شبیه‌یابی برای اینترنت

بشر ابزارهایی را که به دست خویش ساخته است در اختیار دارد و از آنها نیز بهره‌ی کافی می‌برد. او از آنچه اختراع یا کشف می‌کند تا سر حد امکان بهره‌کشی می‌کند و این مغایرتی با تفکرات اسلامی نیز ندارد. زیرا خداوند فرموده است که همه اینها را برای تسخیر توسط انسان آفریده است.
امروزه تخیلات بشر، گاه در فیلم‌های سینمایی دنیایی را به تصویر می‌کشد که در آن همه چیز از دست انسان خارج شده و در دست قدرت تکنولوژی قرار گرفته است. انسان در اختیار ربات‌ها و فن آوری‌های پیشرفته خلق شده توسط او گرفتار آمده و برای خلاصی از آنچه خود ایجاد کرده است دست و پا می‌زند.
هر چند این مسأله به یک تخیل و کابوس می‌ماند و بیشتر در فیلم‌های سینمایی بایستی به دنبال آن بود ولی آن طور که پیش خواهد رفت وقوع حوادثی چنین، غیرقابل تصور نخواهد بود. امروزه به نقطه‌ای رسیده‌ایم که بشر از ـ در اختیار داشتن ـ تکنولوژی به ـ در اختیار آنها ـ بودن نزدیک می‌شود و این لزوم بازنگری را در علوم جدید بیشتر می‌نمایاند.
فضای الکترونیکی (Cyberspaces) یکی از این مجموعه‌ها است. اینترنت به عنوان یک دنیای جدید و محیطی گسترده فضایی را خلق کرده است که وسعت آن با کره خاکی برابری می‌کند. فضایی بسیار گسترده که حتی می‌توان آن را دنیایی جدید خواند، دنیایی که بشر موفق به خلق آن شده است. این دنیای مجازی رفته رفته جای پای خود را آشکارتر و عرصه را بر رقبای خویش تنگ‌تر می‌کند. عالمی که ویژگی‌هایی دارد که در دنیای واقعی نیز به چشم نمی‌خورد.
سرعت، یکی از مؤلفه‌های این دنیای جدید است. توانایی این مؤلفه آنقدر آشکار است که به هیچ وجه نمی‌توان آن را کتمان کرد یا از آن چشم پوشید. کارایی نیز در دامن اینترنت به توان‌های بالا می‌رسد. سرعت بالا و کارایی قابل توجه در کنار هم سبب شده است که بشر سعی کند تا همه وظایفش را به دنیای جدید دیجیتال محول کند تا هم با سرعت بالا و هم کارایی مناسب وظایف خود را به بهترین نحو ممکن به انجام برساند. آنچه در کنار این دو مؤلفه سبب قابل توجه‌تر شدن فضای مجازی می‌شود هزینه‌های کاهش‌یافته آن است. برعکس محیط واقعی در فضای مجازی وقتی کارها سریع‌تر انجام می‌شود هزینه‌ها بالا نخواهد رفت. هر چند نامه‌ها در زمانی باورنکردنی به مقصد می‌رسند و دستورها به موقع اجرا می‌گردند ولی هزینه‌ها کاهش غیرقابل تصوری داشته‌اند.
با وجود همه‌ی این موارد برخی مسائل نیز هست که بدون دقت در آنها کام شیرین بشر هنوز تلخ مانده است. بشر هنوز دانش و فرهنگ استفاده از اینترنت را به خوبی فرانگرفته است و حتی نتوانسته است فرهنگ‌نامه‌ای مناسب برای آن بنویسد. دلیل این امر نه فقط عقب ماندن دانشنامه‌نویسان از کاشفان اینترنت، بلکه ذات فن‌آوری وب و ویژگی‌های آن است.
پیشرفت فوق‌العاده اینترنت موقعیت‌های فراوانی ایجاد کرده است تا نقص امنیت سهل‌تر گردد. اتوبان وب جاده‌ای است که امکان استفاده از سرعت بالا را فراهم آورده است حال آنکه سارقان سوار ماشین‌های ماورای طبیعی شده‌اند و پلیس‌ها همچنان با همان ابزار قدیمی می‌خواهند جلوی آنها را بگیرند. از همین رو است که بشر هم‌اکنون بیشتر به فکر جلوگیری است. او در حال حاضر پیشگیری را تنها راه حل می‌داند چون معتقد است درمان هنوز یافت نشده است ولی آیا چنین نیز خواهد ماند؟
مدتی پیش در جریان برگزاری سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS)، سران حاضر مسوولیتی را به دبیر کل سازمان ملل متحد سپردند. طبق این وظیفه دبیر کل موظف شد یک گروه کاری تشکیل دهد و به وسیله آن به این پرسش پاسخ گوید که آیا می‌توان بر اینترنت حاکم شد؟
این گروه، به گروه کاری درباره حاکمیت بر اینترنت، معروف شد. کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد، مارکوس کومر سوئیسی را به ریاست آن برگزید تا تحقیق نماید چه کسی بایستی قانونگذاری و نظم‌بخشی به محیط مجازی را بر عهده بگیرد؟ همانقدر که موضوع WSIS جذاب بود، وظایف این گروه نیز از جذابیت برخوردار است. تشکیل این گروه نشانگر این واقعیت است که نه تنها کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه، بلکه مابقی کشورها نیز در صدد یافتن پاسخی در خور به این پرسش بنیادین هستند، زیرا آنها واقعاً هنوز به یک اجماع در رویه‌های خود دست نیافته‌اند.
دولت‌ها در برابر تعریف حریم خصوصی در اینترنت یا حمایت از مصرف‌کننده‌ها یا محدود کردن هرزنامه‌ها و یا نام‌گذاری دامنه‌های اینترنتی، اختلاف‌نظرهای عمیق دارند. در عین حال واقفند که به تنهایی قادر نخواهند بود تا نتیجه عملی به دست آورند زیرا به خوبی می‌دانند که بین‌المللی بودن، ذاتی اینترنت است و بدون توجه به این خصلت بنیادین، هر تصمیمی بی‌نتیجه خواهد ماند.
هر چند همه کشورها می‌دانند که بایستی در این راه همکاری شود ولی عطش دولت‌های در حال توسعه بیشتر است. آنها طبق رویه معمول خود خواهان نقش‌آفرینی بیشتر سازمان ملل هستند. اکثریت غالب دولت‌های در حال توسعه در قالب این سازمان فرصت می‌یابند تا هر آنچه خواسته آنها باشد تصویب کنند و تمام ملل را به اطاعت از آن وادارند. اما دولت‌های شمال نیز که بیشترین نقش را در ایجاد و استفاده از اینترنت داشته‌اند با این روش مخالفند. مخالفت آنها بیشتر از آنکه در جهت معاندت با سازمان ملل باشد در مقابل این سوءاستفاده‌ها از در اکثریت بودن دولت‌های در حال توسعه است.
به هر حال این گروه کاری دستور تشکیل را از دبیر کل گرفته است. مارکوس کومر سرپرست این گروه کاری در مصاحبه با یک نشریه الکترونیکی سوئیسی اعلام کرد که تا پایان ژوئیه (تیرماه)، این گروه شروع به کار خواهد کرد. به عبارتی هنوز در مرحله تشکیل قرار دارد و تا آغاز به کار آن نیز مدتی به طول خواهد انجامید.
میدان عمل گروه توسط دبیر کل یا اجلاس wsis مشخص نشده است و این مهم بر عهده خود گروه کاری گذاشته شده است تا آنها با بررسی‌های کارشناسانه وسعت کار خود را تشریح نمایند. مارکوس کومرمعتقد است که وظیفه این گروه تنها دست‌یافتن به یک تعریف است. از نظر وی این گروه می‌خواهد به تعریفی برسد که حاکمیت بر اینترنت یعنی چه؟ هر چند قرار است یک سری توصیه‌ها نیز به اجلاس آینده سران جامعه اطلاعاتی در تونس (۲۰۰۵) ارائه شود.
اینترنت تاکنون مرجعی عام ندارد و کسی تا به حال نتوانسته است که خود را مالک فضای مجازی معرفی نماید. در فضای الکترونیکی، برعکس بورس، اطلاق کنترل، طراحی نشده است و همین مسأله چنانچه اشاره شد زیان‌های متعددی را در پی داشته است. سایت‌های غیرواقعی و بحث‌های امنیت شبکه و مواردی از این دست در این قالب شناسایی می‌شود. به نظر ما برای یافتن پاسخ به این مشکلات بایستی یک قدم به عقب گذاشت و سوال را ابتدا کلی‌تر و پردامنه‌تر مطرح نمود. به عنوان مثال می‌توان این طور مطرح نمود که آیا صحبت از کنترل اینترنت می‌تواند قابل تصور باشد؟
پاسخ به این سوال هر چه که باشد بایستی بسیار دقیق و با در نظر گرفتن همه خصوصیات فضای مجازی تهیه شود. خصوصیاتی همچون سرعت در اینترنت و یا امکان سوءاستفاده از آن و مواردی از این دست. قصد ما کنکاش درباره پاسخ به این سوال نیست زیرا گروه کاری درباره حاکمیت بر اینترنت، قرار است طی یک سال و اندی فعالیت به آن پاسخ گویند. ما قصد داریم با یک نظر حقوقی به قضیه نگریسته و پاسخ‌هایی را که ممکن است به این پرسش داده شود با مسائلی که خواهیم آورد آشنا سازیم.
تجربه نشان می‌دهد که در برخی عرصه‌ها می‌توان اقداماتی برای قانونمند کردن اینترنت به عمل آورد. یکی از این زمینه‌ها، نامگذاری دامنه‌های اینترنتی است. در اواخر قرن گذشته میلادی مؤسسه‌ای در آمریکا با عنوان NSI تنها مرجع به این مسأله به شمار می‌آمد. ولی در آغاز قرن جدید یک سازمان غیردولتی به ICANN به صورت کارتلی برای ثبت و نامگذاری این دامنه‌ها درآمده است.
هرچند این سازمان‌ها قواعد اندکی دارند اما توانسته‌اند یک قانونگذاری نسبی را به انجام برسانند و شرایطی را برای ثبت نام به وجود آورند. شرایطی مثل وجود منافع مشروع نسبت به عنوانی که برای ثبت معرفی شده است و بی‌سابقه بدان عنوان معرفی شده.
گروه کاری مذکور نیز یکی از دغدغه‌های خود را در مذاکره با همین سازمان عنوان کرده است و از هم‌اکنون که شروع به کار نکرده به دنبال همین مسأله است. وظیفه ICANN در مدار حوزه‌های ژنریک سطح بالاست. در توضیح باید گفت دو نوع حوزه در اینترنت قابل شناسایی است، یکی بین‌الملل ـ حوزه ژنریک با سطح بالا ـ و دوم ملی ـ حوزه کدهای کشورهای اینترنت. حوزه ژنریک با سطح بالا نشان می‌دهد که آن سایت در سطح بین‌الملل حضور دارد و با نشانه‌هایی چون com – .org – .net. قابل شناسایی است. به هر حال مواجهه این شرکت با گروه کاری wsis می‌تواند کشمکش‌های جالب حقوقی را در پی داشته باشد.
اینترنت فضایی الکترونیکی است. فضایی غیرواقعی که با توجه به توانایی‌های فناوری پیشرفته الکترونیک قابل حصول گردیده است. دنیایی نه به واقعیت عالم خارج بلکه چیزی شبیه آن. در این دنیای جدید هم جرم وجود دارد و هم عمل غیرمجرمانه و به تبع آن این تصور که باید مجازات نیز وجود داشته باشد خارج از تصور نخواهد بود ولی اینکه آیا می‌توان حاکمیت بر اینترنت را با حاکمیت بر جهان واقعی مقایسه کرد بحث دشواری است. در عالم واقع تاکنون هیچ کس نتوانسته است امپراطوری عام بر جهان مستولی کند. همه آنهایی که قصد حاکمیت بر عالم را داشته‌اند با شکست‌های سنگین مواجه شده‌اند. این واقعیت را تاریخ به خوبی نشان می‌دهد. هر چند همه ادیان عام و حتی همه تفکرات، از کمونیسم گرفته تا لیبرال دموکراسی معتقدند که روزی جهانشمول خواهند شد. ولی تاریخ تاکنون به کسی اجازه‌ی چنین تسلطی نداده است.
این واقعیت تا آنجا پیش رفت که حاکمان کشورها را به رضایت دادن حکومت در کشورهای خود واداشت. در عین حال آنها می‌دانستند که بدون وجود قواعدی در عرصه جهانی نخواهند توانست در همان قطعه سرزمین نیز حکومتی آرام داشته باشند. از همین رو اکثراً حکومت جهانی را به فراموشی سپرده و حکومت بین‌المللی یا حقوق بین‌الملل را شناسایی کردند.
عرصه حقوق بین‌الملل همانقدر که قواعد سخت دوره‌ی تاریکی را تحمل ننمود، وضعیت آنارشی را نیز پس خواهد زد. حقوق بین‌الملل قصد دارد با پیوند زدن عقاید ناسیونالیسم و اینترناسیونالیسم با یک واقع‌بینی، به حقوق از یک سو و محیط بین‌المللی از سوی دیگر توجه کند ولی یک واقعیت باعث همه این تحولات شد. حقوق بین‌الملل از زمانی متحول شد که به واقعیت‌های جامعه بین‌الملل وقوف یافت و آن زمانی بود که عرصه داخلی و بین‌المللی را از هم تفکیک کرد و قواعد جداگانه‌ای را برای آنها وضع نمود.
وقتی حقوقدانان و حاکمان پی بردند که در محیط بین‌الملل بایستی به حداقل‌ها نیز قانع بود و به جای استیلا و حکومت، به فکر امنیت و همکاری بود تحول در این حقوق آغاز گردید.
واقعیت آن است که اکثر مشکلاتی که در عالم واقع وجود دارد در محیط اینترنت نیز امکان بروز دارد. جرایم اینترنتی یا رایانه‌ای خود ناشی از همین است. هر چند برخورد با جرایم رایانه‌ای نیز به اجبار تقسیم‌بندی داخلی و بین‌المللی شده اما محیط بین‌المللی اینترنت دست‌یافتنی‌تر از محیط بین‌المللی عالم واقعی است. در جهان طبیعی به راحتی می‌توان مرزهای سیاسی را اعمال نمود و با این وصف از بسیاری جرایم سازمان یافته بین‌المللی جلوگیری کرد. ولی اعمال چنین مرزبندی‌هایی در عالم اینترنت بسیار مشکل یا حتی محال است. از این رو شاید جرم‌های متعددی باشند که بدون وجود قواعد فرامرزی نتوان عقوبت مناسبی را برای آنها در نظرگرفت.
برای برپایی مجازات نیز قواعد جزایی لازم است. زیرا بدون وجود قانون سابق نمی‌توان عمل خلافی را مورد مجازات قرار داد. این همان قاعده جزایی قانونی بودن جرم و مجازات است. از این رو است که لزوم هماهنگی بین‌المللی به چشم خورد ولی یک نکته را نباید از نظر دور داشت. تا زمانی که فضای مجازی را با دیدی بین‌المللی بنگریم و همان بلوغی را که در حقوق بین‌الملل بدان دست یافتیم به دست نیاوریم امکان دست‌یابی به یک اجماع جهانی مشکل خواهد بود، تحولی که بر پایه چند اصل استوار است، الف) همکاری به جای استیلا، ب) راضی بودن به حداقل برای از دست ندادن تمام موقعیت‌ها ج) جمع کردن دو حس ناسیونالیسم و انترناسیونالیسم د) جدا نمودن دو عرصه داخلی و بین‌المللی در مواجهه با مسائل مطرح شده.
نهایتاً بایستی به این مسأله نیز اشاره نمود که اگر بشر بخواهد تصور کند که چون اینترنت ساخته دست خود و محصول تلاش فکری اوست پس با محیط واقعی بین‌المللی متفاوت است و بایستی آن را تحت سلطه خویش فراگیرد. مطمئناً تلاش‌هایی همچون تلاش گروه کاری درباره حاکمیت بر اینترنت مثمر ثمر نخواهد بود زیرا بشر بایستی بپذیرد که محیطی ایجاد کرده است که برعکس دیگر اختراعات او از تسلط و استیلایش خارج شده و نیازمند یک همکاری جهانی برای کنترل آن است.

منبع : شبکه فن آوری اطلاعات ایران