نقش آثار تخیلی در آماده سازی جوانان برای جامعه اطلاعاتی

هدف این مقاله، بررسی جایگاه مطالعه در كسب توانایی اطلاعاتی در میان نسل جوان است؛ و توجه به اینكه تا چه اندازه می توان این مهارت را بوسیله آثار تخیلی چه از طریق كتاب و چه از طریق وسایل الكترونیكی افزایش داد. گرچه توجهی به ماهیت اصلی مهارتهای سوادآموزی شده است اما آثار اندكی در خصوص بررسی نقش آثار تخیلی در ارتقاء افراد با سواد اطلاعاتی وجود دارد. مدت مدیدی است كه آثار تخیلی نقش مهمی در كسب مهارتهای مطالعه ایفا نموده است. ولی در این میان به نقش كمكی این نوع آثار در رشد قوه تخیل ، درك داستان و لذت بهره مندی از داستان توجهی نشده است. مطالعه به نوبه خود در رشد جسمانی، عقلانی، زبانی ، احساسی و عاطفی ، شخصیتی ، اجتماعی ، اخلاقی و روحی افراد نقش به سزایی دارد. آثار تخیلی به رشد ذهنی و عاطفی افراد كمك می كنند و در واقع افراد بشر از طریق داستان چیزهای بسیار زیادی می آموزند. در عصر غنای اطلاعات ، نهادهای آموزشی و برنامه های تكوینی دیجیتالی كه مهارت های اینترنتی و رایانه ای را در بر دارند، بر ضرورت سواد اطلاعاتی تاكید می ورزند.
شكی نیست كه در عصر اطلاعاتی به منظورت توانمند ساختن افراد در حفظ و نگه داری اطلاعات به چنین استراتژیهایی نیاز داریم ، اما توان اطلاعاتی افراد از طریق پیشرفت توانایی اطلاعاتی در زمینه های مورد نیاز به واقعیت می رسد. توانایی اطلاعاتی، مستلزم یك سری مهارتهایی است كه علاوه بر دانش مهارتهای فنی و منابع اطلاعاتی ، سواد عمومی را نیز شامل می شوند. رشد روزافزون آثار مكتوب در باره سواد اطلاعاتی، بیشتر روی دو مورد اولیه تأكید دارند. ولی این دو ، فقط بخشی از مسأله می باشند تصور كنید كه اگر نوجوان یا بزرگسالی قادر به مطالعه نباشد چه اتفاقی خواهد افتاد، دنیایی از اطلاعات شاید از لحاظ فیزیكی و یا رسمی در دسترس باشد ، هنگامی این اطلاعات ارزش خواهد داشت كه توانایی خواندن و مطالعه وجود داشته باشد. آثار تخیلی امروزه نه تنها در قالب چاپی بلكه در قالب های الكترونیك و صفحات وب نیز ارائه می شوند. آثار تخیلی به صورت الكترونیكی و استفاده از امكانات الكترونیكی موجود نقش مهمی در كسب توانایی اطلاعاتی ایفاء می كنند. به عنوان مثال معلوم شده است كه در استرالیا با داشتن چنین امكاناتی خیلی از پسرها را به مطالعه تشویق كرده است.
علیرغم ازتباط مشخص بین استفاده از آثار تخیلی و توسعه مهارتهای سوادآموزی و اهمیت چنین مهارتهایی در تربیت افراد با سواد اطلاعاتی فاصله قابل توجهی میان آثار مكتوب راجع به شناسایی این آثار و درك نقش این آثار تخیلی وجود دارد. مطالعه ای در انگلستان و استرالیا طراحی شده است كه می خواهد ضمن نگاهی به رئوس مطالب ، این موارد را با مقررات مدرسه و كتابخانه های عمومی در هم بیامیزد. تفاوت بین آماده سازی كتابخانه های مدارس انگلیس و استرالیا توان بالقوه ای را برای تحقیقات بعدی ایجاد كرد.هدف این مقاله، بررسی جایگاه مطالعه در كسب توانایی هایی اطلاعــــاتی در میان نسل جوان و توجه به اینكه تا چه اندازه می توان این مهارت را بوسیله آثار تخیلی چه از طریق كتاب و چه از طریق وسایل الكترونیكی افزایش داد. گفته می شود كه ما اكنون در عصر اطلاعاتی زندگی می كنیم. عصر جدید اكثرا از طریق رشد فنآوری و بویژهً فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی شناخته شده است.
همگرایی فنآوری های ارتباطات از راه دور ، فناوری های كامپیوتری و پخش برنامه و رایانه در مقایسه با اثر تغییرات گذشته در جامعه مانند انقلاب صنعتی با ظهور صنعت چاپ، تأثیر چشمگیرتری بر جامعه از خود بجای گذارده است. نتیجه انقلاب اخیر جهانی شدن بی سابقه ای است كه علیرغم همه مسائل قانونی و اجتماعی منجر به برقراری ارتباط آنی بین مردم سرتاسر جهان شد. این تأثیر آنقدر زیاد است كه امروزه جامعه شناسان و مردم شناسان در پی یافتن تعاریف جدید برای جامعه ، هستند زیرا تعاریف جغرافیایی پیشین دیگر پاسخگوی نیاز امروز نیست. نتیجه نهایی، باز هم، همانند آثار تحولات پیشین، افزایش نابرابری ها و بی عدالتی ها در جامعه ، میان ملت ها و حتی میان افراد مختلف است.برای كار مؤثر در جامعه اطلاعاتی، به میزان بالایی از سواد و یك سری مهارتها نیاز است كه بتوان از دیگران پیشی گرفت. در یك بررسی (۴)OECD در سواد آموزی بزرگسالان(OECD ۲۰۰۰) گزارش شد كه در قرن بیستم ، یك نفر از جهار نفر در هر مطالعه ، مهارتهای ضروری سواد برای اداره زندگی در دنیای امروزی را دارا نبوده اند؛ شاید این پیش فرض موجه ای باشد كه این “مطالعه” در مناطق فقیر نشین و یا در كشورهای جهان سوم انجام شده است، اما اینطور نیست. نمونه های مورد مطالعه، از كشورهای امریكا، كانادا، چهار كشور اسكاندیناوی ، آلمان ، انگلستان ، ایرلند ، استرالیا و نیوزلند بوده اند. در تأیید این آمارها، هارت من، دراجر و برنشتاین (اقتباس شده در سال ۱۹۹۱ در فیشر ۱۹۹۹ ، ص ۵۶) گزارش كردند كه حداقل بیست درصد از بزرگسالان ایالت متحده آمریكا از نظر كارآیی بی سواد هستند. یعنی چیزی بین ۴۰ الی ۴۵ میلیون نفر از مردم ایالات متحده امریكا توانایی درك مطالب نوشتاری كه نیازمند اساسی ترین مهارت های مطالعه ۰خواندن)می باشد را ندارند. (فیشر، ۱۹۹۹، ص. ۵۷)
فقدان مهارتهای سواد براساس معیار، سبب بروز مشكلاتی در زندگی، كار و ادامه حیات می گردد. اسمیت ( اسمیت،۲۰۰۰ ، ص ۳۷۸) معتقد است كه امروزه فاصله ای میان مهارتهای كارگران و سواد مورد نیاز در محل كار وجود دارد. سایرین تأكید دارند كه این خلاء در دو دهه اخیر بیشتر شده است. به عنوان مثال میكولكی (میكولكی، ۲۰۰۰، ص ۳۸۰) پیش بینی می كند. برای اینكه بتوان به تحقیق و جست وجو در سطوح پیشرفته اطلاعات موجود در آمیزه ای از تصاویر سه بعدی و چاپی دست زد، به توسعه سواد آموزی چند جانبه نیاز است. كارگران آینده، به كسب مستمر مهارت های رو به رشد سواد جهت برقراری ارتباط مستمر در جوامع مختلف كاری نیاز دارند. در بین متون موجود ، نمونه هایی از این نیازها را می توان پیدا كرد. هول ( هول، ۲۰۰۰ ) به یك مطالعه موردی اشاره می كند كه كارگران یكی از كارخانجات الكترونیكی به خاطر ناتوانی و درك دستورالعمل های مكتوب ، مرتكب اشتباه فاحش و خطرناكی شدند كه مبلغ گزافی ضرر روی دست آنها گذاشت. انسان نه تنها در محل كار ، بلكه تقریباً در تمام مراحل زندگی خود نیازمند و خواستار چنین مهارتهایی است. مراقبتهای بهداشتی یكی ار این نمونه ها است.
فیشر (فیشر،۲۰۰۰) عقیده دارد كه فشار زیادی كه روی حرفه های پزشكی اعمال می شود به این منظور است كه مدت اقامت مددجو در بیمارستان كمتر شود و مددجویان زودتر ترخیص شوند. برای این كه مددجویان بتوانند تصمیمات آگاهانه تری بگیرند، باید مهارت های لازم جهت فهم اطلاعات ضروری را دارا باشند. دسترسی به سواد اطلاعاتی: اگر شخصی بخواهد در عصر اطلاعات جایگاه خود را حفظ كند، بنابراین نیاز به این دارد كه با سواد اطلاعاتی باشد. مثالهایی كه تا كنون بحث شده به اهمیت این مسأله اذعان دارند؛ ولی منظور از دسترسی و دستیابی به سواد اطلاعاتی واقعاً چیست؟ بر سر تعریف این عبارت بارها و بارها به صورت اغراق آمیزی بحث شده است ولی بالاخره همگان توافق كردند كه سواد اطلاعاتی، تركیبی است از مهارتهای اطلاعاتی گذشته با توانایی بهره برداری از فنآوری جدید. در حقیقت، یك رشد آشكار ، از مهارتهای كتابخانه ای و از راه مهارتهای اطلاعاتی به سواد اطلاعاتی، وجود دارد. ما به بعضی از این نتایج بعداً در این مقاله اشاره خواهیم كرد.آنچه در زیر می آید رایج ترین و مختصرترین تعریف ذكر شده می باشد كه عبارت است از: توانایی در دسترسی ، ارزیابی و بكارگیری اطلاعات از منابع مختلف(دویل ، ۱۹۹۴ نقل شده دربراون ، ۱۹۹۹ ص ، ۵۸).
براون اشاره می كند كه سواد اطلاعاتی در واقع شامل مهارتها و توانایی های متنوعی را در بر می گیرد كه شامل: مهارتهای تفكر انتقادی ، حل مسأله ، مهارت های شخصی ، اجتماعی، ارتباطی و هم چنین سواد رایانه ای و كتابخانه ای است. (براون، ۱۹۹۹ ، ص ۵۸) در عصر غنای اطلاعات ، نهادهای آموزشی و برنامه های تكوینی دیجیتالی كه مهارت های اینترنتی و رایانه ای را در بر دارند، بر ضرورت سواد اطلاعاتی تاكید می ورزند. شكی نیست كه در این عصر اطلاعاتی به منظور توانمند كردن افراد در حفظ و نگه داری اطلاعات به چنین استراتژیهایی نیاز داریم؛ اما تحقق قدرت اطلاعاتی افراد از طریق پیشرفت توانایی اطلاعاتی از زمینه های مورد نیاز به واقعیت می رسد. رشد توانایی اطلاعاتی افراد ، مستلزم یك سری مهارتهایی است كه علاوه بر مهارتهای فن آوری و دانش بكارگیری منابع اطلاعاتی، سواد عمومی را نیز شامل می شود. ضرورت مهارت های مطالعه در دستیابی به سواد اطلاعاتی:گفتگوهای فراوانی در سواد اطلاعاتی به تأكید بر نیازهای فنآوری تمایل دارند. این مقاله، در رابطه با اینكه مهارت های فنی و رایانه ای، مهم یا مرتبط هستند بحثی ندارد، بازیابی منابع، اشاعه و قابلیت دسترسی به اطلاعات، هرگز همانند زمان كنونی آسانتر و سریعتر نبوده است. در حقیقت، در تهیه این مقاله، بیشتر مدیون و مرهون توانایی بكارگیری و دسترسیی به ساختار الكترونیكی از طریق ابزارهای فنی هستیم. مهارت های فنی جهت ادامه زندگی همیت فراوانی دارند. اما این فقط بخشی ا ز مساله است. تصور كنید اگر كسی نتواند آنچه را كه بر روی صفحه نمایش كامپیوتر می آید را درك نماید چه اتفاقی می افتد؟دنیایی از اطلاعات شاید از نظر فیزیكی و رسمی قابل دسترسی باشد اما اگر دستیابی به آن به دلیل عدم توانایی فرد در خواندن میسر نباشد، هیچ ارزشی نخواهند داشت. (رش، ۱۹۹۶ ص ۱۴) بنابراین باید پذیرفت كه با وجود آن كه موفقیت در كسب سواد اطلاعاتی به كاربرد اطلاعات و مهارتهای فنی بستگی دارد، ولی مهارت های خواندن هم دارای نقش وافری است. (رویس ۱۹۹۹ ص ۱۴۵). بیائید فرض كنیم كه همه ۱۲ تا ۱۶ ساله ها، فنآوریهای جدید را در مشاقانه پذیرفته اند. البته همیشه، چنین امكانی وجود ندارد. یكی از دانشجویان من كه در دوره دكتری در بخش آموزش پیش دانشگاهی) (Further Educationتدریس می كند. او واقعه بسیار غم انگیزی را از ماجرای دانش آموزی ۱۶ ساله گزارش می كند كه پس از چندین ماه حضور در كلاس های آموزش رایانه دست به خودكشی زد. تحمل او دیگر تمام شده بود و تنها دلیلش ، عدم توانایی مهارتهای مطالعه بود. این دانش آموز كه دیگر قادر نبود عقب ماندگی خود را بیش از این پنهان نماید و یك راه بیشتر برایش باقی نمانده بود؛ اقدامی كرد كه به نظرش ، تنها راه نجات و رهایی از این مشكل ، خودكشی است. البته شكر خدا این مورد، موردی بسیار نادر است. اما به هر حال، داشتن مهارت های مطالعه ، اساس و پایه ای برای سواد آموزی تابعی (كاربردی) است.
زمانی، اگر كسی می توانست صرفا نام خویش را بنویسد و امضاء كند ، باسواد تلقی می شد. گرچه ، امروزه سواد پا را از قلمرو مفاهیم مذهبی و علمی فراتر نهاده (Brievik & Gee,۱۹۸۹,p.۲۲) و ما همگی به كمك نهضت های مختلف در سراسر جهان برای كمك به توده مردم در كسب سواد اطلاعات و آگاهی داریم ، اما باید بدانیم كه اكثر ما شغل هایمان را مدیون چنین نهضت هایی هستیم! بعدها مفهوم سواد آموزی به معنی مهارت های مطالعه، نوشتن و درك مفاهیم تغییر یافت. در دهه ۱۹۵۰، یونسكو مفهوم آن را به ”توانایی به كارگیری مواد چاپی به منظور انجام فعالیت های روزمره زندگی ” توسعه داد.( هریس و هوجین، ۱۹۹۲، ص. ۱۴۲) اما سواد، یك مفهوم پویا و در تكامل تدریجی و متغیر است ، یعنی هر چه نیازها در جامعه تدریجا” بیشتر می شوند، لزوم توانایی كاربرد سواد در جامعه توسعه می یابد و بالطبع مفهوم سواد متناسب با این موقعیت تغییر خواهد كرد.
گاجل در مطالعه ای كه برای رسیدن به دركی عمیق تر از سواد فنآوری، طراحی كرد، متوجه وجود مبحثی دو قطبی شد كه در یك قطب آن مهارتهای فنی و در قطب دیگر مهارتهای سواد وجود داشت.(گاجل،‌، ص. ۴) شش موضوع بنیانی از بحث سواد شكل گرفته است كه عبارتند از: قدرت تشخیص، هویت فرهنگی، داشتن اطلاعات(میزان آگاهی)، زبان، ارتباطات، كاربرد مطالعه و نوشتن.(همان، ص. ۳) گاجل می افزاید: بدون شك و تردید، عمومی ترین ویژگی باسوادی كه مضمون اصلی محسوب می شود، خواندن و نوشتن است. .(همان، ص.۴) كنیفـــــــل(۱۹۹۹،ص. ۳۶) بحث می كند كه بیشتر دوستداران و هواخواهان فناوری جدید، نظریه پردازان مطالعه را به باد استهزاء می گیرند، اما این ایده باید قلب یا محور فعالیت هر كتابخانه ای باشد. در حقیقت، نیاز به بهره گیری موثر از فنآوری ها، خوانندهء فعال بودن را بیش از همه ضروری می سازد. رویس اهمیت مطالعه را به شرح زیر خلاصه می نماید:سواد اطلاعاتی به خواندن متكی است و برای خواننده فعال شدن باید از اهرم دو گانه عادت به مطالعه در سال های اولیه زندگی و ممارست كافی مدد جست.
مثلا شما اگر نتوانیدبا یك انگشتی یا دو انگشتی تایپ كنید موقعیت خود را در دنیای امروز از دست نخواهید داد و به عبارتی میتوانید به زندگی عادی خود ادامه دهید، شما می توانید حتی بدون استثناء با بكارگیری میان برهای صفحه كلید و نیز بدون درك از قدرت همه جانبه نرم افزار خود هم به حیات خویش ادامه دهید؛ اما زندگی بدون مهارتهای پیشرفته مطالعه تقریبا سخت و متحمل هزینه بالایی است. در عصر اطلاعات ، مطالعه و مهارتهای مطالعه نه تنها فرصت حفظ موقعیت را به كاربران نهایی می دهد بلكه راه خوبی برای ترقی و كامیابی آنها فراهم می كند.(رویس، ۱۹۹۹)
●اهمیت آثار تخیلی در رشد كودكان
مدتهای مدیدی است كه اهمیت نقش آثار تخیلی، علاوه بر كمك به رشد تخیل در كسب مهارتهای مطالعه، درك قصه و لذت استفاده از داستان، بر همگان آشكار شده است. اسپنیك در یكی از آثار اصلی خود تحت عنوان: ”كودكان به عنوان خوانندگانChildren as readers” هشت حیطه رشد كه مطالعه آنها نقش بسزایی دارد تعریف می كند: رشد جسمانی، عقلانی ، زبانی، عاطفی یا احساسی، اجتماعی ، شخصیتی، اخلاقی و روحی (اسپینك، ۱۹۸۹،ص. ۴۲-۲۹) آثار تخیلی به رشد عاطفی و ذهنی افراد كمك می كند. در حقیقت، یادگیری بشر با داستان آغاز می شود.بیش از یك صد سال قبل چارلز دیكنز در كتابرمان خود ” روزگار سخت” با ارائه تصیویری از انقلاب مربوط به فنآوری زمان خویش،‌نسبت به خطرات سركوب قوه تخیل و تمركز بر واقعیات گوشزد كرد. شاید پیام او بیشتر در جامعه امروز مصداق داشته باشد، جامعه ای كه در آن جاذبه یا فریفتگی جدیدترین ابزار و نرم افزار می تواند ضرورت دیگر تحولات را تیره و تار جلوه دهد.
نشانه های امیدوار كننده ای وجود دارند كه از شناخت توانایی و ضرورت آثار تخیلی حكایت دارند. كیبی (كیبی، ۲۰۰۰، ص. ۳۸۱) در یكی از مباحث خود اعلام می كند كه در حقیقت،‌سواد و سواد آموزی در قرن بیستم رشد چشمیگیری نسبت به زمان های دیگر داشته و در ایالات متحده امریكا ، افراد ۱۸ ساله این زمان خوانندگان بیشتری نسبت به ادوار گذشته هستند. به عقیده رویس (ص. ۱۴۵) كه در كتابهای اخیر خود مژده افزایش تعداد كتابفروشی و صنعت نشر را آورده است. او در ادعای خود به بررسی های اخیر كه حاكی از افزایش تعداد كتابفرشی های جدید، افزایش فروش كتاب و افزایش مطالعه علیرغم تاكید جامعه بر روی فناوری ، چاپخانه ها ترقی كرده اند و میزان فروش مردم به طور كلی و علیرغم تاكید بر فن آوری است، تاكید می كند. آیا آثار "هاری پوتر" موید این نظر است؟ آیا این مدرك دال بر این است كه آثار تخیلی هنوز در حال ترقی و ضروری هستند؟
یك نوجوان ۱۷ ساله علت علاقه خود را به نوشته های " هری پوتر" اینگونه ابراز می نماید:متوجه شدم كه مطالعه كتابهای "هری پوتر" بسیار لذت بخش هستند.
فكر می كنم برای لذت بردن از این كتابها باید هنوز كمی تخیل و حس خیالپردازی و علاوه بر آن كمی حس كنجكاوی داشت. كتابهای هاری پوتر به بخشی از وجود انسان كه معتقد به معجزه است راه پیدا میكند و تخیل وی را آزادانه در میان صفحات سحر و جادو رها می كند. (Cawkwell, ۲۰۰۱, p. ۶۶۹)ویلیام كاك ول، دانش آموز نیوزلندی، كلاس دوازدهم، پسری نوجوان است و به گروهی تعلق دارد كه به شكلی سنتی ، شهرتی در مطالعه داستان های تخیلی ندارند. آگر شما كتابدار با تجربه ای برای گروه سنی خاصی از كودكان هستید، مطالعه و مزایای بر خوردار شدن كودكان با آثار تخیلی ، یك باور در اعماق وجودتان خواهد بود. بیش از سه دهه تحقیقات، پروژها و یك سلسله یافته های معلمان مذهبی شواهدی بر چنین مزایایی است. با این حال، آگاهی های جدیدی نیز از نظر پژوهشی در این حوزه وجود داشته است. مطالعات زیادی وجود دارد كه تاكید می كند عاداتی كه در سال های پیش از دبستان، رشد می كند تاثیر زیادی بر سواد آموزی در سنین بالاتر دارد.(جردن و دیگران، ۲۰۰۰). نتیجه پژوهش ”آغاز كتاب خوانی” بیرمینگام در انگلستان نشان می دهد كه پیشرفت تحصیلی كودكانی كه مطالعه می كنند بیش از كودكانی است كه مطالعه نمی كنند. (گوهوری، ۱۹۹۷).
این مطالعه همچنین نشان می دهد كه دادن كتاب به كودكان خردسال ، عملكرد آنها را، از سن هفت سالگی به بعد ، در دبستان بهبود می بخشد. تحقیق ابتكاری مشابهی با عنوان: ” كودكان به سوی كتاب ها“ نیز اهمیت ورود زود هنگام مطالعه در روند پیشرفت سال های آتی كودكان را نشان می دهد. (هاردمن و جونز، ۱۹۹۹) دولت انگلستان با توجه به شواهد موجود در مقدمه برنامه ” ساعت سواد آموزی“ سال ۱۹۹۹ نیاز به خواندن را كاملا درك كرد. (دی اف ای ای ، ۱۹۹۸) پس از این اتفاق ، ابتكارات دیگری مانند” عزم ملی كتابخوانی یا به عبارتی بسیج ملی كتاب خوانی“ به منظور ترویج كتابخوانی ، برنامه ریزی كرد. این عزم از ماه می ۲۰۰۱ ، كانون این فعالیت بر تقویت مطالعه كودكان و بزرگسالان خواهد بود. مشخص است كه فراهم آوردن محیطی مناسب در خانه، رشد مهارتهای سواد آموزی را تقویت می كند. به نظر می رسد كه این امر. سبب پیدایش بی شمار زیادی طرح های سوادآموزی خانواده در تمام جهان شده است. نتیجه تحقیق هانون و نات براون در دانشگاه شفیلد موجب پدیدار شدن یك الگویی واقعی گردید كه اولین قدم برای برنامه اشتراك كتاب را در برداشت. (هانون، ۱۹۹۶)
این الگو از یك سلسله ابتكارات نظیر طرح PRINTS، در نیوفوند لند كانادا ناشی شده است. این پروژه از این مساله حمایت می كند كه والدین باید روزانه یك فعالیت سواد آموزی همراه كودكان خود را برنامه ریزی كنند. (فاگان، ۲۰۰۰) رشد عادت مطالعه در سال های اولیه زندگی، همچنین سبب بروز عشق به مطالعه در بسیاری از كودكان می گردد. تحقیق انجام شده توسط كراشن (۱۹۹۳) نشان می دهد كه كتابخوانی " داوطلبــــــانه" یا مطالعه آزاد اختیاری ، به كسب مهارتهای سواد آموزی، درك سریع تر مطلب و نوشتن بهتر منجر می شود؛ درست بر عكس، آنهایی كه مطالعه اختیاری نمی كنند در درك مطلب، خواندن، و سایر مهارت ها ضعیف تر هستند. رویس اظهار می دارد كه وظیفه آموزشگاه ها ، پرورش خوانندگان خوب است. وثژگی های یك خواننده خوب ، از طریق وانایی در انتخاب كتب مناسب و چگونگی نحوه مطالعه آن، مشخص می گردد. او اظهار می دارد كه خواند به منظور تفریح، كلید رشد سواد است. ( رویس، ص. ۱۵۱)سال هاست كه مشخص شد، آثار تخیلی با كیفیت خوب نقش بسیار مهمی را در تشویق كتابخوانی تفریحی دارد.جكی مارش تحقیق دیگری را در دانشگاه شیفیلد ارائه می دهد. (مارش، ۲۰۰۰) در این تحقیق، تاثیر فرهنگ عامه را در در ایجاد انگیزه جوانان مورد بررسی قرار داد. چندین منبع متعدد، شامل شخصیتهای تلویزیونی را در یك غار(Batcave) جای داد. بر طبق گزارش تحقیق ، جوانان دسته دسته وارد غار می شدند و این پروژه مخصوصا در تشویق پسر بچه ها و تعدادی از بچه ها كه توسط معلم به عنوان بی انگیزه ترین دانش آموز در فعالیتهای سوادآموزی معرفی شده بودند، موثر واقع شد.یادداشتهای آمورشی نیز به دسترسی به سواد هیجانی(Emotional Literacy) را تائید می نماید.جری(۲۰۰۱) معتقد است كه شناخت سواد با تكیه بر احساس و هیجان در كمك به تقویت اعتماد به نفس جوانان و در نتیجه موفقیت اجتماعی و آموزشی آنها ضروری است. و این موضوع بی ارتباط با آماده كردن افراد برای جامعه اطلاعاتی نیست.
جری علاوه بر این معتقد است كه اگر می خواهید به زندگی خود ادامه دهید و بر آن مسلط باشید، باید توانایی برقراری ارتباط با دیگران را گسترش دهید و احساسات خود را مهار كنید و مانند رهبران و مدیران دنیای امروز، بیش از حد كافی ، چنین مهارت هایی را به نمایش بگذارید.لو و كینزر با پیش بینی ماهیت سواد آموزی در هزاره جدید تاكید دارند كه در آینده راهبردهای یادگیری های اجتماعی نسبت به سواد آموزی حساس خواهند بود. كودكان برای یادگیری از یكدیگر نیاز به برقراری ارتباط دارند و درك شناخت از دیگران، مفهوم جدیدی در جوامع جهانی می یابد.برای نیل به این هدف، این نویسندگان از نظریه ” تجارب یادگیری جمعی“ طرفداری می كنند. دلایل ارائه شده به شرح ذیل است:فنــــــاوری جدید اطلاعات و ارتباطات به ما اجازه خواهد داد تا از كلاس های آموزشـی خود فراتـر رفته ، حلقــه هــــای جدید ارتباطی بوجود آورده و جهان رابه روش قدرتمند و جدیــد بنگریم(۲۰۰۰،ص. ۱)مهارت هـــــای ارتباطی نوشتاری نیز در محل كار ما از اهمیت اساسی برخوردار هستند.
در هر معتقد است كه زمینه اجتماعی فعالیت سواد آموزی به وسطه فن آوری های جدید تعیین می شود و اینكه ، محل های كار امروزی شامل سایت های كاری پراكنده ای هستند كه با پیوند های الكترونیكی به هم مرتبط شده اند. آموزش عالی بیش از گذشته از طریق آموزش از راه دور انجام می شود. این مساله به معنای اعتماد و تكیه بسیار زیاد به ارتباط نوشتاری است. (درهر،‌۲۰۰۰، ص. ۳۸۲ )دو باره به هشت حوزه ایكه توسط اسپنیك معرفی شده بود بر می گردیم كه با تشویق به مطالعه آثار تخیلی امكان تقویت آنها وجود دارد: مطالعه به نوبه خود در رشد جسمانی، عقلانی، زبانی ، احساسی و عاطفی ، شخصیتی ، اجتماعی ، اخلاقی و روحی افراد نقش به سزایی دارد. آثار تخیلی به رشد ذهنی و عاطفی افراد كمك می كنند و در واقع افراد بشر از طریق داستان چیزهای بسیار زیادی می آموزند.
مادی( فیزیكی)، عقلانی ، زبانی، عاطفی یا احساسی، اجتماعی ، شخصیتی، اخلاقی و روحی (۱۹۸۵، ص. ۴۲-۲۹) به نظر می رسد اینها تا اندازه ای نیازهای فوق را در بر بگیرند. امروزه آثار تخیلی فقط شامل آثار نوشتاری نیستند، صفحات وب بسیار خوب متعددی به این منظور اختصاص یافته اند. آثار تخیلی به صورت الكترونیكی و كاربردی امكانات الكترونیكی در دسترسی به آثار نقد ، سهم مهمی در دسترسیبه توانایی اطلاعاتی ایفاء می كنند. به عنوان مثال معلوم شده است كه در استرالیا چنین امكاناتی خیلی از پسرها را به مطالعه تشویق كرده است. پیشرفت تدریجی و مهارت مطالعه را می توان به كمك استفاده از وب تقویت كرد. به عنوان مثال اخیرا مدرسه ای در كلاك ویل ایالت تنسی به خاطر كاربرد فناوری در افزایش مهارت های كتابخوانی جایزه ای دریافت كرد( مرحله تكمیلی، ۲۰۰۱ ، ص. ۲۴). در واقع روی صفحه كامپیوتر هزاران داستان را می توان دریافت كرد و بیشتر صفحات وب كه به منظور جستجوی شخصیت ها و نویسنده های مورد علاقه بچه ها است در اختیارشان قرار می گیرد كه آثار نویسنده معروف " هری پوتر" را نیز شامل می شود. انوس (۲۰۰۱، ص. ۲۴) خاط نشان می كند كه وب منبع خوبی از داستان هاست كه دسترسی به آنه در جای دیگر امكان پذیر نیست. بدون تردید، وب منبعی از داستان های كلاسیك، افسانه ها و عناوین جـــــــــن و پــــــــری قدیمی را كه دیگر تجدید چاپ نمی شوند را می توان در آن پیدا كرد.
● نقش كتابخانه های مدارس
برای آنهایی كه در كتابخانه های مدارس كار می كنند یا با مدارس همكاری دارند زیاد عجیب نیست كه بگوئیم بیشتر مطالعات پیش بینی نموده اند كه در مدرسه ماهیت سواد آموزی به همگرایی مواد آموزشی در سواد آموزی ، با اطلاعات شبكه جهانی و فناوری ارتباطی بستگی خواهد داشت( لو و كینزر، ۲۰۰۰) كاربرهای اطلاعاتی توانمند و ماهر به وجود سه مهارت در خویش می بالند: مطالعه ، كنترل و اداره اطلاعات و مهارت فناوری متكی هستند. در این مورد كه كتابخانه مدارس نقش مهمی در پرورش و تشویق این مهارتها ایفاء می كند بحثی نیست.(رافرتی(۱۹۹۹) از اینكه سیاست مدارس تماما در جهت ” یادگیری برای عصر اطلاعات “ باشد جانبداری و حمایت می كند. در حالیكه لانك فورد (۱۹۹۹) به شدت روی نقش اصلی كتابخانه مدارس در این فرایند تاكید دارد. اما تحقیق خودم در چند سال قبل نشان داد(آیر، ۱۹۹۹)، بیانگر این امر بود كه با تحولات پیش آمده، در برنامه ریزی های تامین مالی و بودجه های وابسته به آن، بودجه كتابخانه های مدارس فارغ از گرآوری آثار تخیلی، صرفا به تهیه موادی كه از برنامه آموزشی پشتیبانی می كند ، تمایل خواهند یافت.
اما آموزش خواندن به قصد مطالعه می بایست نقش كلیدی تری ایفاء نمود. بهترین وسیله و زمینه ساز و توانایی مطالعه بزرگسالان، آموزش است. شواهد زیادی موجود است كه تمرین های مكرر و مستمر مربوط به سواد آموزی به از نظر مهارتهای مطالعه و مهارت های تفسیری، در سنین اولیه زندگی، حكایت دارند.(شی هان، هولت، اسمیت، ۲۰۰۰) اما این ادعا به معنای تلاش مستمر در سطح متوسطه تحصیلی است. مطالعات نشان می دهد كه تلاش های اخیر برای افزایش سواد در سطح بزرگسالان حتی در بهترین شكل آن بسیار كند است بر این اساس، شانس كمی برای برای دستیابی به سطحی مناسب از طریق آوزش بزرگسالان ، وجود دارد. رویس در این زمینه بحثی دارد مبنی بر اینكه بسیاری از افراد خوانندگانی خوبی از آب در نمی آیند؛ زیرا در این زمینه تمرین های لازم را انجام نمی دهند و برای این كار و به منظور آمادگی جهت یك جامعه اطلاعاتی ، نیاز به تشویق دارند.برنامه های آموزشی رسمی در بسیاری از كشورها ، از مطالعه تفریحی و تفننی در سر كلاس ها جلوگیری می كنند ، در صورتی كه این كار، كتابخانه مدرسه را به محلی طبیعی برای پرورش عادت مطالعه كه از سال های اولیه در مدارس آغاز میشود، تبدیل می كند.
● نتیجه و نیاز به تحقیق
علیرغم ارتباط آشكار میان كاربرد آثار تخیلی در رشد مهارتهای سواد آموزی و اهمیت چنین مهارتهایی در خلق افراد باسواد اطلاعاتی؛ یك خلاء بزرگ در قبول ودرك نقشی كه از این آثار ایفا می كنند. وجود دارد. با وجود آنكه مهارت های اساسی سواد آموزی مشخص شده است اما مطالعات اندكی در خصوص نقش آثار تخیلی در رشد افراد با سواد اطلاعاتی وجود دارد.انجام تحقیق در انگلستان و استرالیا، به منظور بررسی مسائل مطرح شده و پیوند بین این مسائل با پیش بینی های لازم در كتابخانه های مدارس و كتابخانه های عمومی توصیه می شود . تفاوت بین آماده سازی و تجهیز كتابخانه های مدارس در انگلستان و استرالیا ، زمینه های بررسی بیشتری را فراهم می سازد.

یادداشتها:
[۱]این مقاله ترجمه‌ای است از:
* Eyre, Gayner. The role of works of imagination in preparing young people for the Information Society. ۶۷th IFLA Council and General
Conference. August ۱۶-۲۵, ۲۰۰۱
[۲] Centre for Information Studies, Charles Sturt University Wagga Wagga, NSW, Australia
□References
‘An evolving Process’ (۲۰۰۱) Reading Today, ۴ (۱۰) p.۱۰
Bracey (۲۰۰۰). Literacy in the Information Age. Phi Delta Kappa, ۸۲ (۱) p.۹۱
Breivik, P. and Gee, E. (۱۹۸۹) Information Literacy: Revolution in the library. New York: American Council on Education and Macmillan
Bruce, C. and Candy P. (۲۰۰۰) Information Literacy around the world: Advances in programs andresearch. Wagga Wagga: Centre for information Studies.
Cawkwell, W. (۲۰۰۱) Imagination and a sense of fantasy. Journal of Adolescent and Adult Literacy, ۷ April p.۶۶۹
Dee (۱۹۹۸) The national literacy strategy: framework for teaching. London: Department for Education and Employment.
Dee (۲۰۰۱) National Reading Campaign http://www.yearofreading.org.uk/campaign/welcome/html
Dreher, M.J. (۲۰۰۰) What will be the demands on literacy in the next millennium? Reading Research Quarterly, ۳۵ (۳) pp۳۸۲-۳
Enos, L. (۲۰۰۰) Kids and literature. Link-Up, ۱۷ (۲) pp۲۳-۲۷
Fagan (۲۰۰۰) Family literacy: five steps to success. Literacy Today, ۲۴
http://www.literacytrust.org.uk/pubs/fagan/html
Eyre, G. (۱۹۹۸) The effect of the Local Management of Schools clauses of the Education Reform Act (۱۹۸۸) on School Library Services in England and Wales. PhD thesis, University of Sheffield.
Fisher, E (۱۹۹۹) Low literacy levels in adults: implications for patients’ education. Journal of Continuing Education in Nursing, ۳۰ (۲) pp ۵۶-۶۲
Gagel, W. (۱۹۹۷) Literacy and technology: Reflections and insights for technological literacy.Journal of Industrial Teacher Education, ۳۴ (۳)
http://www.curriculum.edu.au/tech/articles/literacy_and_technology.htm
Gerry, C (۲۰۰۰) What is emotional literacy? Literacy Today, ۲۴ http://www.literacytrust.org.uk/pubs/gerry/html
Hardman, M. & Jones, L. (۱۹۹۹) Sharing books with babies: Evaluation of an
early-literacy intervention. Educational Review, ۵۱ (۳) pp ۲۲۱-۲۲۹
Hartman, Draeger and Bernstein (۱۹۹۱) Patient literacy training: New challenge for patient education. Patient Education and Counseling, ۱۷ pp۱۴۲-۱۵۲
Henri, J. and Bonano, K. (۱۹۹۹) The Information Literate School Community: Best practice. Wagga Wagga: Centre for information Studies.
Henry, J. (۲۰۰۰) Cradle lessons boost scores. Times Educational Supplement June ۲۳ p.۱۲
Hull, G (۱۹۹۹) Literacy and labelling. Journal of Adolescent and Adult Literacy, ۴۲ (۷) pp. ۵۴۰-۴.۸
Jordan, G.E., Snow, C.E. and Porche, M.B. (۲۰۰۰) Project EASE: The effort of a family literacy project on kindergarten students” literacy skills. Reading Research Quarterly, ۳۵ (۴) pp.۵۲۴-۵۳۹
Kibby, M.W. (۲۰۰۰) What will be the demands on literacy in the next millennium? Reading Research Quarterly, ۳۵ (۳) pp۳۷۸-۹
Kniffel, L. (۱۹۹۹) Read and learn, two words that still it all. American Libraries, ۳۰ (۱۱) p.۳۶
Langford, L. (۱۹۹۹) Information Literacy? Seeking clarification In The Information Literate School Community: Best practice, edited by J. Henri and K. Bonano. Wagga Wagga: Centre for information Studies. pp.۴۳-۵۴
Leu, D. and Kinzer, C.K. (۲۰۰۰) The convergence of literacy instruction with networked technologies for information and communication. Reading Research Quarterly, ۳۵ (۱) pp.۱۰۸-۱۳۲
Marsh, J. (۲۰۰۰) Popular culture in the classroom. Literacy Today, ۲۴
http://www.literacytrust.org.uk/pubs/marsh/html
Mikulecky, L. (۲۰۰۰) What will be the demands on literacy in the next millennium? Reading Research Quarterly, ۳۵ (۳) pp۳۸۰-۱
‘OECD: Skills lag for many adults in rich nations. Reading Today, ۱۸ (۱) p.۱, p.۷
Rafferty, C.D. (۱۹۹۹) Literacy in the information age. Educational Leadership, ۵۷ (۲) pp.۲۲-۲۵
Royce, J. (۱۹۹۹) Reading as a basis for using information technology efficiently. In The Information Literate School Community: Best practice, edited by J. Henri and K. Bonano. Wagga Wagga: Centre for information Studies. pp.۱۴۵-۱۵۶
Sheehan-Holt, J.K. and Smith, C.M. (۲۰۰۰) Does basic skills education affect adult’s literacy proficiencies and reading? Reading Research Quarterly, ۳۵ (۲) pp.۲۲۶-۲۴۴
Smith, C. (۲۰۰۰) What will be the demands on literacy in the next millennium? Reading Research Quarterly, ۳۵ (۳) pp۳۷۸-۹
Spink, J. (۱۹۸۹). Children as readers: A study. London: Clive Bingley.
Wresch, W. (۱۹۹۶) Disconnected: Haves and have-nots in the information age. Rutgers University Press: New Brunswick, NJ.
گاینر آیر (Gayner Eyre) [۲]
مركز مطالعات اطلاعات دانشگاه چارلز استوارت واگا واگا، نیوساث ویلز، استرالیا
ارائه شده : درشصت و هفتمین شورا و مجمع عمومی
كنفرانس سالانه فدراسیون بین المللی انجمن ها و موسسات كتابداری. ۲۵-۱۶ اوت ۲۰۰۱
ترجمه: حسن صیامیان- عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی استان مازندران
افسانه شهرابی و عبدالمجید عباسی راد - كارشناسان علوم كتابداری و اطلاع رسانی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران