بررسی تأثیر سوپرمینت بر شدت نفخ بعد از سزارین

● مقدمه
نفخ یكی از شایعترین اختلالات دستگاه گوارش است كه‌ با احساس گاز در معده و اتساع شكمی همراه است. تجمع گاز با فشار بر دیافراگم آنرا به طرف بالا آورده و باعث كاهش انبساط ریه ها می شود كه مشكلات تنفسی را به همراه دارد. اتساع شكمی یكی از عوارض بعد از عمل جراحی است [۱].
سزارین یكی از مهمترین اعمال جراحی در طب زنان و زایمان است و در عصر حاضر شایعترین نوع جراحی است. امروزه۳۶% علل سزارین، سزارین قبلی و۳۰% زایمان سخت می باشد[۲]. آمار سزارین در ایران بسیار متفاوت می باشد در سال ۱۳۷۹ میزان سزارین ۲۹ استان كشور ۳۵% بود كه ۳/۶۰% در مراكز دولتی و ۷/۳۹% در مراكز خصوصی بوده است [۳].
یكی از عوارض گوارشی بعد از سزارین نفخ می باشد، محل بخیه ها به علت اتساع شكم تحت فشار بوده و بازشدن آن بعد از سزارین شایعتر از هر جراحی دیگر شكمی است [۴و۵]. نفخ شدید در بیمار ایجاد درد می كند كه برای كاهش این درد می توان از ضد دردهای مخدر، مثل مپریدین هیدروكلراید، مرفین سولفات، آسپیرین كدئین و روش های كنترل دیگر مثل آرام سازی، ماساژ شكم، تغییر وضعیت، موسیقی، ركتال تیوب و در نهایت جراحی استفاده نمود [۸-۶].
اكثر داروهای‌ مصرفی‌ جهت‌ كم‌ كردن‌ نفخ‌ شكم‌ دارای‌ عوارض‌ و اثرات‌ سویی‌ است‌ كه‌ بیشتر ما را در جهت‌ مصرف‌ داروهای‌ گیاهی‌ رهنمود می‌كند[۸]. از آنجایی‌ كه‌ اكثر گیاهان‌ معطر خوراكی‌ بوده‌ و هزاران‌ سال‌ قدمت‌ مصرف‌ دارند همچنین‌ گرایش‌ مثبت و توجه‌ عمومی‌ برای‌ استفاده‌ از گیاهان‌ شفابخش‌-كه‌ قسمت‌ عمده‌ای‌ از طب‌ سنتی‌ ایران‌ را تشكیل‌ می‌دهد- وجود دارد، بنابراین شناسایی‌ و بررسی‌ اثرات‌ آنها و كاهش‌ عوارض‌ ناشی‌ از داروهای‌ شیمیایی‌ و اقدامات‌ تهاجمی‌، مفید خواهد بود[۹و۱۰]. اسانس‌ نعناع‌ از تقطیر گل ها و سرشاخه‌های‌ تازه‌ نعناع‌ بدست‌ می‌آید مایعی‌ است‌ بی‌رنگ‌ یا زردكم‌ رنگ‌، یا مایل‌ به‌ سبز با بو و طعم‌ تند كه‌ شامل‌ موادی‌ مثل‌ منتول‌، منتون‌، استات‌ منتیل‌ و استات‌ دی‌متیل‌ سولفید تقطیر نشده‌ است‌[۱۱].
لیو[۱] و همكاران‌ در پژوهشی‌ نشان‌ دادند كه‌ اسانس‌ نعناع‌ در بهبود كرامپ های‌ شكمی‌ مؤثر است‌[۱۲]. اسانس‌ نعناع‌ اسفنگتر تحتانی‌ مری‌ را شل‌ كرده‌ و موجب‌ مهار عضلات‌ صاف‌ و تنظیم‌ حركات‌ دستگاه‌ گوارش‌ می‌شود از این‌ رو دارای‌ اثرات‌ ضد نفخ‌ و هضم‌ كننده‌ غذا می‌باشد [۱۳و۱۴].
كینگهام[۲] تاثیر اسانس‌ نعناع‌ را در اسپاسم‌ كولون‌ نشان‌ داد [۱۵] همچنین‌ نش[۳] و همكاران در تحقیقی‌ نشان‌ دادند كه‌ اسانس‌ نعناع‌ در بهبود علایم‌ سندرم‌ روده‌ تحریك‌پذیر تأثیر عمده‌ای‌ ندارد [۱۶] قطره‌ خوراكی‌ سوپرمینت‌ فرآورده دارویی‌ جدیدی‌ در ایران‌ است‌ كه‌ از دسته‌ دارویی‌ ضد نفخ‌ها می‌باشد. از اسانس‌ گیاه‌ نعناع‌ با نام‌ علمی‌ منتااسپیكاتا[۴] از خانواده‌ نعنایان[۵] تهیه‌ شده‌ است‌. این‌ فرآورده‌ بر اساس‌ وجود حداقل‌ ۵/۹ میلی‌گرم‌ منفی‌ كارون‌ در اسانس‌ تعیین‌ مقدار شده‌ است[۱۳‌]. گیاهان‌ دارویی‌ به‌ علت‌ دارا بودن‌ مواد مؤثره‌ گوناگون‌ بدون‌ آنكه‌ مجموعه‌ مواد مؤثره‌ آنها بر روی‌ یكدیگر تاثیر گذاشته‌ و یا تداخل‌ كنند، می‌توانند در درمان‌ بسیاری‌ از بیماری‌ها مخصوصاً امراض‌ گوارشی‌ كاربرد داشته‌ باشند، بنابراین‌ كنترل‌ عوارض‌ گوارشی‌ بعد از عمل‌ توسط‌ داروهای‌ گیاهی‌ پیآمدهای‌ سودمندی‌ را برای‌ مادر و نوزاد بدنبال‌ خواهد داشت‌. با توجه‌ به‌ تحقیقات‌ انجام‌ شده‌ در زمینه‌ بكارگیری‌ روش‌ یا دارویی‌ جهت‌ از بین‌ بردن‌ نفخ‌ بعد از عمل‌ جراحی‌، همچنین‌ بنابر تجربیات‌ پژوهشگر مبنی‌ بر مشاهده‌ مادرانی‌ كه‌ پس‌ از عمل‌ سزارین‌ دچار مشكل‌ نفخ‌ و پی‌آمدهای‌ سوء آن‌ می‌شوند، این مطالعه با هدف‌ تعیین‌ تأثیر سوپرمینت‌ بر شدت‌ نفخ‌ بعد از سزارین‌، انجام‌ شد.
● مواد و روش ها
این‌ پژوهش‌ از نوع‌ كارآزمایی‌ بالینی‌ دو گروه‌ دو متغیره‌ و دو سوكور می‌باشد كه‌ بر روی‌ ۱۰۷ نفر از خانم‌های‌ مراجعه‌ كننده‌ به‌ بیمارستان‌ شهیدان‌ مبینی‌ شهر سبزوار كه‌ سزارین‌ شده‌ بودند انجام‌ گرفت‌. واحدهای‌ پژوهش‌ به‌ روش‌ مبتنی‌ بر هدف‌ از بین‌ خانم‌هایی‌ كه‌ سن‌ حاملگی‌ ۴۲-۳۸ هفته‌، نوزاد تك‌قلو و زنده‌، مسكن‌ عضلانی، مایعات‌ وریدی‌ یكسان‌ بعد عمل‌ و برش‌ عرضی‌ سزارین‌ داشتند، انتخاب‌ گردیدند.
پژوهشگر و كمك‌ پژوهشگر هر روز در سه‌ شیفت‌ كاری‌ در این‌ مركز حضور یافته‌ و خانم‌های‌ سزارین‌ شده‌ واجد شرایط‌ را شناسایی‌ می‌نمودند. سپس‌ اهداف‌ پژوهش‌ را برای‌ آنان‌ شرح‌ داده‌ و در صورت‌ تمایل‌ فرد به‌ شركت‌ در تحقیق‌، ابتدا فرم‌ انتخاب‌ نمونه‌ را تكمیل‌ می‌نمودند و در صورت‌ واجد شرایط‌ بودن‌، بعداز قطع‌ سرم، فرم‌های‌ مصاحبه‌ و مشاهده‌ تكمیل‌ می‌شد سپس‌ فرم‌ ثبت‌ وضعیت‌ بالینی‌ بعد از عمل‌ در اختیار مادر قرار داده‌ می‌شد تا میزان‌ شدت‌ نفخی‌ را كه‌ احساس‌ می‌كند بر روی‌ مقیاس‌ شبیه‌سازی‌ بصری‌ علامت بزند. VAS[۶] با رنگ های‌ مختلف‌ مشخص‌ شده‌ بود (بدین‌ صورت‌ كه‌ بدون‌ نفخ‌(۰)= سبز، نفخ بسیار كم‌(۱)=آبی‌، نفخ‌ كم‌ (۲)=بنفش‌، نفخ‌ متوسط‌(۳)=زرد، نفخ‌ نسبتاً شدید (۴)=نارنجی‌، نفخ‌ شدید (۵)=قرمز). برای‌ اندازه‌گیری‌ شدت‌ نفخ‌ با این‌ ابزار ضمن‌ نشان‌ دادن‌ آن‌ به‌ مادر از وی‌ خواسته‌ می‌شد تا شدت‌ نفخی‌ را كه‌ احساس‌ می‌كند با زدن‌ علامت‌ روی‌ این‌ ستون‌ مشخص‌ كند. سپس‌ فرم‌ مصاحبه‌ شماره‌ (۳) تكمیل‌ می‌شد و دارو یا دارونما را كه‌ كدگذاری‌ شده‌ بود و برای‌ پژوهشگر و كمك‌ پژوهشگر نامشخص‌ بود به‌ میزان‌ ۴۰ قطره‌ در۳۰ سی سی آب‌ لوله‌كشی‌ شهری‌ به‌ فاصله‌ ۲۰ دقیقه‌ در ۳ نوبت‌ بعد از قطع‌ سرم داده‌ می‌شد. در پایان‌ هر ۲۰ دقیقه‌ و ۱۲۰ دقیقه‌ بعد از مداخله‌، فرم‌ معاینه‌ بالینی‌ تكمیل‌ می‌شد. روش های‌ آماری‌ مورد استفاده‌ در این‌ پژوهش‌ كای‌ دو، من‌ویتنی‌، تی‌ دانشجویی‌ و رگرسیون‌ رتبه‌ای[۷] بود.
● یافته‌ها
بر اساس‌ نتایج‌ پژوهش‌، دو گروه‌ از نظر سن‌، سطح‌ تحصیلات‌ مادر و همسر، شغل‌ مادر و همسر اختلاف معنی داری نداشتند، همچنین‌ از نظر عواملی چون سن‌ حاملگی‌، تعداد حاملگی، تعداد زایمان،&#۶۱۴۷۲;طول‌ مدت NPO، آخرین‌ وعده‌ غذا و مدت‌ بستری‌ همگن‌ بودند. دو گروه از نظر اطلاعات‌ حین‌ عمل‌ سزارین‌ مثل‌ طول‌ مدت‌ بیهوشی‌، طول‌ مدت‌ عمل و نوع‌ بیهوشی‌ اختلاف‌ آماری‌ معنی‌داری‌ نداشتند، بعلاوه‌ دو گروه از نظر اطلاعات‌ مربوط‌ به‌ بعد از عمل‌ سزارین‌ مثل‌ زمان‌ شروع‌ مایعات‌ دهانی‌، زمان‌ شروع‌ راه‌ رفتن، شاخص توده‌ بدن و كل مدت راه رفتن همسان ‌بودند، ولی‌ از نظر تعداد دفعات‌ راه‌ رفتن‌ تفاوت‌ آماری‌ معنی‌داری‌ وجود داشت (۰۲۶/p=۰).
نتایج پژوهش نشان داد كه شدت نفخ در دو گروه قبل از مداخله تفاوت آماری معنی داری نداشت، بنابراین میزان نفخ پس از ۲۰ دقیقه مورد بررسی مجدد قرار گرفت، نتایج آزمون من-ویتنی نشان داد كه شدت نفخ در كسانی كه دارو مصرف كرده اند كاهش داشت. در ضمن شدت نفخ در ۲۰ دقیقه دوم و سوم نیز در گروه دارو كمتر از گروه دارونما بود .بعد از ۱۲۰ دقیقه شدت نفخ در گروه دارو كمتر از دارونما بود.. در این پژوهش متغیرهای تأثیرگذار بر شدت نفخ (تعداد دفعات راه رفتن) از طریق مدل رگرسیون رتبه ای كنترل شدند، با كنترل این متغیرها باز هم شدت نفخ در گروه تجربی كاهش داشت.
● بحث‌
نتایج‌ این‌ پژوهش‌ موثر بودن سوپرمینت را بر شدت نفخ بعد از سزارین نشان داد. ممیشی در پژوهش خود تأثیر كارمینت (مخلوط اسانس سه گیاه نعناع، بادرنجبویه، گشنیز) را بر شدت نفخ بعد سزارین با استفاده از مقیاس شبیه سازی بصری نشان داد كه با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد [۹]، احتمالاً علت یكسان بودن نتایج، وجود تركیب اسانس نعناع در كارمینت می باشد. در مطالعه می[۸] و همكاران تأثیر اسانس نعناع و زیره بر نفخ دیس پپسی غیر زخمی نشان داده شد[۱۷].
نتایج آزمون من-ویتنی نشان داد كه بین كاهش شدت نفخ در ۲۰ دقیقه اول در سوپرمینت رابطه آماری معنی داری وجود دارد (۰۴۲/۰=p). مشخص گردید بین كاهش شدت نفخ و مصرف سوپرمینت در ۲۰ دقیقه دوم (۰۰۱/p<۰) و ۲۰ دقیقه سوم (۰۰۱/p<۰) و همچنین در ۱۲۰ دقیقه بعد از مداخله (۰۰۱/p<۰) رابطه آماری معنی داری وجود داشت و سوپرمینت باعث كاهش شدت نفخ می گردد. لیو و همكاران تأثیر اسانس نعناع را در بهبود علایم سندرم روده تحریك پذیر مانند نفخ، صداهای روده، اتساع شكم در مقایسه بادارونما نشان دادند [۱۲].
دو[۹] و همكاران در طی یك درمان دو هفته ای با اسانس نعناع به چنین نتیجه ای دست یافتند كه با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد و احتمالا ً علت تشابه آن تركیبات نعناع می باشد [۱۸]. میریك[۱۰] و همكاران تأثیر مصرف اسانس نعناع را در مقایسه با دارونما در پیشگیری از نفخ، اتساع شكمی و قولنج بعد از عمل جراحی آپاندكتومی نشان دادند كه با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد و شاید به علت اثر اسانس نعناع بر حركت روده ها و خاصیت ضد اسپاسمی آن باشد [۱۹]. اندازه دور شكم هر چند از لحاظ آماری معنی‌دار نبود ولی تفاوت در دو گروه دیده شد، بنابراین پیشنهاد می شود پژوهشی با نمونه بالاتر انجام شود.
در این پژوهش تأثیر عوامل مداخله گر بر شدت نفخ مورد بررسی قرار گرفت و آزمون های آماری نشان داد كه عواملی مثل دفعات قدم زدن، بغیر از دارو بر كاهش شدت نفخ مؤثر بوده اند. بدین ترتیب با توجه به یافته های بدست آمده، فرضیه پژوهش مبنی بر اینكه سوپرمینت بر كاهش شدت نفخ بعد از سزارین مؤثر است تأیید می شود و بر اساس آن پیشنهاد می شود كه بررسی تأثیر سوپرمینت بر شدت نفخ بعد از سایر اعمال جراحی، سندروم روده تحریك پذیر، زایمان طبیعی و تهوع و استفراغ بعد عمل انجام گیرد. بدین ترتیب امید می رود كه سوپرمینت در مراقبت های معمول بعد از زایمان بعنوان یكی از راهكارهای مؤثر برای رسیدن به سلامت و بهداشت مادران به كار برده شود.

نسرین فاضل۱، مهین تفضلی۲، دكتر محمد رمضانی۳، دكتر حبیب ا... اسماعیلی۴
تشكرو قدردانی
این طرح تحقیقاتی با هزینه دانشگاه علوم پزشكی مشهد انجام شده است، بدین وسیله از شورای پژوهشی دانشگاه كه بودجه انجام آن را تامین نموده اند قدردانی می گردد.
منابع
۱- Taylor C, Lillis C, Lemone P. Fundamentals of nursing, ۴th ed. New York: Lippincott, ۲۰۰۱: ۱۲۰۳-۱۴.
۲- دنفورث دی. بیماری های زنان و زایمان. ترجمه قادی پاشا امیر، كریمی محمد علی. چاپ اول، تهران: انتشارات برای فردا، سال ۱۳۸۱، صفحات ۵۵۳ تا ۵۶۸.
۳- آذر كیش فاطمه. بررسی تاثیر برداشتن زود هنگام سوند فولی پس از سزارین در میزان عفونت ادراری و شدت درد ناشی از سوند، پایان نامه كارشناسی ارشد مامایی، دانشكده پرستاری و مامایی مشهد، سال ۱۳۸۰.
۴- Dworlcam ID, Mary LM. A medical surgical across the health care continum, ۳rd ed. Toronto: W B Saunders, ۱۹۹۹: ۳۶۶-۷.
۵ - گری ماتیوم اچ، كالین كلندر آر. طب زایمان. ترجمه خوش زبان جواد، محمدی اردمالی زهرا. تهران: انتشارات شركت سهامی افست، سال ۱۳۶۷، صفحات ۴۹۰ تا ۴۹۳.
۶- Potter P. Basic Nursing. A critical thinking approach, ۴th ed. Philadephia: Mosby, ۱۹۹۹: ۱۰۱۴-۹۰.
۷- Dewint SC. Essential of medical surgical nursing, ۴th ed. Toronto: W B Saunders, ۱۹۹۸: ۹۳.
۸- Farrell SJ, Andersen HF. Cesarean section: Indication and postoperative morbidity. Obstet Gynecol. ۱۹۸۰ Dec; ۵۶(۶): ۶۹۶-۷۰۰.
۹ - ممیشی نینا. بررسی تاثیر كارمینت بر شدت نفخ زنان تازه سزارین شده، پایان نامه كارشناسی ارشد پرستاری دانشگاه آزاد تهران،سال ۱۳۷۹.
۱۰ - عبدالهی كاكرودی حوا. بررسی تاثیر پونه بر تهوع و استفراغ بیماران تحت شیمی‌درمانی بیمارستان امید۱۳۷۸، پایان نامه كارشناسی ارشد پرستاری مامایی، دانشكده پرستاری مامایی مشهد، سال۱۳۷۹.
۱۱- آئینه چی یعقوب. مفردات پزشكی و گیاهان دارویی ایران. چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰.
۱۲- Liu JH, Chen GH, Veh HZ , Huang Ck, Poon SK. Enteric-coated peppermint-oil capsule in the treatment of irritable bowel syndrome a prospective randomized trial. J Gastroentrol. ۱۹۹۷; ۳۲(۶): ۷۶۵-۸.
۱۳- واحد تحقیق و توسعه باریج اسانس، شماره ششم، بهار ۱۳۸۱، صفحه ۳۶.
۱۴- Kahrilas PJ, Pandolfino JE. Gastroesophageal reflux disease and its complications. Including Barrett&#۰۳۹;s Metaplasia. In: Feldman M, Friedman LS, Sleisenger MH, editors. Gastroentestinal and liver Disease, ۷th ed. New York: W.B Saunders Co, ۲۰۰۲: ۵۹۹-۶۲۲.
۱۵- Kingham JG. Peppermint oil and colon spasm. Lancet. ۱۹۹۵ Oct; ۳۴۶(۸۹۱): ۹۸۶.
۱۶- Nash P, Gould SR, Bernardo DE. Peppermint oil does not relieve the pain of irritable bowel syndrome. Br J Clin Pract. ۱۹۸۶ Jul; ۴۰(۷): ۲۹۲.
۱۷- May B, Kuntz HD, Kieser M, Kohler S. Efficacy of a fixed peppermint oil caraway oil combination in non-ulcer dyspepsia. Arzneimittelforschung. ۱۹۹۶ Dec; ۴۶(۱۲): ۱۱۴۹ -۵۳.
۱۸- Dew MJ, Evans BK, Rodes J. Peppermint oil for the irritable bowel syndrom: a multicenter trial. Br J Clin Pract. ۱۹۸۴ Nov-Dec; ۳۶(۱۱-۱۲): ۳۹۴-۸.
۱۹- Meyrick TJ, Carr N, Glick L. Peppermint oil following appendectomy: a small clinical trial. Surg Res Commn. ۱۹۸۸; ۲: ۲۸۵-۷.
Liu[ ۱]
Kingham[ ۲]
Nash[ ۳]
Mentha Spicata[ ۴]
Labiatae[ ۵]
Visual Analog Scale[ ۶]
Ordinal Regression[ ۷]
May[ ۸]
Dew[ ۹]
Meyrick[ ۱۰]

منبع : مجله دانشگاه علوم پزشکی اردبیل