چالش های زیست محیطی قرن حاضر

انواع زیادی از آلا ینده های هوا وجود دارد که بخش انسانی آلودگی هوا در شهرها فراوان تر از همه بوده که به شدیدترین مشکلا ت آلودگی و بهداشتی منجر می شود.
رشد سریع جمعیت انسانی زیربنای همه مشکلا ت زیست محیطی است. مشکلا ت محیط زیست را نمی توان حل کرد مگر آن که مشکل جمعیت انسانی حل شود و برای این کار باید یاد بگیریم که تعداد کل افراد را روی زمین به رقمی محدود کنیم که محیط زیست قادر به تامین آن باشد.
شهری مثل تهران از این قاعده مستثنی نیست. در واقع باید در این شهر بین فعالیت های صنعتی و تجاری و کیفیت محیط زیست شهری هماهنگی به وجود آورد. در واقع تصمیم گیری در مورد مسائل محیط زیست در ارتباط با جامعه، سیاست، اقتصاد، فرهنگ، ارزش ها و اطلا عات علمی است. امروزه یکی از مسائل مطرح در تهران آلودگی هواست.
آلودگی هوا بر بسیاری از جنبه های محیط ما اثر می گذارد. تاثیر ناگوار بر منابع و مناظر، پوشش گیاهی خاک، کیفیت آب، ساختمان های طبیعی و مصنوعی و سلا مت انسان ها از جمله آنهاست.
مساله مهم دیگر که در این شهر بزرگ با آن روبه رو هستیم این است که آلا ینده های هوا بر منابع دیداری نیز تاثیر نامطلوب دارد. زیرا هوا را بد رنگ و میدان دید را محدود می کند و شفافیت آن را تا به آن حد از بین می برد که تضاد قسمت های مختلف اشیای دور کاهش می یابد. در هوای آلوده مناطق دور را نمی توان دید و آنچه دیده می شود از نظر رنگ، تضاد (کنتراست) چندانی ندارد. در گذشته آلودگی در سطح شهر محدود بود اما امروزه به بسیاری از فضاهای باز هم کشیده شده است.
آلا ینده های هوا به راه های مختلفی بر سلا مت انسان اثر می گذارند، تاثیر آنها بر فرد بستگی به دوز یا تراکم تماس و سایر عوامل از جمله حساسیت افراد دارد. مردمی که در این شهر از بیماری های تنفسی رنج می برند به احتمال بسیار تحت تاثیر آلا ینده های هوا قرار دارند. افراد سالم معمولا در مدت کوتاهی به آلودگی هوا عادت می کنند در عین حال این هوا ممکن است یک مشکل بهداشتی جدی باشد.
آلا ینده های هوا با انباشت در منابع خاک این منطقه (تهران) موجب تباهی و فروافت کیفیت آن شده اند.
انواع زیادی از آلا ینده های هوا وجود دارد که بخش انسانی آلودگی هوا در این شهر فراوان تر از همه بوده که به شدیدترین مشکلا ت آلودگی و بهداشتی منجر می شود.
در واقع در این شهر بزرگ شرایط جوی و اقلیمی در ترکیب با تراکم شدید جمعیت و صنایع، مشکلا ت آلودگی هوا را به وجود میآورد. شرایط آب و هوا معین می کند که آیا آلودگی هوا یک دردسر عادی است یا این که یک مشکل عمده بهداشتی. آثار اصلی آلودگی هوا به صورت آسیب به گیاهان سبز و وخامت بیماری های مزمن در انسان است. قسمت عمده این تاثیر در نتیجه تماس طولا نی با تراکم های نسبتا کم این مواد سمی پیش میآید.
در شهرهای کشورهای در حال توسعه مثل تهران علی رغم کوشش های زیاد در بهبود وضعیت آلودگی وضع بدتر خواهد شد زیرا جمعیت وعوامل اقتصادی احتمالا بر بهبود آلودگی هوا خواهد چربید، اما احتمال داردکه کیفیت هوای نواحی بزرگ شهری در کشورهای پیشرفته و مرفه طی سال های آینده بهتر شود. یک طرح جدید چند جانبه بهبود کیفیت هوا که تمامی ناحیه شهر را در بر می گیرد، از جنبه های زیر تشکیل شده است:
۱) راهبردهای تقلیل دهنده مصرف اتومبیل و همچنین کاستن از شمار آنها.
۲) مهار دقیق تر و جدی تر انتشار آگهی ازاتومبیل ها.
۳) الزام به استفاده از تعداد معینی اتومبیل که میزان آلودگی آنها صفر باشد (اتومبیل برقی).
۴) ملزم کردن مسوولا ن تولید بنزین به تجدید فرمول آن به نحوی که تمیزتر بسوزد.
۵) بهبود حمل و نقل عمومی و ترغیب مردم به استفاده از آن.
۶) هم پیمایی اجباری.
۷) نظارت بیشتر بر آن دسته از فعالیت های صنعتی و خانگی که معلوم شده به آلودگی هوا می افزایند.
البته با توجه به راه حل های بالا مسئله ای که درکشورهای در حال توسعه آن هم به خصوص در کشورهای کم توسعه با جمعیت در حال رشد هم امروز و هم در آینده نسبت به آلودگی هوا مطرح است، اینها منابع مالی لازم برای مبارزه با آلودگی هوا را ندارند زیرا توجه آنها بیشتر به تامین بقا، مسکن و غذای جمعیت روبه رشد خویش است. مساله دیگری که وجود دارد باران اسیدی است که به دو نوع بارش تر(باران، برف، مه) و خشک (ذرات معلق) صورت می گیرد که بر اثر احتراق سوخت های فسیلی به صورت انتشار دی اکسید گوگرد (SO۲) و اکسیدهای ازت (NO۲) در پایین باد منطقه ای که در آن تولید شده، می بارد. مشکل باران اسیدی در دهه های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده و امروزه به عنوان یک مشکل زیست محیطی جهانی شناخته می شود.
امروزه باران اسیدی همه کشورهای صنعتی را تحت تاثیر قرار می دهد و بالاخره آن دسته از کشورهای در حال توسعه ای که انتظار می رود در آینده شدیدا متکی به زغال سنگ باشند (مثل چین) نیز با مشکل جدی باران اسیدی روبه رو خواهند شد.
در این شهر بزرگ منطقی ترین برنامه ریزی نظارت در مورد کانون های ثابت و متحرک آلاینده ها آن است که آنها را قبل از ورود به هوا کاهش داده، جمع آوری کنیم و به دام اندازیم. کاهش آلودگی هوا نیازمند در پیش گرفتن برنامه هایی است که برای هر منبع و نوع خاص آلاینده طرح شده باشد. بهترین شیوه مهار آلاینده هایی نظیر منوکسید کربن، اکسیدهای ازت و هیدورکربن ها در محیط تهران، در پیش گرفتن اقدامات مهارکننده در مورد اتومبیل هاست. مهار این مواد، ازن لایه های پایین هوا را که در واکنش با اکسیدهای ازت و هیدورکربن ها و در حضور نور خورشید تشکیل می شود، مهار می کند.
برای مهار اکسیدهای ازت خروجی اتومبیل ها می توان گاز خروجی را باز چرخش کرد و با استفاده از آن مخلوط هوا به سوخت مصرفی را رقیق کرد. این رقیق سازی دمای احتراق را پایین می آورد و تراکم اکسیژن را در مخلوط سوخت کم می کند، یعنی سوخت را غنی تر می کند، در نتیجه مقدار تولید اکسیدهای ازت پایین می آید. متاسفانه همین فرآیند انتشار هیدروکربن را افزایش می دهد زیرا انتشار آن در سوخت های غنی (نسبت کم هوا به سوخت) بیشتر است.
در نهایت سوالی که مطرح است، به هزینه های کنترل، در تهران بزرگ برای رفع آلودگی هوا برمی گردد. در واقع موضوع سود و زیان مهار کردن آلودگی هوا مبحثی پرجنجال است، گفته می شود که سیستم استانداردهای موجود کیفیت هوا، کارآمد و منصفانه نیست زیرا در مورد کانون های جدید آلودگی خشن تر و جدی تر از کانون های موجود برخورد می کند.
چگونه می توان سود و زیان واقعی مهار یا کاهش آلودگی را معین کرد؟
برای این پرسش پاسخ آسانی وجود ندارد، اما علی رغم ناتوانی در تعیین سود و زیان مربوط باز هم کاستن از آلودگی هوا تا سطح پایین تر از یک استاندارد معین در خور ارزش است.

نویسنده : لادن جلا لی

منبع : روزنامه مردم سالاری