تعیین کشش و حجم بازار داخلی خودرو

نیاز به تولید خودرو در ایران تا چه حد است؟ این سئوالی است كه با افزایش تولید خودرو در ایران فراگیر شده است. افزایش تصاعدی تولید خودرو در شركت‎های داخلی، بسیاری را به این فكر انداخته است كه بزودی بازار اشباع خواهد شد و شركت‎های داخلی دیگر قادر به افزایش تولید با روند فعلی نخواهند بود. واقعیت این است كه تعیین حجم بازار داخلی خودرو یك پیش‎نیاز اساسی برای تدوین برنامه‎های بلندمدت مدیران شركت‎های خودروساز و همچنین سایر بخش‎های اقتصادی مرتبط با این صنعت نیز هست، بنابراین تحلیل و محاسبه حجم بازار خودرو در داخل كشور به خصوص در شرایط فعلی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است.
●مدلسازی
تقاضای داخلی خودرو را می‎توان به دو بخش تقسیم كرد:
الف) تقاضای خودرو در راستای جایگزینی خودروهای قدیمی
میزان تقاضای خودرو برای جایگزینی خودروهای قدیمی تحت تأثیر چند عامل قرار دارد. اولین و مهمترین آن موجود بودن خودروهای جدید است به بیان دیگر در صورت عرضه كافی خودرو به بازار می‎توان انتظار داشت كه خودروهای قدیمی كنار گذاشته شوند. چگونگی عرضه را می‎توان با تعداد عرضه و قیمت فروش محصولات بررسی كرد. بنابراین با عرضه خودروهای گران‌قیمت نیز نباید انتظار داشت كه جایگزینی خودروهای فرسوده عملی شود. وقتی عرضه خودرو كافی نباشد عمر مفید خودروها به سمت بی‎نهایت میل می‎كند و صاحبان خودرو با درك جنبه‌های اقتصادی، بارها و بارها خودروهای قدیمی را كامل بازسازی كرده و از آنها استفاده می‎كنند میزان عرضه در واقع خروجی مدل است (میزان تقاضا برابر با میزان عرضه در نظر گرفته می‎شود) بنابراین به‌عنوان متغیر مستقل مد نظر قرار نمی‎گیرد، بلكه وابسته به متغیرهای مستقل دیگر در نظر گرفته شده است. متغیرهای مستقل كه میزان تقاضای جایگزینی، وابسته به آنهاست عبارتند از:
تعداد خودرو موجود در كشور: این قانونی طبیعی است كه هرچه تعداد خودرو در كشوری بیشتر باشد حجم تقاضا برای جایگزینی خودروهای قدیمی نیز بیشتر خواهد شد.
عمر مفید خودروهای موجود در كشور: هرچه عمر مفید خودروهای موجود بیشتر باشد نرخ جایگزینی خودروها نیز كمتر خواهد شد. عمر مفید از چند دیدگاه تعیین و بررسی می‎شود:
▪عمر مفید مهندسی كه طراحان برای خودرو در نظر می‎گیرند.
▪عمر مفید براساس عرف جامعه كه منعكس كننده دیدگاه اجتماعی مردم در رابطه با این موضوع است.
▪عمر مفید قانونی كه توسط دولت‎ها تنظیم و اعمال می‎شود و در صورت عدم رعایت مالیات‎های سنگین به خودروهای در حال عبور و مرور خارج از ضوابط قانونی تعلق می‎گیرد. عمر مفید مورد نظر در این بحث،عمر مفید قانونی خواهد بود. با تعیین عمر قانونی مشخص خواهد شد كه چه تعداد خودرو به عنوان قدیمی و فرسوده محسوب شده و باید از رده خارج شوند.
▪عمر خودروهای موجود در كشور : وقتی جمعیت خودرو كشور مشخص و ساختار عمر این خودروها تعیین شود در هر زمان می‎توان تعداد خودروهای فرسوده و قدیمی را محاسبه كرد عمر خودروهای موجود در كشور را می‎توان از زمان تولید آنها محاسبه كرد.
ب) تقاضای جدید برای خودرو
بخش دوم از تقاضای بازار خودرو، در واقع تقاضای جدیدی است كه موجب افزایش سرانه خودرو در كشور خواهد شد. در حال حاضر سرانه خودروی موجود در ایران در حدود ۷۶ خودرو برای هزار نفر است كه این رقم سرانه فاصله زیادی با كشورهای پیشرو در این زمینه دارد، بنابراین طبیعی است كه این فاصله در طی زمان باید كمتر و كمتر شود. كم كردن فاصله بین سرانه خودرو كشور با كشورهای پیشرفته مستلزم تولید و عرضه خودرو، متناسب با جمعیت كشور است.
در نهایت كل تقاضای بازار، از حاصل جمع تقاضای جدید و تقاضای جایگزینی بازار به‌دست خواهد آمد.
●تعیین تقاضای بازار
در حال حاضر عمر مفید خودروهای تولیدی در حدود ۳۵ سال است كه در طی ده سال آینده این رقم حداقل باید به زیر ۲۰ سال كاهش یابد، در غیر این صورت ضررهای هنگفت اقتصادی ناشی از مصرف سوخت اضافی خودروهای با تكنولوژی قدیمی و فرسوده دامنگیر اقتصاد ملی خواهد شد. بنابراین روند كاهش عمر مفید قانونی خودروهای سواری ایران به صورت زیر تخمین زده می‏شود.
براساس این جدول هر سال باید خودروهایی كه عمر مفید قانونی آن تمام شده است اسقاط شده و خودروهای نو جایگزین آنها شود. این برنامه‏ای است كه دولت و مسوولان شركت‏های خودروسازی باید با هماهنگی و سیاست‏گذاری صحیح به انجام رسانند تا بتوان خودروهای آلودگی‏زا و دارای مصرف سوخت بیش از حد استاندارد را از جاده‏های كشور خارج كرد. میزان تولید خودرو به منظور جایگزینی خودروهای فرسوده در طی زمان در جدول دو محاسبه شده است.
به این ترتیب براساس تخمین كلی، در سال ۱۳۹۲ جمعیت كشور ایران ۳/۸۳ میلیون نفر و سرانه موجودی خودرو برای هر هزار نفر ۲۱۵ دستگاه خواهد بود. مساله افزایش سرانه خودرو نیز مساله‏ای فرهنگی است و طبیعی است كه طی یك دوره هشت ساله این شاخص به سطح كشورهای پیشرفته نخواهد رسید. رسیدن به سطح سرانه ۴۰۰ دستگاه به بالا برای هر هزار نفر مستلزم گذشت زمان و ایجاد آمادگی فرهنگی ـ ذهنی افراد جامعه برای داشتن خودرو شخصی است. ولی اگر واردات ممنوع شده و خودروسازان داخلی نیز تعداد مشخصی خودرو تولید و عرضه كنند در آن صورت عامل تعیین كننده سرانه خودرو در ایران ظرفیت تولید شركت‏های داخلی است.
●●نتیجه‏گیری
در حال حاضر عمر مفید خودروهای سواری در كشور بسیار بالا است. استفاده از خودروهای قدیمی به دلیل تكنولوژی قدیمی و همچنین فرسودگی،‌ مصرف بالای سوخت را در پی دارد كه این موضوع سد راه پیشرفت و انجام فعالیت‏های اقتصادی می‏شود. منطقی‏ترین راه برای حل این مشكل، كاهش قانونی عمر مفید خودروهاست. افزایش تولید و عرضه خودروهای با تكنولوژی روز، پشتوانه اجرای این تصمیم خواهد بود. همچنین در آینده به دلیل افزایش جمعیت و تغییر فرهنگ مصرف، تقاضای خرید خودرو افزایش خواهد یافت. برای پاسخگویی به تقاضای جدید و تقاضای جایگزین برنامه‏ای دقیق و بلندمدت ضروری است. براساس این مقاله اگر بخواهیم در طی ده سال آینده عمر مفید واقعی خودروها را به زیر بیست سال رسانده و پاسخگوی نیازهای جدید نیز باشیم باید تولید و عرضه خودرو به حدود ۴/۱ تا ۷۵/۱ میلیون خودرو در سال افزایش داده شود.

مهرداد حكیمی آسیابر
واحد برنامه‎ریزی استراتژیك پارس خودرو

منبع : اندیشه گستر سایپا