمند به میزان مناسب لباس داده شده و نیازمندی‌های بهداشتی ضروری متهمان و محكومان زن نیز تامین می‌شود.
تبصره ) استفاده از بند شلوار و كمربند و نظایر آن بجز شركت در برنامه‌های ورزشی كه از سوی سازمان مجاز تشخیص داده می‌شود ممنوع می‌باشد.
ماده۹۲) برنامه غذایی متهمان و محكومان به تناسب فصل‌های سال به وسیله مدیركل هر استان تصویب و به زندان‌ها ابلاغ می‌گردد. اداره‌های مالی و تداركاتی و انبارهای زندان بر اساس برنامه تنظیمی نسبت به تامین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه و دقت در مرغوبیت نوع آن اقدام می‌نمایند.
تبصره ) مدیران كل استانها می‌بایست با توجه به شرایط و احتیاجهای اقلیمی هر محل نسبت به تغییرات برنامه غذایی در محدوده اعتبار مصوب اقدام نمایند.
ماده۹۳) غذای روزانه در سه وعده به ترتیب زیر به متهمان و محكومان داده می‌شود. صبحانه، نهار، شام و اغذیه لازم كه دارای كالری و ویتامینهای كافی باشد براساس برنامه‌های غذایی مصوب و متناسب با شرایط آب و هوا در هر محل با چای یا آب آشامیدنی سالم در اختیار محكومان گذارده می‌شود. در تهیه وسایل ضروری برای جلوگیری از فساد اولیه خواروبار و در تنظیف ظروف و محوطه آشپزخانه از طرف مسئولان مربوطه اهتمام كافی و مستمر به عمل آید.
تبصره۱) متهمان و محكومان باید غذای خود را در صورت امكان در سالن غذاخوری زندان صرف نمایند.
تبصره۲) متهمان و محكومان بیمار طبق برنامه و نظریه پزشك معالج در مدتی كه برای آنان تعیین شده است از غذای مخصوص بهداری استفاده خواهند نمود.
ماده۹۴) برنامه روزانه متهمان و محكومان و برنامه غذایی آنان در ماه مبارك رمضان از سوی سازمان اعلام خواهد شد.
ماده۹۵) حداقل برنامه غذایی عبارت است از:
نان و پنیر و چای برای صبحانه و نهار یا شام، سبزیجات تازه یا خشك، برنج، سیب‌زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم‌مرغ و میوه فصل می‌باشد و در هر هفته حداقل سه بار به محكومان نهار و شام با گوشت داده می‌شود.
تبصره ) نوع غذا برای كلیه محكومان هر زندان یكسان طبخ و توزیع می‌گردد.
ماده۹۶) لوازم غذاخوری برای هر محكوم عبارت است از: بشقاب ـ كاسه ـ لیوان و قاشق (در صورت امكان از جنس ملامین).
ماده۹۷) نظافت آشپزخانه، سالن غذاخوری، شستشو و خشك كردن ظروف و لوازم آنها بدون تبعیض و استثناء بر اساس برنامه موسسه یا زندان به عهده كلیه محكومان می‌باشد.
ماده۹۸) در داخل موسسه یا زندان‌ها به اندازه احتیاج با سرمایه بنگاه تعاون، حرفه‌آموزی و صنایع زندانیان كشور و یا زندان، فروشگاههای لازم تاسیس و رییس موسسه یا زندان از نظر حفاظت و مسئولیتی كه به عهده دارد بر آنها نظارت خواهد داشت.
تبصره۱) تعیین اجناس و مواد مجاز برای فروش در فروشگاههای زندان با توجه به ضرورت حفـظ بهداشت و امنیت داخلی با رییس زنـدان و نرخ آنها بر اساس قیمت عادلانه‌ی روز خواهد بود.
تبصره۲) اجناس و لوازم فروشگاههای زندان نباید بیش از قیمت عادلانه روز بوده و در صورت وجود اجناس تعاونی الزاماً با قیمت تعاونی فروخته می‌شود.
تبصره۳) صورت ریز مواد و اجناس موجود به نرخ عادلانه به امضای مسئول فروشگاههای موسسه یا زندان در تابلویی كه به همین منظور در مدخل فروشگاه نصب می‌گردد درج و در معرض دید مشتریان گذارده می‌شود.
تبصره۴) رییسان زندان‌ها مكلفند نظارت كامل بر نرخ اجناس داشته باشند و چنانچه تخلفی صورت گیرد متخلفان را به مراجع مربوط معرفی می‌نمایند.
ماده۹۹) محكومان و ملاقات‌كنندگان می‌توانند اقلام موردنیاز خود را از فروشگاههای داخل موسسه یا زندان تهیه نمایند؛ مگراینكه محكوم به علت تنبیه انضباطی یا دستور پزشك از این امر منع گردیده باشد.
تبصره ) فروش لوازم تجملی و مواد محركه و دارو و وسایل برقی در فروشگاههای موسسه یا زندان ممنوع است.
ماده۱۰۰) وضـع اماكن موسسه یا زندان عموماً و آسایشگاه محكومان بویژه باید بر اساس اصول بهداشتی باشد.ماده۱۰۱) نظافت داخل آسایشگاه، راهروها، حیاط هواخوری، سرویسها، سالن اجتماعات، نمازخانه، كتابخانه، كارگاهها و موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی و امثال آن تحت برنامه‌ریزی و نظارت به عهده محكومان است. اجیر كردن محكوم توسط محكومی دیگر به هر نحو ممنوع است.
تبصره ) با محكومان بیمار و سالخوردگان و كسانی كه قادر به انجام كارهائی چون موضوع ماده پیش نباشند بر اساس ماده ۷۶ رفتار خواهد شد.
ماده ۱۰۲) بهداری موسسه یا زندان مكلف است دست كم ماهی یكبار نسبت به‌تست پزشكی كلیه محكومان اقدام نماید.
ماده۱۰۳) تا جایی كه امكانپذیر است باید ترتیبی اتخاذ شود كه احتیاج‌های درمانی و بهداشتی محكومان بیمار در داخل موسسه یا زندان تامین شود تا به انتقال محكوم به خارج از موسسه یا زندان نیازی نباشد. با این همه در موارد ضروری خروج محكوم از زندان برای معالجه بایستی با تایید بهداری زندان و اجازه رییس موسسه یا زندان و موافقت قاضی ناظر باشد. در موارد فوری محكومی بیمار به دستور پزشك یا بهداری زندان و اجازه رییس موسسه یا زندان یا جانشین او به بیمارستان اعزام می‌گردد و مراتب باید در اسرع وقت به صورت كتبی به قاضی ناظر گزارش شود.
تبصره ) قاضی ناظر و مسئولان مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها موظفند وضع محكومان بیمار صعب‌العلاج یا غیرقابل علاج را رسیدگی كرده، حسب مورد بر اساس مقررات قانون آئین دادرسی كیفری اقدام كنند.
ماده۱۰۴) هزینه درمان عوارض و بیماریهایی كه ضرورت یا فوریت درمان ندارند و یا در اثر تقصیر ناشی شده است به عهده محكوم و یا مقصر است.
ماده۱۰۵) كلیه اماكن زندان‌ها و اماكن وابسته باید دست‌كم ماهی یكبار ضدعفونی شود مگراینكه به علت ظهور حشره‌ها یا بروز اپیدمی و اشاعه ویروس، بیماریهای موسمی و محلی ایجاب نماید زودتر از موعد مقرر نسبت به گندزدائی لوازم مربوط و سمپاشی اتاقها در محوطه زندان اقدام شود.
ماده۱۰۶) در كارگاهها و اماكنی كه محكومان در آن اشتغال به كار دارند پنجره‌ها باید به اندازه كافی وسیع باشد تا نور و هوای آزاد به مقدار كافی داخل شود و در صورت لزوم برای كار و مطالعه آنها نور مصنوعی فراهم گردد. مجاری فاضلاب همیشه باید باز باشد و در رفع عفونت و آلودگی در محوطه و مكانهای زندان‌ها مراقبت و اقدام لازم و دائم به عمل آید.
ماده۱۰۷) در هر موسسه یا زندان باید وسایل استحمام محكومان فراهم بوده، محكوم به محض ورود به موسسه یا زندان استحمام نماید.
ماده۱۰۸) گرمابه و مستراح و دستشوئی زندان باید همیشه تمیز و نظیف باشد و به اندازه كافی دوش سرد و گرم در دسترس محكومان گذاشته شود تا بتوانند با توجه به‌فصل‌های سال در هفته یكبار استحمام نمایند.
ماده۱۰۹) تراشیدن موی سر محكوم الزامی نیست، ولی به لحاظ رعایت مسائل بهداشتی كوتاه كردن موی سر آنان در حد متعارف الزامی است.
ماده۱۱۰) بهداری موسسه یا زندان مكلف است برای پیشگیری از سرایت بیماریهای واگیر مانند بیماریهای آمیزشی، سل و نظایر آن وارد عمل شده، با استفاده از همكاری و كمكهای مالی و فنی وزارتخانه‌ها و موسسه‌ها و انجمنها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان كامل بیماران یاد شده و همچنین معتادان مواد مخدر یا الكل اقدام نماید.
ماده۱۱۱) بهداری موسسه یا زندان موظف است از محكوم تازه وارد معاینه‌های كامل پزشكی به عمل آورده، در صورت لزوم با انجام آزمایشهای تشخیص طبی برنامه‌ریزی و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراكز مربوط اقدام نماید كلیه اقدام‌های پزشكی باید در پرونده محكوم درج گردد.
ماده۱۱۲) هرگاه محكومی تازه وارد نسخه یا داروئی همراه داشته باشد اخذ و در اختیار بهداری زندان قرار می‌گیرد تا به تجویز پزشك به او داده شود و هرگاه دارو جنبه حیاتی برای وی دارد بایستی فوراً پس از معاینه و تجویز پزشك در اختیار وی قرار گیرد.
ماده۱۱۳) محكوم به محض احساس كسالت جریان را به مسئول امور نگهبانی زندان اطلاع داده و با اخذ معرفی‌نامه به بهداری موسسه یا زندان اعزام و دارو و دستورهای لازم پزشكی را دریافت می‌دارد.
ماده۱۱۴) محكوم باید در حضور پزشك یا پزشكیار و یا سایر مسئولان داروی مورداحتیاج را مصرف نماید. نگهداری دارو در آسایشگاه جز به هنگام ضرورت، ممنوع است.
تبصره ـ تشخیص هنگام ضرورت به عهده پزشك زندان یا موسسه‌ی محل گذران محكومیت می‌باشد.
ماده۱۱۵) با تشخیص پزشك بهداری موسسه یا زندان در صورت ضرورت، محكوم بیمار در بیمارستان زندان بستری خواهد شد گواهی تشخیص ضرورت باید بطور كتبی در پرونده بیمار قید گردد.
ماده۱۱۶) محكومان مبتلا به بیماریهای روانی، واگیر و پرخطر باید با لحاظ نظر پزشك متخصص و نیز سیاستهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به صورت مجزا نگهداری و معالجه شوند.
تبصره ) افزون بر بیماری‌های روانی؛ در صورتی كه بیماری شخص جزء بیماری‌های خاص باشد؛ رییس زندان مكلف است پیشنهاد عفو او را با رعایت سایر قوانین با قاضی ناظر، یا كمیسیون عفو و بخشودگی تسلیم نماید.
ماده۱۱۷) سازمان می‌تواند در صورت لزوم نسبت به بیمه درمانی محكومان و یا انعقاد قرارداد با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی اقدام نماید.
ماده۱۱۸) معاینه و در صورت نیاز معالجه محكومان بیمار به عهده اداره زندان یا مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال است.
تبصره ) در صورت نیاز محكومان بی‌بضاعت، به دندان مصنوعی، عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخدار و عینك انجمن حمایت از زندانیان مكلف به تامین آن می‌باشد.
ماده۱۱۹) تمارض محكومان به تشخیص پزشك زندان موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده۱۲۰) رییس بهداری زندان موظف است همه روزه اول وقت از كلیه محكومان بیمار كه در بیمارستان زندان بستری هستند عیادت نماید و پس از پرسش از وضعیت آنان و حصول اطمینان از حُسن مراقبت پزشكان و پرستاران نسبت به معالجه و تغذیه صحیح بیماران نظارت كامل و مستمری بعمل آورد.
تبصره) رییس بهداری هر زندان باید پزشك باشد و در مراكزی كه این امكان وجود ندارد، فرد مطلع و آشنا به مسائل پزشكی عهده‌دار این مسئولیت خواهد بود.
ماده۱۲۱) در صورت فوت محكوم، رییس زندان مكلف است مراتب را فوری به پزشك قانونی، قاضی ناظر و مرجع قضایی محل اعلام داشته، پس از صدور مجوز از سوی مرجع قضایی مربوط جنازه را حسب مورد به بستگان او تحویل داده یا پس از تشییع، دفن نموده و وجوه و لوازم شخصی او با نظر قاضی ناظر براساس صورتمجلس و رعایت نكات لازم به ورثه قانونی وی تحویل و رسید اخذ گردد. هرگاه متوفی بدون وارث باشد باید در اسرع وقت با نظر مقام قضایی صلاحیت‌دار نسبت به تعیین تكلیف لوازم شخصی او در زندان اقدام شود و در صورت امكان تجهیز متوفی با اذن اولیاء باشد.
▪ فصل سوم ـ اشتغال و حرفه‌آموزی
ماده۱۲۲) سازمان به منظور توسعه برنامه‌های بازپرورانه، كاهش آسیب‌ها و نارسایی‌های نظام زندان، كمك به رفع مشكلات مادی و معنوی محكومان و خانواده آنان و نیل به خودكفایی باید از محل درآمدهای بنگاه تعاون و حرفه‌آموزی، جذب كمكهای مردمی و موسسه‌های خیریه یا درآمد حاصل از موسسه‌های صنعتی، كشاورزی، خدماتی و فرهنگی تحت نظارت و بودجه مصوب اعتبار لازم را به منظور حرفه‌آموزی و اشتغال محكومان تامین و هزینه نماید.
ماده۱۲۳) سازمان می‌تواند در جهت ایجاد اشتغال برای محكومان داوطلب كار با استفاده از امكانات سازمان و یا كمكهای دولتی و یا از رهگذر دریافت وام یا با مشاركت بانكها و نهادهای دولتی، تعاونیها و یا بخش خصوصی اقدام نماید.
ماده۱۲۴) محكومان و متهمان داوطلب پس از آزمایشهای لازم و تشخیص استعداد و ذوق و تخصص آنها با كسب نظر شورای طبقه‌بندی و رعایت مقررات این آئین‌نامه در كارگاههای داخل زندان، مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی خارج از زندان بكار گمارده می‌شوند.
تبصره۱) اعزام محكومان داوطلب كار به محیط‌های اشتغال داخل یا خارج از زندان از اختیارات ذاتی رئیسان زندان‌ها و سایر مراكز وابسته به سازمان بوده و آنان می‌توانند راساً بدان اقدام نمایند. این اقدام نیاز به اخذ تامین ندارد.
تبصره۲) شورای طبقه‌بندی یا مقامات قضایی صالح می‌توانند به منظور بازگشت زندانیانی كه برای اشتغال، حرفه‌آموزی یا مرخصی به مكان‌های خارج از زندان اعزام می‌شوند وثیقه و یا تعهد مناسبی در قالب قراردادهای مدنی یا تامین‌های مذكور در مقررات آئین دادرسی كیفری را از محكومان، متهمان و یا اشخاص ثالث معرفی شده از سوی ایشان اخذ نمایند. در این صورت ادارات ثبت محل مكلفند نسبت به بازداشت وثیقه مدنی ارسالی از شورای طبقه‌بندی اقدام لازم را معمول دارند.
ماده۱۲۵) تقاضاهای مرخصی واصله به این شورا باید حداكثر ظرف مدت سه روز رسیدگی شوند.
ماده۱۲۶) محكومان و متهمان باید به حرفه‌هایی كه مستلزم دیدن دوره‌های تعلیماتی برای كسب مهارت و تخصص می‌باشد و از طرف سازمان ابلاغ می‌شود بكار گمارده شوند تا در طول زمان بتوانند با طی مراحل مختلف آموزشی به اخذ گواهینامه مهارت فنی در رشته مخصوص نائل گردند.
تبصره ) سازمان مكلف است این قبیل حرفه‌آموزان را نزد شركت‌های بیمه در قبال حوادث ناشی از كار، بیمه نماید.
ماده۱۲۷) محكومان و متهمان می‌توانند با موافقت رییس زندان در ساعت‌های بیكاری و فراغت در آسایشگاه خود به كارهای دستی اشتغال داشته باشند. مواد اولیه این نوع كارها بطور انحصاری بوسیله فروشگاه مركز یا زندان در اختیار آنان گذاشته می‌شود.
تبصره۱) هرگاه محكوم نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوطه نماید، این مواد و لوازم بوسیله زندان یا انجمن حمایت زندانیان تهیه و در اختیار وی گذارده خواهد شد. در این صورت پس از كسر هزینه تهیه لوازم اولیه یك چهارم از سود حاصله به عنوان سهم سرمایه برداشت و به حساب صندوق مركز یا زندان یا انجمن حمایت از محكومان واریز و بقیه به حساب محكوم منظور می‌گردد.
تبصره۲) محكوم مجاز است كار دستی خود را پس از قیمت‌گذاری توسط زندان و با استفاده از نظر خبره به هرنحو كه خود می‌داند به موسسه یا زندان یا به اشخاص دیگر واگذار یا به فروش برساند. در صورت فروش یا واگذاری به غیر قیمت فروش نباید از قیمت تعیین شده توسط زندان كمتر باشد.
ماده۱۲۸) ساعت‌های كار و استراحت محكومان در موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی داخل و خارج از زندان با توجه به موقعیت محل و نوع و كیفیت كار و با رعایت فصل دوم از بخش دو این آیین‌نامه از طرف رییس كارگاه یا موسسه مربوط با هماهنگی رییس زندان تعیین و به مورد اجرا گذاشته می‌شود.
ماده۱۲۹) مزد روزانه محكومان به تناسب درجه مهارت و كاردانی هریك از آنان و میزان و نوع كاری كه انجام می‌دهند بصورت كارمزدی بوسیله مدیركل استان تعیین می‌شود.
ماده۱۳۰) مزد ماهیانه كار محكوم به شرح زیر تقسیم می‌گردد:
۱) پنجاه‌درصد (۵۰%) به حساب بانكی سرپرست موقت عائله تحت تكفل محكوم واریز می‌گردد.
۲) بیست و پنج درصد (۲۵%) به حساب محكوم واریز می‌شود كه در موقع آزادی به او پرداخت گردد.
۳) بیست درصد (۲۰%) به حساب خود محكوم برای مخارج ضروری پرداخت می‌شود.
۴) پنج درصد(۵%) برای جبران خسارت و حوادث ناشی از كار بر اساس قرارداد میان سازمان و محكومان شاغل اختصاص داده خواهد شد.
تبصره) در صورتی كه محكوم فاقد عائله تحت تكفل باشد مبلغ ۵۰% دستمزد ذكر شده در بند(۱) نیز به حساب خود وی واریز می‌گردد.
ماده۱۳۱) به هنگام انتقال محكوم به زندان یا موسسه دیگر در اسرع وقت كلیه مطالبات او پس از تسویه حساب كامل به محل موسسه یا زندان جدید حواله و منتقل می‌شود.
ماده۱۳۲) موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی مكلفند:
الف ) در صورت بروز حوادث ناشی از كار هزینه خسارت وارده به محكومان را از محل پنج درصد(۵%) موضوع بند ۴ ماده ۱۳۰ پرداخت نمایند؛
ب ) كلیه مقررات ایمنی، حفاظتی، بهداشتی را بر اساس ضوابط قانونی رعایت نمایند؛
ج ) دفاتر رسمی قانونی مالی متناسب با اصول سیستم حسابداری استاندارد و پذیرفته شده جامعه حسابداران رسمی تنظیم نمایند؛
تبصره۱) پرداخت موجودی حساب پس‌انداز هنگام آزادی به شرط آنكه منع قانونی نداشته باشد پس از تسویه حساب كلیه قسمتهای زندان بلامانع است.
تبصره۲) در صورت رایانه‌ای شدن واحد مربوط مندرجات دفاتر یاد شده به رایانه منتقل خواهد شد.ماده۱۳۳) نحوه اداره كارگاهها و موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی به شرح زیر خواهد بود:
الف ) مسئولیت اداره امور كارگاهها و موسسه‌های صنعتی، كشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید، كیفیت و كمیت كار، خرید و فروش و معاملات و انعقاد و انجام قراردادها و مسایل فنی و تخصصی و سایر موارد از این قبیل برعهده مدیریت كارگاه یا موسسه‌ها می‌باشد.
ب ) مسئولیت امور انتظامی و امنیتی و در اختیار قرار دادن كارگران، نحوه و كیفیت اعزام آنان به كارگاه و نیازهای فرهنگی، بهداشتی محكومان بر عهده سازمان می‌باشد.
ماده ۱۳۴) استفاده از محكومان در امور نگهبانی و انتظامی و اداری موسسه یا زندان و دیگر دستگاهها ممنوع است.
ماده۱۳۵) انجام امور خدماتی داخل بندها و اندرزگاهها و موسسه‌های صنعتی، خدماتی و كشاورزی و همچنین كارگاهها بطور نوبتی بدون تبعیض توسط محكومان انجام می‌گیرد.
تبصره ) اگر محكوم بدون عذر موجه از انجام وظایف محوله در داخل زندان و موسسه‌های وابسته خودداری نماید كوتاهی وی تخلف به‌شماره آمده، به تشخیص شورای انضباطی تنبیه خواهد شد.
▪ فصل چهارم ـ برنامه‌های بازپرورانه
ماده۱۳۶) به منظور سوادآموزی، ارتقاء سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت محكومان و همچنین تقویت اراده و پرورش فكر و استعدادهای نهفته آنان در كلیه مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها از رهگذر وزارتخانه‌های مربوط و موسسه‌های آموزشی، علمی و فنی، حرفه‌ای و دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمانهای خیریه و نهضت سوادآموزی و با همكاری آنان، تحت نظر واحدهای مربوط در موسسه یا زندان، آموزش فنی، حرفه‌ای و مذهبی داده می‌شود.
ماده۱۳۷) محكومان در مدت اقامت خود در موسسه یا زندان باتوجه به مدت محكومیتشان و كیفیت و نوع برنامه‌های آموزش علمی، دینی و فنی، حرفه‌ای پیش‌بینی شده در زندان‌ها به فراگیری سواد و ادامه تحصیلات علمی، دینی و حرفه‌ای اشتغال خواهند داشت.
تبصره: شركت افراد بی‌سواد كمتر از شصت سال در كلاسهای سوادآموزی اجباری است، عدم شركت در كلاسهای یاد شده می‌تواند موجب محرومیت از امتیازها گردد.
ماده۱۳۸) تدریس در آموزشگاههای علمی و فنی حرفه‌ای زندان‌ها با همكاری وزارتخانه‌ها و سازمانها و موسسه‌های آموزش عالی و فنی حرفه‌ای به وسیله مربیان علمی و فنی حرفه‌ای و بر اساس برنامه تنظیمی توسط واحدهای مربوط در موسسه یا زندان انجام می‌گردد.
ماده۱۳۹) آزمون سالیانه باید بر اساس برنامه رسمی دستگاههای مربوط در داخل زندان‌ها بعمل آید و به محصل هر كلاس گواهینامه رسمی بدون اشاره به محكوم بودن او با انجام تشریفات خاص كه جنبه تشویق به تحصیل داشته باشد اعطاء می‌گردد.
ماده۱۴۰) به منظور كمك به بازسازگاری اجتماعی محكومان و جذب كامل آنها در محیط اجتماعی، سازمان مكلف است وسایل تحصیلی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی و دوره‌های تخصصی، علمی و فنی حرفه‌ای را برای علاقه‌مندان به ادامه تحصیل با اجرای برنامه‌های عادی یا مكاتبه‌ای و رعایت مقررات مربوط بوسیله وزارتخانه‌ها و موسسه‌های مربوط و با همكاری آنان در داخل موسسه یا زندان فراهم نماید.
ماده۱۴۱) پرداخت هزینه‌های مربوط به تحصیلات عالی از رهگذر برنامه‌های عادی یا مكاتبه‌ای با خود محكوم است سازمان مكلف است به هزینه محكوم كتابها و وسایل لازم را تهیه كرده، در اختیار او قرار دهد.
تبصره: در صورتی كه محكوم به جهت عدم بضاعت قادر به پرداخت هزینه‌های ذكر شده در این ماده نباشد پرداخت هزینه‌ها بوسیله انجمن حمایت از زندانیان صورت می‌گیرد.
ماده۱۴۲) امتحانهای نهایی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی با نظارت مستقیم وزارتخانه‌ها و موسسه‌های مربوط در داخل موسسه یا زندان انجام می‌شود.
ماده۱۴۳) محكوم با موافقت رییس زندان به عنوان فعالیتهای فردی و ممتاز افزون بر اجرای برنامه‌های تحصیلی می‌تواند مطالعات دانشگاهی، فنی، حرفه‌ای و تحقیقاتی خود را شخصاً در موسسه یا زندان انجام دهد و وسایل و لوازم مورد نیاز خود را با رعایت مقررات داخلی مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان‌ها به هزینه شخصی خود و در صورت امكان به هزینه دولت بوسیله مسئولان برنامه‌های آموزشی زندان تدارك نماید.
ماده۱۴۴) هر موسسه یا زندان با جلب كمك و همكاری وزارتخانه‌ها، سازمانها و نهادها، كتابخانه مجهزی با توجه به تعداد محكومان تاسیس كرده و كتابهای علمی، مذهبی، اخلاقی و فنی در حد نیاز برای مطالعه محكومان تهیه می‌نماید. محكومان می‌توانند در ساعات مقرر در كتابخانه به مطالعه پرداخته و با اجازه مسئولان كتابخانه‌ها از كتابخانه كتاب به امانت گرفته، سپس با رعایت نظافت كامل و بدون عیب و نقص آنرا به‌كتابخانه مسترد نمایند.
ماده۱۴۵) هر محكومی كه نسبت به حفظ نظافت و یا بازگرداندن به موقع كتاب به‌كتابخانه مسامحه نماید با نظر مسئول كتابخانه و موافقت رییس زندان باید غرامت مربوط راعهده‌دار گردد.
ماده۱۴۶) استفاده از مجله‌ها و روزنامه‌های مجاز در داخل موسسه یا زندان مانعی ندارد.
ماده ۱۴۷) با جلب و همكاری نهادهای مربوط در موسسه یا زندان وسایل آموزشی سمعی و بصری لازم برای محكومان تدارك و تامین می‌گردد.
ماده۱۴۸) هنگام پذیرش محكوم دین رسمی او در برگه پرسشنامه درج و به‌منظور تقویت و تحكیم مبانی دینی محكومان و اجرای آداب و مراسم دینی آنان با جلب كمك وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوسیله مسئولان مربوط در زندان (در محل) تسهیلات لازم به منظور انجام امور واجب مذهبی آنها فراهم می‌گردد.
ماده۱۴۹) هرمحكومی كه دارای یكی از ادیان رسمی كشور باشد می‌تواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یك جلد كتاب آسمانی، كتاب دعا، سجاده و مهر نماز برای اجرای امور واجب مذهب خود نگهداری نماید.
ماده۱۵۰) هر محكومی كه دارای یكی از ادیان رسمی كشور است در صورت لزوم می‌تواند تقاضا نماید تا پس از موافقت رییس زندان نماینده مذهبی او در موسسه یا زندان حضور یافته در اجرای آداب و مسائل مذهبی او را راهنمایی و ارشاد نماید.
ماده۱۵۱) در هر زندان در صورت امكان وسایل و امكانات ورزشی و تربیت بدنی از قبیل كادر مربیان ورزشی و تدارك سالن سرپوشیده و زمین و وسایل لازم برای ورزشهای فردی و گروهی فراهم می‌گردد.
ماده۱۵۲) به منظور سلامت جسم و روح محكومان، اجرای برنامه‏های ورزش صبحگاهی در زندان‏ها برای محكومانی كه قادر به انجام ورزش می‏باشند، اجباری است و بنا بر برنامه‏ای كه برای آنان تنظیم می‏شود باید دست كم روزانه نیم ساعت در هوای آزاد ورزش نمایند.
ماده۱۵۳) محكوم می‏تواند به پیشنهاد رییس زندان، موافقت مدیركل زندان‏های استان مربوط و قاضی ناظر با اجرای تشریفات قانونی و انتظامی در مسابقه‏های ورزشی و فعالیتهای فرهنگی و مذهبی خارج از زندان شركت نماید.
تبصره ) شركت در مسابقه‏های خارج از كشور افزون بر رعایت مفاد ذكرشده مشمول مقررات خاص خود نیز می‏باشد.
ماده۱۵۴) به منظور پرورش افكار و استعدادهای هنری و ارتقاء سطح معلومات محكومان به پیشنهاد معاونت بازپروری، موافقت رییس زندان و با جلب كمك و همكاریهای وزارتخـانه‏ها، نهادها و سـازمانهای مربوط، در زندان‏ها برنامه‏های نمایش ماهانه ترتیب داده می‏شود.
محكومانی در نمایشهای ماهانه شركت خواهند كرد كه رییس زندان از طرز كار و رفتار آنان رضایت داشته و صلاحیت اخلاقی آنها را شورای طبقه‏بندی تایید نماید. همچنین به منظور پرورش روح و جسم محكومان با پیشنهاد رییس زندان و موافقت مدیركل و قاضی ناظر، محكومانی كه دارای حُسن رفتار بوده و مقررات موسسه یا زندان را كاملاً اجرا می‏نمایند، دست كم ماهی یكبار به نمایشگاهها یا تفریحگاههای عمومی شهر كه از سوی موسسه یا زندان به این كار اختصاص داده شده اعزام خواهند شد. بدیهی است حفاظت از محكومان در چنین مواردی با رعایت مفاد این آیین‏نامه به عهده ماموران انتظامی زندان خواهد بود و در صورت لزوم از سایر نیروهای انتظامی محل استفاده خواهد شد.
ماده۱۵۵) نمایش فیلمهای آموزنده و اخلاقی تحت نظر معاونت بازپروری در موسسه یا زندان با جلب كمك و همكاری اداره‏ها و سازمانهای مربوط با رعایت ماده پیش مانعی ندارد.
ماده۱۵۶ ) محكومان می‏توانند در ساعت‏های فراغت خود با رعایت نظم و ترتیب براساس برنامه تنظیمی از برنامه‏های رادیو و تلویزیون استفاده نمایند.
ماده۱۵۷‌) متهمان واجد صلاحیت می‏توانند با صلاحدید مسئولان زندان از برنامه‏های بازپرورانه استفاده نمایند مگر اینكه به لحاظ عدم شایستگی اخلاقی و نوع و اهمـیت جـرم ارتكـابی و یا دستور قضایی، اجتماع آنان با سایر متهمان و محكومان به مصلحت نباشد.
ماده۱۵۸) از تاریخ تصویب این آیین‏نامه معاونت بازپروری سازمان بوسیله‏ی واحدهای بازپروری درون موسسه‏ها و زندان‏ها، مكلف است كلیه اقدام‏های بازپرورانه مقرر در این فصل اعم از آموزشی، حرفه‏آموزی، مذهبی و مانند آنها را با توجه به تاثیر آنها در بازسازگاری محكومان و كاهش تكرار بزه مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قراردهد و در صورت نافایده‏مندی هر یك از این برنامه‏ها، باید برنامه‏های بازپرورانه هدفمند كه اجرای آن كاهش میزان تكرار بزه را در پی داشته باشد، تهیه، تدوین و اجرا گردد؛ رونوشت گزارش‏های ارزیابی ماهانه و سالانه به استحضار رییس سازمان خواهد رسید.
تبصره ) بی‏توجهی به مقررات این ماده تخلف به شمار آمده، موجب پیگرد در هیات‏های رسیدگی به تخلف‏های اداری است.
ماده۱۵) محكومان می‏توانند از اخبار كشور بوسیله وسایل ارتباط جمعی مجاز در داخل موسسه یا زندان مانند رادیو، تلویزیون و دست كم یك روزنامه كثیرالانتشار اطلاع حاصل نمایند.
ماده۱۶۰) در صورت امكان در هر زندان می‏بایست زیر نظر واحد بازپروری نشریه ماهانه منتشر و اطلاعات مربوط به فعالیتهای بازپرورانه و مقررات انتظامی موسسه یا زندان با درج مقاله‏هایی كه بوسیله مربیان یا محكومان تهیه می‏شود در آن منعكس گردد. محكوم حق ندارد در ضمن مقاله‏های خود كمكهای مادی یا انجام خدمتی را از مردم طلب نماید و مطالب مندرج در نشریه زندان باید صرفاً واجد جنبه‏های اخلاقی، تربیتی، ادبی، علمی، تفریحی، هنری و سرگرم‏كننده باشد.
ماده۱۶۱) اجازه بازدید از زندان به دستور كتبی مدیركل زندان‏ها یا مقام‏های قضایی صلاحیت‏دار افزون بر مقام‏های رسمی كشور تنها به كسانی داده می‏شود كه در رشته‏های مربوط به علوم مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، كیفرشناسی، جزایی و علوم اداره زندان‏ها تدریس یا تحقیق می‏نمایند یا آنهایی كه در انجمنهای خیریه به فعالیتهای مذهبی، اجتماعی و اصلاح محكومان عضویت دارند.
ماده۱۶۲) مقام‏های مجاز برای ورود به زندان‏ها و موسسه‏های تامینی و تربیتی عبارتند از:
رییس قوه قضائیه و معاونان وی، رییس دیوان عالی كشور، دادستان كل كشور، وزیر دادگستری، دادستان انتظامی قضات رییس سازمان و معاونان او، مدیران كل سازمان، بازرسان اعزامی رییس قوه قضائیه، ماموران دفاتر بازرسی و حفاظت اطلاعات سازمان، بازرسان سازمان بازرسی كل كشور براساس ابلاغ صادرشده، مسوول دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان و مسوولان واحدهای استانی این دفتر در حوزه‏ی استان محل خدمت، رییسان دادگستری، قاضیان ناظر زندان، دادستان و معاونان وی و قاضیان دادگاهها و دادسراها در مورد پرونده‏های مطرح شده نزد آنان و همچنین رییسان سازمان قضایی نیروهای مسلح، دادستان و معاونان وی در مورد متهمان و محكومان مربوط به این سازمان.
تبصره۱) اشخاص زیر با اطلاع و اجازه رییس زندان و رعایت سایر مقررات این آیین‏نامه در حدود وظائف و شغل خود و در صورت نیاز می‏توانند وارد موسسه یا زندان شوند:
مدیرعامـل، رییـس هیات‏مدیره، كاركنان و مددكاران انجمن حمایت از زندانیان شهرستان محل.
تبصره۲) ورود و خروج نیروهای اطلاعاتی وزارت اطلاعات به منظور انجام امور محول شده پس از معرفی و هماهنگی لازم با سازمان تنها در حدود قانون و مقررات تشكیل وزارت اطلاعات خواهد بود.
تبصره۳) ورود ماموران با سلاح گرم یا سرد به پوسته داخلی موسسه‏ها، زندان‏ها، بندها و اندرزگاهها به استثناء موارد بحرانی براساس دستور ممنوع است و تخلف از آن حسب مورد موجب تعقیب قانونی خواهد بود.
ماده۱۶۳) عكسبرداری، رد و بدل كردن اشیاء ، نامه، حمل ضبط‏صوت، دوربین عكاسی، مواد ممنوعه و نظایر این اعمال برای بازدیدكنندگان در مواقع بازدید ممنوع می‏باشد.ماده۱۶۴) بازدیدكنندگان باید از پیش اجازه مخصوص به امضای رییس موسسه یا زندان را اخذ نموده، و به هنگام ورود برگ شناسائی و اجازه كتبی خود را به مسئول امور نگهبانی زندان ارایه دهند، ساعت ورود و مشخصات كامل و علت بازدید و ساعت خروج آنها باید در دفتر مخصوص بازدیدكنندگان ثبت گردد. هرگاه بازدیدكننده دیدگاههایی اصلاحی یا انتقادی داشته باشد نتیجه مشاهده‏ها و استنباط‏های خود را در دفتر یادشده منعكس می‏نماید در این صورت مراتب باید بوسیله اداره كل به سازمان گزارش شود تا از این گونه همكاریها و راهنماییها در بهبود وضع موسسه‏ها و زندان‏ها حداكثر استفاده بعمل آید.
ماده۱۶۵) تهیه فیلم و خبر و انتشار شرح احوال و عكس محكومان بطوری كه باعث شناسایی، هتك حیثیت و رسوایی آنان نشود و یا خود بطور كتبی به آنها رضایت دهند با اجازه معاونت بازپروری سازمان مجاز خواهد بود.
ماده۱۶۶) انجام عقد نكاح و طلاق و تنظیم هرگونه سند معامله و قرارداد یا تعهدی كه یك طرف آن محكوم باشد بایستی با اجازه مقام قضایی مربوط یا قاضی ناظر زندان انجام و در صورت لزوم در موسسه یا زندان بوسیله یكی از سردفتران اسناد رسمی با شرائط عادلانه‏تر از سایر دفترهای اسناد رسمی انجام پذیرد تا موجب تضییع حقوق محكوم یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر نشود.
▪ فصل پنجم ـ تخلف‏ها و تنبیه‏های درون مراكز حرفه‏آموزی و اشتغال و زندان‏ها
ماده۱۶۷) اعتراض، شكایت و تقاضای ملاقات به صورت دسته‏جمعی و اعتصاب محكومان و متهمان به كلی ممنوع است ولی هر محكوم می‏تواند بطور شفاهی یا كتبی تقاضای ملاقات با قاضی ناظر زندان یا رییس موسسه یا زندان را بنماید و اگر شكایت یا اعتراضی دارد آنرا در صندوقهای مربوط بیندازد، به همین منظور صندوقهایی در محلهای مناسب نصب گشته، دست‏كم هفته‏ای یك بار توسط قاضی ناظر تخلیه و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تبصره ) به گزارش‏های نامربوط به موسسه یا زندان، یا بدون امضاء و مشخصات نویسنده ترتیب اثر داده نخواهد شد.
ماده۱۶۸) هر محكوم باید به محض اطلاع از وقوع حوادث و پیشامدهای سوء احتمالی و اعمالی كه تحقق آن مخل نظم داخلی موسسه یا زندان می‏گردد، مراتب را فوری به مسئول امور نگهبانی یا به هر یك از مقام‏های مسئول زندان گزارش دهد.
ماده۱۶۹) تندخویی، دشنام، ادای الفاظ ركیك یا تنبیه بدنی متهمان و محكومان و اعمال تنبیه‏های خشن، مشقت‏بار و موهن در موسسه‏ها و زندان‏ها به كلی ممنوع است.
ماده۱۷۰) مقیدنمودن محكوم و متهم به دستبند به منظور كنترل و جلوگیری از خودزنی، ایذاء و آزار دیگران، ایراد خسارت به اموال و ممانعت از فرار وی به هنگام اعزام و بدرقه برابر نظریه رییس موسسه یا زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول در موسسه یا زندان مجاز می‏باشد.
ماده۱۷۱) در هنگام شورش محكومان یا متهمان، كاركنان موسسه‏ها و زندان‏ها نهایت تلاش خود را در برقراری آرامـش و جلوگیری از بروز خونریزی یا ایراد خسارت به افراد و اموال خواهند نمود و در صورت لزوم از مقام‏های انتظامی محل استمداد نموده، جلوی گسترش شورش را می‏گیرند و متخلفان را حسب مورد به دستگاه قضایی و شورای انضباطی، موسسه یا زندان معرفی خواهند كرد.
ماده۱۷۲) كلیه محكومان و متهمان مكلف به حُسن رفتار و سلوك با یكدیگر و اطاعت از دستورهای ماموران موسسه یا زندان و رعایت كلیه مقررات داخلی زندان هستند و در صورت تخلف حسب مورد در شورای انضباطی مطرح و تصمیم‏های اتخاذی درباره آنها اجرا خواهد شد.
ماده۱۷۳) هرگاه محكومان یا متهمان با یكدیگر اختلافی داشته باشند بایستی موضوع را به اطلاع مربی تربیتی بند رسانده تا رییس اندرزگاه را در جریان امر قرار دهد و رییس اندرزگاه موظف است به شیوه‏ای مقتضی رفع اختلاف نماید و هرگاه موفق به حل اختلاف نشود جریان را به رییس موسسه یا زندان گزارش خواهد كرد تا رییس موسسه یا زندان حسب مورد اقدام لازم را بعمل آورد.
تبصره ) زد و خورد در زندان، خودزنی، اقدام به خودكشی یا تهدید به انجام آن و هر نوع عملی كه بنابر مقررات خلاف محسوب می‏شود، ممنوع بوده، متخلف براساس نظر شورای انضباطی تنبیه و حسب مورد به مراجع قضایی معرفی خواهد شد.
ماده۱۷۴) به منظور رسیدگی به تخلف‏های محكومان و متهمان شورای انضباطی با تركیب اعضای زیر تشكیل می‏گردد: مسئولان واحدهای قضایی، بازپروری، حفاظت اطلاعات، رییس اندرزگاه مربوط و یك نفر مددكار با انتخاب رییس زندان، تصمیم‏های اتخاذی با اكثریت آراء قابل اجراست.
ماده۱۷۵ ) تنبیه‏های انضباطی عبارتند از:
۱) محرومیت از ملاقات حداكثر سه نوبت.
۲) محرومیت از مرخصی تا ۳ ماه.
۳) عدم پیشنهاد عفو و آزادی مشروط حداكثر تا ۶ ماه.
۴) نگهداری در واحدهای تك نفره حداكثر تا بیست روز.
تبصره ۱) اعمال ۳/۱ از هر یك از تنبیه‏های ذكرشده بطور مستقیم از سوی شورای انضباطی امكان‏پذیر بوده و بیش از آن موكول به موافقت قاضی ناظر می‏باشد.
تبصره ۲) رییس زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول در موسسه یا زندان می‏تواند خارج از وقت اداری و یا در ایام تعطیل نسبت به معرفی محكومانی كه در نظم اخلال نموده‏اند به واحدهای تك نفره تا آغاز وقت اداری اقدام نموده؛ مراتب را به منظور اتخاذ تصمیم مناسب به شورای انضباطی منعكس نماید.
ماده۱۷۶) شورای انضباطی پس از اتخاذ تصمیم می‏تواند تنبیه‏های مقررشده را به اكثریت آراء بطور كلی یا جزیی به مدت شش ماه تعلیق نماید هرگاه در این مدت محكوم مرتكب تخلف یا جرمی نشود تنبیه‏های ذكرشده اجرا نمی‏گردد. در غیر اینصورت افزون بر مجازات تخلف یا جرم ارتكابی اخیر، تنبیه‏های مقررشده در شورای انضباطی نیز به مورد اجرا گذارده خواهد شد.
ماده۱۷۷) آرای شورای انضباطی در مورد تنبیه محكومان یا متهمان به دستور رییس زندان یا جانشین او اجرا و صورتمجلس حاكی از ذكر نوع تنبیه و اجرای آن تنظیم و در پرونده محكوم درج و بایگانی می‏گردد. هرگاه محكوم متخلف از تاریخ آخرین تخلف خود به مدت یكسال مرتكب تخلف یا جرم دیگری نشود و از خود بطور مستمر حسن اخلاق و رفتار نشان دهد آثار تبعی تنبیه مقرر منتفی می‏گردد. در غیر این صورت در مواقع عفو و بخشودگی در جدول رفتار محكوم به عنوان امتیاز منفی منظور و مورد نظر قرار خواهد گرفت.
ماده۱۷۸) هرگاه اعمال ارتكابی محكوم افزون بر تخلف انضباطی واجد وصف جزایی یا حقوقی باشد، ضمن محكومیت به تنبیه‏های مندرج در آیین‏نامه مراتب به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم گزارش می‏گردد.
ماده۱۷۹) محكوم یا متهم مكلف است كلیه خسارتهایی را كه مراكز حرفه‎‎آموزی و اشتغال یا زندان و موسسه‏های وابسته وارد می‏كند جبران نماید و در صورت عمدی بودن یا عدم جبران بنا بر مقررات قانونی به قاضی ناظر معرفی می‏گردد. همچنین در صورتی كه وجه خسارت تا مبلغ یك‏میلیون ریال باشد رییس موسسه یا زندان یا جانشین او می‏تواند با موافقت قاضی ناظر وجه ذكرشده را از حساب یا وجه مربوط به محكوم یا متهم برداشت نموده و موضوع را به طور كتبی به محكوم ابلاغ نماید.
● بخش سوم ـ رابطه محكوم با خارج از مراكز حرفه‏آموزی و اشتغال یا زندان
▪ فصل نخست: ملاقات
ماده۱۸۰) كلیه محكومان و متهمان تحت نظارت كامل و طبق مقررات این آیین‏نامه مجاز به داشتن ارتباط با بستگان و آشنایان خود می‏باشند و این ارتباط بوسیله ملاقات و مكاتبه‏ها انجام می‏پذیرد.
تبصره ) چنانچه ملاقات یا مكاتبه متهمی خلاف حُسن جریان محاكمه باشد قاضی مربوط می‏بایست بطور كتبی ملاقات با محكوم یا مكاتبه وی را ممنوع اعلام كند. در این صورت و در مدت ممنوعیت حسب مورد ملاقات با محكوم و یا مكاتبه او تنها با اجازه كتبی مراجع قضایی صلاحیت‏دار مجاز می‏باشد. تخلف از مفاد این تبصره موجب تعقیب انتظامی یا اداری متخلف خواهد بود ولی پس از آغاز محاكمه وكیل مدافع شخص بازداشت شده حق خواهد داشت كه با او ملاقات نماید و هیچ یك از ماموران انتظامی یا اداری و قضایی نمی‏توانند به هیچ وجه از ملاقات جلوگیری نمایند.
ماده۱۸۱) محل ملاقات عمومی محكومان دست كم بایستی مجهز به دیوارهای شیشه‏ای نشكن و وسایل تلفن و لوازم ضدصوت باشد و وسایل ذكرشده باید طوری تعبیه گردد كه هنگام ملاقات و مكالمه محكومان با اشخاص، مزاحمت برای سایر اشخاص فراهم نگردد و مكالمه‏ها به سهولت انجام پذیرد.
تبصره ) مسئولان موسسه‏ها و زندان‏ها می‏توانند برای ایجاد چنین محلهایی كه در جهت رفاه خانواده محكومان احداث می‏گردد از اعتبارات انجمنهای حمایت از زندانیان محل استفاده نمایند.
ماده۱۸۲) زوج یا زوجه، پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان محكوم یا متهم و همچنین پدر و مادر همسر وی حق دارند براساس شرایط ملاقاتهای هفتگی با محكوم ملاقات كنند و سایر بستگان و دوستان محكوم در صورت درخواست با كسب اجازه از طرف رییس موسسه یا زندان یا قاضی ناظر می‏توانند ملاقات كنند.
ماده۱۸۳) محكومانی كه حُسن رفتار و كردار داشته باشند با صلاحدید رییس موسسه یا قاضی ناظر می‏توانند با همسر و فرزندان و پدر و مادر و برادر و خواهر و پدر و مادرهمسر خود با حضور مامور مراقب ملاقات حضوری نمایند.
ماده۱۸۴) محكومان كارگاه‏های حرفه‏آموزی خارج از زندان نیز می‏توانند دست كم هفته‏ای یك بار با اشخاص ذكرشده در ماده ۱۸۲ ملاقات نمایند. محل ملاقات این گروه از محكومان در محل مناسبی كه به این منظور اختصاص داده می‏شود انجام خواهد شد در این صورت حضور یك مامور مراقب ضروری است.
ماده۱۸۵) محكومان یا متهمان با موافقت رییس موسسه یا زندان یا قاضی ناظر در مواردی می‏توانند ملاقات خصوصی بدون حضور مراقب با همسر و فرزندان خود داشته باشند.
ماده۱۸۶) اداره كل شوراهای حل اختلاف كشور می‏تواند در هر مركز حرفه‏ْآموزی و اشتغال یا زندان با نظر سازمان و در چارچوب قانون و آیین‏نامه اجرایی شوراهای حل اختلاف، شعبه‏ای برای حل اختلاف محكومان و شاكیان خصوصی آنان ایجاد نماید. رییسان زندان‏ها، بازداشتگاهها و مراكز حرفه‏آموزی اشتغال نیز مكلفند برای انجام این امر اقدام و در حد توانایی‏ها همكاری لازم بعمل آورند.
ماده۱۸۷) وكلای دادگستری در صورت داشتن وكالتنامه رسمی برای حفظ حقوق موكل خود می‏توانند با اخذ مجوز كتبی از قاضی مربوط یا قاضی ناظر در ساعت‏های اداری به زندان مراجعه و با ارایه وكالتنامه رسمی به رییس زندان، در صورت امكان در اتاق مخصوص و مجزی از اتاق ملاقات عمومی با موكلان خود ملاقات نمایند و در صورت ممنوع‏الملاقات بودن محكوم، ملاقات با نظر مقام‏های قضایی مربوط انجام می‎گیرد. بدیهی است مقدمات تنظیم وكالتنامه رسمی توسط مسئولان موسسه یا زندان فراهم خواهد شد.
تبصره۱) كانون وكلا می‌تواند در هر زندان به هزینه خود با نظر سازمان اتاقی بسازد كه برای ملاقات وكلای دادگستری با موكلان آنها اختصاص داده شود.
تبصره۲) مفاد این ماده نسبت به وكلا و مشاوران حقوقی قوه قضاییه نیز قابل تسری است.
ماده۱۸۸) برنامه ملاقات عمومی در هر موسسه یا زندان از نظر روز و ساعت متناسب با فصل‌های سال و نیاز هرمحل بوسیله رییس موسسه یا زندان تهیه و با تصویب مدیركل مربوط آگهی می‌شود.
تبصره۱) برنامه ملاقات باید به گونه‌ای تنظیم شود كه زنان و مردان ملاقات‌كننده و ملاقات شونده بتوانند به طور جداگانه با یكدیگر ملاقات نمایند.
تبصره۲) برنامه ملاقات عمومی باید به گونه‌ای تنظیم شود كه هر محكوم دست كم هفته‌ای یكبار ملاقات داشته باشد و مدت آن كمتر از ۲۰ دقیقه نباشد.
ماده۱۸۹) افزون بر مقام‌های قضایی صلاحیت‌دار رییس موسسه یا زندان و مدیركل زندان‌های استان نیز در صورت تشخیص ضرورت می‌توانند اجازه ملاقات با محكوم را با اشخاص مجاز در آیین‌نامه صادر نمایند.
تبصره ) در صورتی كه برای محكوم از سوی شورای انضباطی محدودیت ملاقات در نظر گرفته شود و قاضی ناظر نیز تایید نموده باشد، موضوع با ذكر دلیل به مراجع ذكر شده در ماده پیش اعلام می‌گردد تا از دادن ملاقات خودداری نمایند.
ماده۱۹۰) رییس زندان می‌تواند تسهیلات ملاقات محكومان بیمار را كه در بیمارستان بستری بوده یا قادر به حركت نیستند با نظر پزشك فراهم آورد.
ماده۱۹۱) رد و بدل كردن نامه و اشیاء مجاز بدون اجازه رییس زندان یا نماینده وی به هرگونه كه باشد، میان ملاقات كننده و محكوم به كلی ممنوع است و مامور ملاقات موظف به حفظ انتظام، انضباط كامل و اجرای دقیق مقررات ملاقات خواهد بود.
تبصره ) تخلف مامور ملاقات و یا قصور و تقصیر وی موجب تعقیب انتظامی یا اداری خواهد بود.
ماده۱۹۲) ملاقات اتباع بیگانه با خانواده و غیر آن باید با حضور یك نفر مترجم مورد اعتماد انجام شود مگر آنكه مكالمه‌ها به زبان فارسی انجام گیرد، پرداخت دستمزد با سازمان است.ماده۱۹۳) ملاقات نماینده سیاسی و كنسولی با اتباع محكوم خود با معرفی وزارت امور خارجه و با اجازه دادستان، قاضیان رسیدگی كننده یا ناظر زندان می‌باشد.
تبصره ) محكومانی كه كشور آنها در ایران نماینده سیاسی ندارند می‌توانند با رعایت ماده پیش با نماینده سیاسی و كنسولی دولتی كه حافظ منافع آنان می‌باشد ملاقات نمایند.
ماده۱۹۴) در تمام مواردی كه شخص خارجی با محكوم یا متهم ملاقات می‌نماید باید با حضور یك نفر از كاركنان زندان كه دست كم به زبان محكوم آشنایی داشته باشد صورت گیرد و صحبت باید بدون نجوا و با صدای بلند باشد. اگر مامور مسئول ملاقات موضوع مذاكره طرفین را بر خلاف مقررات و نظام‌نامه‌های داخلی موسسه یا زندان تشخیص دهد باید فوری به ملاقات خاتمه دهد و چگونگی امر را به رییس زندان گزارش نماید.
ماده۱۹۵) رییسان مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان‌ها باید ترتیبی اتخاذ نمایند تا سالن انتظار جهت استقرار ملاقات كنندگان مجهز به سرویس، فروشگاه و سایر وسایل رفاهی باشد و تدابیری اتخاذ گردد تا ملاقات‌كنندگان از مسیر مخصوص جدای از محوطه عمومی موسسه یا زندان به قسمت محل ملاقات هدایت شوند.
ماده۱۹۶) در تمامی موارد تنظیم برنامه ملاقات از نظر روز و ساعت و طول مدت ملاقات و چگونگی و كیفیت آن با نظر رییس موسسه یا زندان خواهد بود.
ماده۱۹۷) در صورت وجود امكانات، قاضیان ناظر باید در مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها مستقر گردند تا از نزدیك نسبت به انجام وظایف خود منجمله رفع مشكلات محكومان اقدام نمایند. در غیر اینصورت باید دست كم در هفته سه بار برای بازدید از موسسه یا زندان محل خدمت خود سركشی نمایند.
▪ فصل دوم ـ ارسال مراسله‌های پستی
ماده۱۹۸) متهم یا محكومی كه ممنوع الملاقات نباشد می‌تواند در هر هفته دو نامه به عنوان همسر و فرزندان، والدین، وكیل رسمی و یا به دیگر بستگان، دوستان و مقام‌های قضایی و در هر ماه یك نامه به عنوان مقام‌های رسمی كشور، با رعایت موازین شرعی و قانونی نوشته و ارسال دارد. این نامه‌ها باید با حضور مسئول قسمت ارسال نامه‌ها امضاء و انگشت زده شده و پس از گواهی مسئول یاد شده به مهر قسمت مربوط ممهور گشته، پس از ثبت در دفتر مراسله‌ها ارسال می‌گردد.
تبصره ) متهم یا محكوم ممنوع الملاقات می‌تواند با اجازه دادستان یا مقام قضایی رسیدگی كننده در صورت لزوم نامه سرگشاده به خانواده و وكیل رسمی نوشته و پس از تایید مقام قضایی ارسال دارد.
ماده۱۹۹) در مواقع ضروری و فوق‌العاده محكوم یا متهم می‌تواند با اجازه قاضی ناظر یا رییس زندان بیش از حد مقرر با بستگان خود یا مقام‌های صلاحیتدار قانونی یا كسانی كه به نحوی از انحاء در تعلیم و تربیت و حل مشكلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی او صالح و موثر باشند با رعایت مقررات مربوط مكاتبه نمایند.
ماده۲۰۰) نامه‌های صادر شده و وارد شده محكوم یا متهم باید بوسیله مسئول ارسال نامه‌های محكومان كه از میان ماموران مجرب و مورد اعتماد موسسه یا زندان انتخـاب می‌شود به دقـت بررسـی و مطالعه شده، پس از امضـاء و مهر قسمت ذكر شده به مقصد ارسال شود.
ماده۲۰۱) نامه‌هایی كه نوشته‌های آن مفسده انگیز یا مخالف با آیین‌نامه‌های موسسه یا زندان یا خلاف نظم و عفت عمومی و اخلاق حسنه بوده یا موجب هتك حرمت اشخاص شود یا متضمن الفاظ ركیك و مستهجن و ناسزا، تهدید و یا تهمت و افترا باشد و همچنین عرض‌حالهای ناموجه و مكرر درباره موضوع‌هایی كه از پیش مورد رسیدگی قرار گرفته و تهیه و ارسال آنها صرفاً به منظور مزاحمت باشد به دستور رییس موسسه یا زندان ضبط شده و نویسنده نامه براساس مقررات آیین نامه تنبیه انضباطی و یا تحت تعقیب جزایی قرار خواهد گرفت.
ماده۲۰۲) متن نامه‌ها باید با خط خوانا و روشن و به زبان فارسی نوشته شده و موضوع آن درباره بیان حقایق مربوط به اوضاع و احوال خانوادگی و شخصی و جریان دعوا مربوط به نویسنده نامه باشد.
ماده۲۰۳) كلیه نامه‌های صادرشده باید در دفتر مخصوص ثبت و نام و نام خانوادگی و مشخصات كامل، شماره قرار یا دادنامه، شماره محكوم، شماره آسایشگاه نویسنده نامه و نشانی و عنوان گیرنده با خط خوانا روی پاكت نوشته شده تا در صورت برگشت آن با استفاده از نوشته‌های دفتر ذكر شده عیناً به نویسنده نامه مسترد شود.
ماده۲۰۴) نامه‌هایی كه به زبان خارجی نوشته می‌شود اگر در محل برای ترجمه و بررسی آن وسیله‌ای موجود نباشد بایستی عیناً به اداره كل زندان‌ها و در نهایت به سازمان ارسال گردد تا پس از بررسیهای لازم چنانچه ارسال آن به مقصد بدون مانع باشد به منظور ارسال به زندان مربوط اعاده شود.
ماده۲۰۵) متهمان و محكومان اتباع خارجه می‌توانند بوسیله وزارت امور خارجه با نماینده سیاسی و كنسولی خود مكاتبه نمایند و نامه‌های آنها باید بنابر مقررات این آیین‌نامه بررسی و به مقصد فرستاده شود.
ماده۲۰۶) در مواقع ضروری ارتباط محكوم بوسیله تلگراف یا تلفن با اشخاص یا مقام‌های رسمی با رعایت مقررات آیین‌نامه با هزینه شخصی محكوم بی‌اشكال است.
تبصره ـ مكالمه تلفنی محكومان اتباع خارجی با حضور مترجم مورد اعتماد سازمان بی‌مانع است.
ماده۲۰۷) واحدهای بازرسی اداره‌های كل موظفند برای هر زندان صندوق شكایت‌ها تهیه و در دسترس محكومان قرار دهند تا در صورتیكه محكومان از امور بازداشتگاه یا موسسه یا زندان شكایت داشته باشند بتوانند شكایت خود را با ذكر دلیل ضمن نامه‌ای كه هویت دقیق محكوم روی پاكت قید شده باشد بطور مستقیم در صندوق ذكر شده قراردهند این صندوق هر هفته یك بار توسط بازرسی اداره كل باز و شكایت آن بوسیله واحد بازرسی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ماده۲۰۸) توزیع و قبول نامه‌های محكومان از ساعت ۱۱ صبح الی ۱۴ می‌باشد. جز در موارد اضطراری، با وصول تلگراف یا هر نامه بایستی حداكثر ظرف دو روز از تاریخ وصول بدست محكوم یا مرجع مربوط برسد.
ماده۲۰۹) در صورتی كه محكوم از نحوه اجرای بازداشت یا حبس خود و یا هر امر دیگری از امور بازداشتگاه، موسسه و زندان شكایت داشته باشد می‌تواند شكایت خود را با ذكر دلیل ضمن نامه‌ای سربسته بطور مستقیم به رییس موسسه یا زندان اعلام نماید و نام‌برده مكلف است این قبیل نامه‌ها را به مراجع مربوط ارسال دارد.
ماده۲۱۰) متهم یا محكوم می‌تواند كتابهای مذهبی، علمی، تحصیلی و هر كتاب یا نشریه مجاز را با نظر مسئول بازپروری دریافت و مطالعه نماید.
ماده۲۱۱) ورود لباس‌ها و پتو و موادخوراكی توسط متهمان و محكومان براساس دستورالعمل صادره از سازمان خواهدبود.
تبصره ـ هرمحكوم می‌تواند ۱۰ روز پیش از آزادی از خارج از زندان لباس دریافت نماید و این لباس به انبار تحویل می‌گردد تا محكوم هنگام خروج از آن استفاده نماید.
ماده۲۱۲) مرسوله‌هایی كه توسط پست برای متهم یا محكوم ارسال می‌شود به وسیله ماموران مجرب و مورد وثوق زندان بازدید و تحویل گرفته می‌شود. چنانچه مرسوله‌ها از اشیایی باشد كه نگهداری آن جرم محسوب می‌گردد، مراتب ضمن گزارش جهت اتخاذ تصمیم به مقام قضایی صلاحیت‌دار اعلام و در صورتی كه نگهداری آنها در داخل زندان ممنوع باشد به خانواده متهم یا محكوم مسترد و یا جزو اموال محكوم محسوب و تا آزادی وی ضبط خواهدشد.
● فصل سوم ـ مرخصی
ماده۲۱۳) در موارد ازدواج، فوت بستگان نسبی و سببی درجه نخست از طبقه نخست یا ابتلاء آنان به بیماری حاد كه به سبب آن برای مدت طولانی قادر به حركت نباشند، یا بروز هرگونه حادثه غیرمترقبه و یا معضلی كه اعزام محكوم به مرخصی را ایجاب نماید محكوم با اخذ تامین متناسب به شرح تبصره۲ ماده ۱۲۵ به مدت یك هفته به مرخصی اعزام می‌شود.
تبصره۱) تصویب موارد فوق و تعیین نوع تامین به عهده شورای طبقه‌بندی می‌باشد كه توسط رئیس شورا اجرا می‌گردد.
تبصره۲) در صورت نیاز به اعطای مرخصی مجدد موضوع این ماده اعطای مرخصی بلامانع است.
تبصره۳) در صورت عجز از فراهم نمودن تامین، اعزام محكوم تحت مراقبت ماموران حداكثر برای مدت ده ساعت در روز به خارج از زندان بلامانع است.
ماده۲۱۴) به جز موارد ذكر شده در ماده ۲۱۴ در صورت نیاز، اعطای مرخصی موكول به موافقت شورای طبقه‌بندی است.
ماده۲۱۵) شورای طبقه‌بندی می‌تواند بنا به ضرورت محكوم را به همراه ماموران بدون لباس فرم نظامی اعزام نماید.
ماده۲۱۶) در مواردی كه محكوم پس از تحمل حداقل یك ماه از محكومیت حبس با توجه به نوع جرم ارتكابی و میزان محكومیت از شخصیت، اخلاق و رفتار مناسبی برخوردار باشد شورای طبقه‌بندی می‌تواند پس از اخذ تامین مناسب حداكثر پنج روز در هر ماه به طور پیوسته به وی مرخصی اعطاء نماید.
تبصره۱) شورای طبقه‌بندی در صورت لزوم می‌تواند بدون لحاظ مهلت یك ماهه ذكر شده نیز نسبت به اعطای مرخصی اقدام نماید.
تبصره۲) در صورت ضرورت مرخصی موضوع این ماده قابل تمدید خواهدبود.
ماده۲۱۷) به محكومانی كه در مدت تحمل كیفر در زمینه حرفه‌آموزی و اشتغال، حفظ و درك مفاهیم قرآن كریم و نهج‌البلاغه و فراگیری سایر امور بازپرورانه نظیر فعالیتهای آموزشی، فرهنگی، هنری و ورزشی توفیقاتی بدست آورند به تشخیص مسئول بازپروری یا موسسه به شورای طبقه‌بندی معرفی و به ترتیب زیر مرخصی تشویقی اعطا خواهدشد:
الف ) فراگیری یك حرفه ده روز؛
ب ) اشتغال منظم و ماهانه برای هر ماه ۳ روز؛
ج ) برای حفظ هر جزء از قرآن كریم ده روز؛
د ) برای قبولی در هر دوره نهضت سوادآموزی و سایر موارد هفت روز.
ماده۲۱۸) بنا به پیشنهاد رییس موسسه یا رئیس زندان، شورای طبقه‌بندی می‌تواند به محكومان مشغول به كار در مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال، كارورزی كار درمانی (اردوگاه) در هر هفته دو روز مرخصی اعطا نماید.
ماده۲۱۹) بنا به پیشنهاد رییس موسسه یا رئیس زندان، شورای طبقه‌بندی با اخذ تامین مناسب در صورت درخواست محكوم به مناسبت عید نوروز و عیدهای اقلیتهای دینی رسمی كشور می‌تواند به محكومان حداكثر هفت روز مرخصی اعطا نماید.
ماده۲۲۰) شورای طبقه‌بندی می‌تواند به كلیه محكومان مربوط به‌جرایم چك پرداخت نشده و محكومیتهای مالی یا محكومانی كه به‌طور صرف جنبه مالی محكومیتشان باقی مانده‌است، به‌منظور جلب رضایت شاكی یا كاهش دین‌ها، مرخصی‌هایی در هر ماه به‌مدت پانزده روز اعطا نماید كه در صورت لزوم و پیشرفت در اخذ رضایت نیز قابل‌تمدید می‌باشد.
ماده۲۲۱) به محكومان مرتكب جرایم مالی شامل صادركنندگان چك پرداخت نشده در صورتی كه در مدت استفاده از مرخصی موفق به جلب رضایت شاكیان شده و مراتب را به اجرای احكام مرجع رسیدگی‌كننده اعلام نموده باشند و نیز محكومان به پرداخت مهریه، نفقه و دیه به لحاظ جرایم غیرعمدی منتهی به صدمات بدنی و همچنین محكومان ماده ۲ قانون نحوه اجرای محكومیت‌های مالی تمدید مرخصی تا سقف یكماه به منظور تقسیط جزای نقدی یا جلب رضایت شاكی با نظر شورای طبقه‌بندی بلامانع است و مدت ذكر شده نیز قابل تمدید است.
ماده۲۲۲) رئیس حوزه قضایی، دادستان محل و قاضی ناظر زندان نیز می‌توانند نسبت به اعطای مرخصی‌های مذكور در مواد ۲۱۵، ۲۱۷، ۲۲۰، ۲۲۱، ۲۲۲ با اخذ تامین مناسب راساً اقدام نمایند.
ماده۲۲۳) شورای طبقه‌بندی موظف است نسبت به بررسی مرخصی محكومانی كه باقی‌مانده حبس آنها حداكثر تا سه ماه است با در نظر گرفتن وضعیت جسمانی یا معیشت خانواده، اصلاح‌پذیری و شخصیت محكوم اقدام و در صورت استحقاق با اخذ تعهد كتبی و بدون اخذ تامین نسبت به اعطای مرخصی اقدام نماید.
ماده۲۲۴) مرخصی‌های پیش‌بینی شده در موارد فوق مانع یكدیگر نیست.
ماده۲۲۵) چنانچه محكوم پس از پایان مدت مرخصی، به تشخیص مقام اعطاءكننده مرخصی بدون عذر موجه به موسسه یا زندان مراجعه ننماید، افزون بر ضبط تامین ماخوذه مطابق قانون اقدام لازم معمول خواهدشد.
ماده۲۲۶) محكومانی كه جرم آنان سرقت مسلحانه، جاسوسی، اقدام علیه امنیت كشور و یا دایركردن مراكز فساد و فحشاء، آدم‌ربایی، جرایم باندی، اخلال در نظام اقتصادی، محكومان دارای دو بار سابقه محكومیت بخاطر همان جرم، محكومان به حبس ابد و كلیه محكومانی كه به جهت اجرای حكم قصاص یا اعدام در زندان نگهداری می‌شوند و نیز افرادی كه به شرارت مشهورند از شمول اعطای مرخصی مستثنی هستند مگر با تشخیص دادستان یا رئیس حوزه قضایی.ماده۲۲۷) اعطای مرخصی به متهمان تحت قرار بازداشت حسب مورد منوط به موافقت مقام رسیدگی‌كننده به پرونده یا دادستان خواهدبود.
ماده۲۲۸) شورای طبقه‌بندی موظف است هر دوماه یكبار وضیعت بازداشت‌شدگان تحت قرار را بررسی و جهت اعمال قوانین و مقررات به دفتر رئیس قوه قضائیه، رئیس كل دادگستری استان و رئیس سازمان اعلام نماید.
ماده۲۲۹) چنانچه حسب تشخیص پزشك قانونی محكوم دارای بیماری صعب‌العلاج باشد یا امكان معالجه وی در موسسه یا زندان وجود نداشته یا ادامه حبس موجب شدت بیماری یا تاخیر در بهبودیش باشد یا قادر به تحمل حبس نباشد به پیشنهاد رییس موسسه یا زندان، شورای طبقه‌بندی موظف است به مدت یك ماه به او مرخصی اعطا نماید كه در صورت نیاز قابل تمدید می‌باشد.
تبصره ) در صورت ابتلا به بیماری‌های لاعلاج و رعایت مصلحت رییس موسسه یا زندان می‌تواند پیشنهاد عفو محكوم را به مراجع مربوط بنماید.
● فصل چهارم ـ انتقال، اعزام و بدرقه محكوم
ماده۲۳۰) هر متهم یا محكوم در بازداشتگاه مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانی كه در حوزه قضایی صادركننده قرار یا حكم قرار دارد نگهداری می‌شود، مگر در مواردی كه دادگاه صادركننده حكم براساس قانون محل دیگری را برای تحمل كیفر تعیین نماید.
تبصره ) محكومانی كه در زندان نگهداری می‌شوند در صورتیكه غیر از مقام‌های قضایی صادركننده حكم یا قرار، توسط مقام قضایی دیگری بعنوان متهم به منظور تحقیق احضار شوند، مدیر زندان مكلف است ضمن اعزام مراتب را به مقام‌های قضایی صلاحیت‌دار اعلام نماید.
ماده۲۳۱) تعیین محل نگهداری محكومان و متهمان در حوزه قضایی و نیز تعیین ساعت‌ها، دفعه‌ها و نوع ملاقات و سایر ترتیبات انجام ملاقات و مرخصی و جابجایی محكوم به عهده سازمان می‌باشد.
ماده۲۳۲) رییسان و مراكز حرفه آموزی و اشتغال موظفند هر دو ماه یك بار در صورت تقاضای محكوم و یا راساً به تشخیص خود تغییر نوع زندان محكوم را بر حسب بهبود وضع اخلاقی محكوم یا تنزل آن به مركز پذیرش و تشخیص پیشنهادكنند تا برای اتخاذ تصمیم در شورای طبقه‌بندی مطرح گردد.
ماده۲۳۳) در هر مورد كه نگهداری محكوم در زندان محلی مخالف مصالح آن شهرستان یا استان باشد با موافقت مقام‌های قضایی مربوط و تعیین محل انتقال به وسیله اداره كل زندان‌ها با جلب نظر شورای طبقه‌بندی و موافقت دادستان محكوم منتقل می‌شود.
ماده۲۳۴) انتقال محكوم از حوزه قضایی محل صدور و اجرای حكم به حوزه قضایی دیگر مستلزم موافقت دادستان مربوط و مدیركل مبدا و مقصد خواهدبود.
تبصره۱) سازمان باید ترتیبی اتخاذ نماید كه محكومان با درخواست شخصی در نزدیكترین زندان محل سكونت خانواده خود تحمل كیفر نمایند بدیهی است مراجع قضایی نیز در این مورد اقدام‌های لازم را برای اعطای نیابت قضایی معمول خواهندداشت.
تبصره۲) پس از انتقال محكوم به زندان جدید كلیه امور قضایی و اجرایی بعدی به عهده دادستان حوزه قضایی موسسه یا زندان جدید خواهدبود. بدیهی است قاضی مجری حكم مبدا به دادستان یا قاضی مجری حكم مقصد نیابت قضایی اعطا خواهد كرد.
تبصره۳) محكوم یا خانواده او می‌توانند تقاضای خود را در مورد انتقال به رییس زندان مقصد و یا مبدا تقدیم نموده تا بنابر مفاد این ماده عمل شود در اینصورت هزینه‌های متعلقه به عهده محكوم است.
تبصره۴) در صورت تراكم بیش از حد جمعیت كیفری در یك زندان، یا بروز حوادثی نظیر زلزله و آتش‌سوزی یا ابتلاء به بیماری‌های واگیردار و حاد و یا وضعیت خاص معیشتی و خانوادگی محكوم، رئیس سازمان می‌تواند نسبت به انتقال محكومان به زندان‌های مجاور اقدام نماید.
ماده۲۳۵) اعزام، بدرقه‌، نقل و انتقال محكومان و متهمان به مراجع قضایی، مراكز درمانی، تربیتی، آموزشی، مرخصی‌های تحت‌الحفظ و یا سایر مراجع مربوط براساس ضوابطی كه از سوی سازمان اعلام می‌شود به عهده نیروهای مسلح یگان انتظامی سازمان می‌باشد و تا تامین نیروهای موردنیاز و استقرار كامل یگان یادشده این امر بوسیله نیروهای انتظامی صورت می‌گیرد.
تبصره۱) استفاده از دستبند در موارد یادشده برای محكومان و متهمان، مجاز نیست مگر در موارد ضروری حسب تشخیص رییس زندان و جرایمی كه به موجب دستورالعمل صادرشده از سوی سازمان تعیین می‌شود.
تبصره۲) در مواقعی كه زندانی به دادگاه و یا دفتر كار سایر مراجع وارد می‌شود، ماموران بدرقه و مراقبان او نیز وارد آنجا خواهندشد و به دستور مقامات قضایی، دستبند زندانی باز می‌شود و در صورتی كه دستور خروج ماموران از اطاق صادر گردد، به مسئولیت مقام دستوردهنده پس از امضای اجازه نامه‌ای كه نمونه‌اش منضم به این آئین‌نامه می‌باشد ماموران بدرقه پشت درب اتاق مراقب زندانی خواهندبود.
▪ (فرم مربوط به ماده۲۲۸)
ماده۲۳۶) در مواردی كه متهم یا محكوم قادر به حركت نبوده و یا خروج وی از زندان به مصلحت نباشد، بنا به پیشنهاد رییس زندان و موافقت دادستان محل تحقیقات و یا دادرسی با حضور قاضی مربوط انجام خواهدشد.
تبصره ) در حوزه‌های قضایی كه دادسرا تشكیل نشده است انجام این امر موكول به نظر رییس حوزه قضایی محل خواهدبود.
● بخش چهارم ـ آماده سازی برای خروج از زندان مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال
▪ فصل نخست ـ فعالیتهای مددكاری
ماده۲۳۷) برای تسهیل بازگشت محكومان به زندگی عادی باید در حفظ روابط و علایق خانوادگی آنان اهتمام لازم به عمل آید به همین منظور مددكاران اجتماعی در مراكز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها موظفند به طور منظم با محكوم در تماس بوده، با جلب اعتماد وی در رفع مشكلات و تامین احتیاجات مادی و معنوی او و خانواده‌اش به وسیله دوایر مربوط و در نتیجه در ایجاد روابط حسنه با خانواده و تحكیم مبانی آن موثر و مفید واقع شوند.
تماس سایر ماموران زندان با خانواده محكوم ممنوع و موجب تعقیب انتظامی یا اداری است.
تبصره ) ارتباط با خانواده محكوم توسط مددكار الزاماً با هماهنگی و اطلاع رییس زندان خواهدبود.
ماده۲۳۸) ازجمله وظایف زندان آماده نمودن محكومان برای بازگشت به محیط خارج از موسسه یا زندان می‌باشد. انجام این وظیفه به عهده مددكاری و به موجب آیین‌نامه اجرایی مددكاران اجتماعی است.
ماده۲۳۹) اجرای احكام زندان موظف است آخر هر هفته اسامی محكومان را كه دو ماه به پایان محكومیت آنان باقی مانده است تهیه و به قسمت رسیدگی و مددكاری تسلیم نماید و اداره مراقبت بعد از خروج یا همكاری با كمك انجمن حمایت از زندانیان، انجمنهای خیریه و اداره‌های مربوط به مشاغل وزارت كار و امور اجتماعی نسبت به محكومانی كه ماوی و شغلی ندارند دست‌كم تا سه ماه پس از آزادی از زندان حمایت مادی و معنوی بعمل می‌آورند.
ماده۲۴۰) در مورد محكومان بی‌بضاعت كه پس از آزادی از زندان می‌خواهند به موطن خود مراجعت نمایند بایستی رییس زندان پیش‌بینی‌های لازم را به عمل آورده موجبات اعزام آنان را به مقصد موردنظر فراهم سازد. هزینه سفر آنها به وسیله زندان یا انجمن حمایت از زندانیان تامین و پرداخت خواهدشد.
ماده۲۴۱) محكومان بیمار و بی‌بضاعتی كه در حال بیماری آزاد می‌شوند می‌بایستی بوسیله انجمنهای حمایت از زندانیان تا حصول بهبودی و توانایی انجام كار مورد حمایت قرار گیرند و چنانچه از كارافتاده یا معلول باشند با توجه به امكانات انجمن و براساس مقررات از آنها حمایت شود.
ماده۲۴۲) مسئولان و كاركنان واحد بازپروری به طور مستمر با محكومان در تماس بوده ضمن تعلیم مبانی عقیدتی اسلام و تبلیغ و راهنمایی صحیح نسبت به تهذیب و تزكیه نفس و تحكیم مبانی اخلاقی و الفت آنان به اخلاق اسلامی و علاقه آنان به زندگی سالم و عمل صالح اقدام نموده و در حل مشكلات روحی، تسكین درونی و ایجاد امید به اصلاح و زندگی صحیح آنان به منظور بازگشت به جامعه و ادامه زندگی سالم اجتماعی تلاش نمایند اجرای برنامه‌های مذهبی و نماز برعهده كاركنان یا نمایندگان این واحد است.
▪ فصل دوم ـ نحوه آزادی محكومان
ماده۲۴۳) اجرای احكام زندان مكلف است یك هفته پیش از پایان مدت محكومیت محكومان به پرونده آنان به دقت رسیدگی نموده و برگ آزادی صادر و به رییس زندان اعلام و تسلیم نماید. رییس زندان یا جانشین او نیز وظیفه دارد پرونده محكومانی را كه به حكم مراجع قضایی یا در انقضای مدت محكومیت باید از زندان آزاد شوند بررسی نموده و بدون وقفه و تاخیر نسبت به آزادی آنان براساس سابقه و دستور رسیده اقدام نمایند.
تبصره ـ زمان آزادی محكوم باید به وسیله رییس زندان بطور كتبی به قاضی صادركننده حكم اعلام گردد.
ماده۲۴۴) اجرای احكام زندان مكلف است یك هفته پیش از آزادی محكومانی كه باید پس از آزادی به خارج از كشور طرد شوند و یا برای تبعید به شهرستان منتقل شوند و یا تحویل مراكزی همچون بهزیستی گردند، مراتب را به مرجع قضایی مربوط اعلام داشته رونوشت نامه را نیز به قاضی ناظر منعكس نماید.
ماده۲۴۵) محكوم به هنگام آزادی مكلف است لباسها و لوازم دولتی را كه همراه خود دارد عیناً مسترد نموده و با تسلیم رسید مربوط به وجوه نقدی و اسناد و اشیاء قیمتی، لبـاسها، لوازم شخـصی و دفترچه‌های بانكی خود این اسناد، دفاتر و لوازم را به هنگام خروج از زندان دریافت نماید چنانچه محكوم هنگام خروج لباس‌های كافی نداشته و فاقد بضاعت باشد رییس زندان بوسیله انجمن حمایت از زندانیان موظف به تهیه آنان می‌باشد.
ماده۲۴۶) محكوم مكلف است هنگام آزادی از زندان نشانی كامل اقامتگاه و محل سكونت و شماره تلفن خود را تعیین نموده به دفتر زندان تسلیم نماید.
ماده۲۴۷) این آیین‌نامه مشتمل بر ۲۴۷ ماده و ۱۰۸ تبصره در اجرای قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان‌ها، به سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی كشور مصوب ۱۳۶۴ در تاریخ ۲۰/۹/۱۳۸۴ به تصویب رییس قوه قضاییه رسید و از تاریخ یادشده لازم‌الاجرا است.
همچنین كلیه آیین‌نامه‌های مغایر با این آیین‌نامه از جمله آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی كشور مصوب۲۶/۴/۱۳۸۰ و اصلاحات بعدی آن لغو می‌گردد.

منبع : نشریه الکترونیک حقوق